A Catedral de Santiago, un do tres maiores santuarios de peregrinación da cristiandade, ten a pegada indisoluble do mestre Mateo, un xenio para unha Catedral.
Sobre a Catedral en si, pouco comentaremos nesta entrada, pois sobre ela xa publicamos, hai escasas semanas unha entrada en exclusiva: A Catedral de Santiago. Historia, Fe e Lenda.
Pero para contextualizar esta publicación, fagamos un…
Rápido repaso á construción da Catedral de Santiago
A catedral románica de Santiago iniciouse en 1075; a súa construción desenvolveuse en varias etapas, acorde co devir histórico da diocese e do reino. Tras construírse a maior parte da cabeceira nas décadas finais do século XI, conclúese nesta época a maior parte da xirola e das capelas radiais que rodeaban ao edículo sepulcral, e Diego Xelmírez, Bispo e señor de Santiago proporcionoulle ao edificio un impulso decisivo durante o dilatado período no que ostentou a Mitra de Santiago, primeiro como bispo (1100-1120) e despois como arcebispo (1120-1140). Durante a época xelmiriana concluíuse o que faltaba da cabeceira do edificio, construíronse os dous brazos do cruceiro, coas súas respectivas capelas, e aproximadamente a metade do brazo maior da cruz basilical. Os seus sucesores continuaron os traballos, aínda que de maneira moito menos enérxica. Por unha evidente carencia de recursos, ou quizá por falta de vontade política, a obra catedralicia estivo case parada durante algún tempo ou, polo menos, os seus traballos retardáronse.
Diego Xelmírez
Foi Fernando II, rei de León quen, no mes de febreiro do ano 1168, a un novo escultor, o mestre Mateo, encargoulle a dirección e supervisión da edificación da fachada principal da basílica de Santiago, así como o resto das obras pendentes de rematar. Hai que ter presente que se León era a capital política do reino, Compostela era a capital espiritual, meta dunha peregrinación internacional que prestixiaba o reino que tivese no seu territorio a un centro relixioso e cultural tan importante como a cidade de Santiago.
Fernando II de León
Encárgase expresamente a execución do Pórtico da Gloria, situado na fachada occidental da Catedral. Unha inscrición co ano 1188 e o seu nome dan fe da súa autoría. Esta obra, considerada exemplo do protogótico, tería importantes repercusións na historia da arte e o desenvolvemento da escultura. Neste monumental conxunto altérnase a influencia francesa con elementos típicos da cultura hispánica e galega.
Este proxecto chegou moi alterado aos nosos días, revestido, en ocasións, de barroco; modificado no seu sentido e funcionamento orixinais ou, noutros casos, destruído e substituído por novas obras. Fundamentalmente, a través da arqueoloxía, recuperáronse importantes pezas destas obras mateanas desaparecidas; outras, seguen, aínda, ocultas; tamén hai algunhas que, en determinados momentos, saíron da catedral e consérvanse en diferentes lugares e, por último, varias foron recolocadas en distintos lugares, nalgúns casos, presentando importante perigo de deterioración ou perda.
.
Biografía do Mestre Mateo
Hai moi pouca información biográfica do mestre Mateo. Sábese que era galego, posiblemente con formación inicial compostelá, gran coñecedor da arte europeo da segunda metade do século XII, tamén na arte bizantino e italiano. Crese naceu na década de 1140, e que seguramente completaría a súa formación artística traballando en Francia, lugar onde empezaba a desenvolverse un novo estilo, o gótico, protagonista das catedrais que por entón se erixían por aquelas terras.
Os autores do século XVIII menciónano como arquitecto de Fernando II, que lle encargou a terminación da catedral compostelá en 1168.
Hai dúas hipótese que se viñeron expondo acerca da súa orixe. A primeira: que fose un artista galo afincado na Península Ibérica, como era frecuente nesa época. A segunda: que fose oriúndo de Compostela e completase a súa formación en Francia, quizais nunha viaxe emprendida con algúns cóengos, seguindo unha tradición instaurada polo arcebispo Gelmírez. Neste caso, o seu amplo coñecemento desta arte abundaría na idea dunha estancia prolongada. Independentemente da súa presunta orixe gala ou hispano, a súa capacidade para asimilar e sintetizar nun estilo persoal todas esas correntes artísticas é indicativa da súa xenial personalidade.
No século XIX, Murguía expuxo que fose ”galego e talvez lucense”, porque nun documento (do ano 1155) cítase a un maestre Mateo propietario duns terreos en Lugo; ademais supuxo que fose fillo de Raimundo, mestre de obras desa catedral. Pouco despois, López Ferreiro localizou outras mencións a Mateo en documentos composteláns e cuestionou aquela identificación, que parece referirse a un título literario. Anos máis tarde, a partir dos documentos lucenses e composteláns, quíxose reconstruír o seu xenealogía (Filgueira Valverde), pero tales identificacións non resultaron convincentes.
En todo caso, cabe supor que debeu comezar a súa aprendizaxe desde o máis básico, isto é nas canteiras, para coñecer o corte da pedra, sobre todo se o seu destino era ser a materia prima para as esculturas. A pedra como elemento vivo tiña vetas máis débiles ou mudanzas de gran ou de cor que o canteiro debía coñecer. Os sillares tiñan que colocarse no muro no mesmo sentido que tiveran na canteira, pois, doutro xeito, as presións do muro os desmoronarían.
Non se ten constancia de traballos anteriores do mestre Mateo, pero sen dúbida debía contar cun gran prestixio para alcanzar a confianza do rei Fernando II, e facerlle o encargo das obras para a Catedral de Santiago, con total liberdade para o desenvolvemento do seu labor.
O Mestre Mateo e a Catedral de Santiago
Respecto das súas atribucións e funcións, hai que ter presente que na Idade Media o labor dun mestre de obras era moi ampla, pois abarcaba moitas tarefas, todas elas con consideración de oficio artesán, que non de artista.
Como diciamos anteriormente, o labor do mestre Mateo concrétase na dirección dos talleres de construtores e artistas que tiñan que materializar a obra, supervisando todos os traballos de arquitectura, escultura e pintura necesarios para a conclusión do frontis principal da basílica. Mateo sería, por tanto, unha sorte de Fidias galego, un arquitecto-xerente máis que un simple escultor, imaxe tradicional deste artista, sen dúbida gañada por ser o conxunto escultórico do Pórtico o máis rechamante e popular do peche occidental compostelán.
O seu cargo de deseñador e director permitiulle crear un taller unido e vertebrado, profundamente creativo e firmemente asentado nas mellores tradicións estilísticas e culturais do occidente medieval. Este extenso e completo equipo estaba formado por: técnicos en cálculo, xeómetras, canteiros, escultores e pintores, un elenco que recollía a tradición local dos talleres catedralicios, achegando o máis selecto das diversas correntes estilísticas que xerminaban por aqueles anos nas rutas de peregrinación. A maioría de integrantes do seu equipo serían galegos, pero seguramente tamén contou coa presenza de expertos e destacados artistas vindos máis aló das nosas fronteiras. Algo que non resultaría estraño nuns tempos nos que se formaron diferentes equipos itinerantes de artistas, organizados en gremios, que ían percorrendo territorio europeo, alá onde existise traballo para eles. Este cosmopolitismo artístico, sumado ao talento de Mateo para aglutinar e dirixir a un ecléctico elenco de modos e estilos, incrementou a creatividade do taller, logrando para Compostela unha obra orixinal e de gran forza, capaz de recapitular a arte cristiá-occidental do seu tempo: o románico dos camiños de peregrinación.
Para lograr o supremo obxectivo de concluír a basílica apostólica de Occidente, o mestre Mateo gozou de abundantes medios humanos e técnicos derivados da rica tradición artística compostelá, procedente en boa medida dos talleres catedralicios, activos desde 1075 e de gran creatividade nos inicios do século XII. Algúns dos artífices que deron vida ao Pórtico -posiblemente el tamén- serían fillos, netos, bisnetos ou tataranetos dos canteiros e escultores que traballaron ás ordes dos mestres Bernardo o Vello, Esteban ou o mestre de Pratarías. Mateo formouse, sen a menor dúbida, en tan fecunda tradición, aínda que soubo transcendela, achegando ao rico matraz compostelán as innovacións e matices que revelan a súa obra e o seu legado.
Na súa calidade de mestre de obras, o seu traballo requiría que tratase o traballo co pai do gremio en cuestión. Lembremos que dentro dun mesmo gremio había oficiais e aprendices; os aprendices que ascendían a oficiais despois dun tempo de proba tiñan dereito a utilizar a súa propia marca “de canteiro” nos sillares tallados. Ao cabo da xornada, o mestre do gremio pagaba a tanto o sillar acabado despois de comprobar coa escuadra a perfección da súa talla.
Outra das súas tarefas sería a confección do debuxo dos planos arquitectónicos da Catedral. Había cartapacios que pasaban case secretamente dun mestre a outro cos tipos de cortes de pedra e os deseños de nervaturas e bóvedas. Á hora de plasmalo todo a escala, o mestre Mateo botaría unha lechada de ieso no chan do taller e, unha vez seca, debuxaría sobre ela o plano cun punzón axudándose de compases, cordas de cálculo e regras. Desa obra a escala obteríase a forma e o corte dos sillares de factura máis complexa, así como arcos, dovelas, nervaduras e outros elementos da nova técnica gotizante.
Doutra banda, contamos con senllos testemuños valiosos: un diploma real (1168) e un epígrafe nos dinteis do Pórtico da Gloria (1188), que identifican a un “magistrum Matheum” e permiten datar o extraordinario conxunto arquitectónico que este dirixiu na catedral compostelá. No documento de 22 de febreiro de 1168, Fernando II concedeu ao mestre Mateo, “que ostenta o lugar principal e o oficio de superintendente das obras de Santiago, unha pensión vitalicia de 2 marcos de prata semanais (100 maravedís anuais)”. Con iso beneficiábase ao Mestre e ao taller, que traballaba ao seu cargo, para que axilizasen e terminasen a fábrica catedralicia. Ese mesmo ano, o Monarca outorgou idéntica cantidade a Benito Sánchez, superintendente de obras da catedral de Cidade Rodrigo. En todo caso, é seguro que Mateo era xa un artista de recoñecido prestixio.
A inscrición dos dinteis da porta central do Pórtico da Gloria conmemora a súa colocación o 1 de abril de 1188 “polo mestre Mateo, que dirixiu a obra desde os seus cimentos”. O texto reza así:
“+ AN(N)O: AB INCARNACIONE: D(OMI)NI: Mº C.º LXXX.º VIII.VO: ERA I.ª CC. XXVI.ª: DIE: K(A)L(ENDAS): / APRILIS: SVPER: LIMINARIA: PRINCIPALIUM: PORTALIUM: // ECCLESIE: BEATI: IACOBI: SVNT: COLLOCATA: PER: MAGISTRVM: MATHEVM: / QVI: A: FVNDAMENTIS: IPSORVM: PORTALIUM: GESSIT: MAGISTERIUM”.
O documento real e o epígrafe confirman que as funcións desempeñadas por *Mateo foron propiamente arquitectónicas. Nesta época, o arquitecto adquire unha certa condición de traballador intelectual.
Mateo realizou o seu traballo entre os anos 1168 e 1211, levantando o tres tramos finais das naves maiores da Catedral de Santiago, así como o seis últimos tramos das tribunas e creando todo o frontis occidental da mesma: a Cripta, que debía salvar o gran desnivel do terreo que habería entre o piso das naves e o exterior, e que constitúe unha prodixiosa infraestrutura para o Pórtico da Gloria, a súa tribuna, a fachada (hoxe desaparecida) e as dúas torres que a franqueaban que, en boa medida, aínda seguen en pé. Este conxunto monumental, unha sorte de compendio arquitectónico e escultórico da arte occidental do século XII, e por fortuna conservado en boa parte, constitúe o exemplo artístico e cultural máis importante e significativo da Europa dos camiños de peregrinación.
Sorprende a gran consideración social do mestre Mateo en abril de 1188, posto que é unicamente o seu nome o que aparece nun epígrafe sobre os dinteis do Mestre Mateo, sen comentario algún ao arcebispo Pedro Suárez de Deza (1173-1206) ou ao rei Fernando II, verdadeiro patrocinador das obras, quen falecera en xaneiro de 1188.
«No ano da Encarnación do Señor, 1188, día das calendas de abril, os dinteis do pórtico principal da igrexa do Benaventurado Santiago foron colocados polo mestre Mateo, que dirixiu este portal desde os cimentos»
A partir de maio de 1188 Mateo e o seu taller continuaron o traballo colocando as esculturas do tímpano e as arquivoltas do tríptico que conforma o Pórtico, levantan as bóvedas nervadas do nártex, conclúen a tribuna, á vez que van levantando a fachada animada por amplos vans e un gran rosetón central, ademais das dúas torres laterais.
En 1200 Mateo estaría próximo ao sesenta anos e é posible que aínda tivese forzas para dirixir as obras do coro pétreo que construíu o seu taller para os cóengos, situándoo na nave central da basílica, compartimentando o seu espazo e conformando un espazo independente, aínda que cunha significación simbólica de carácter apocalíptico que reforzaba a propia mensaxe alegórico do Pórtico da Gloria, en boa medida inspirado pola Apocalipse de San Juan, irmán de Santiago o Maior.
Antiguo coro pétreo, Catedral de Santiago
En 1211, ano da consagración da catedral, o mestre Mateo tería un setenta anos, unha idade posible de alcanzar na época. O seu recordo continuou vivo en Compostela grazas á obra que lle daría fama imperecedera, pois no século XV aínda había memoria na cidade dunhas casas que foran súas.
Á sombra do gran mestre foise formando, desde 1168 até algo máis alá de 1200, un grupo de artistas que traballaron durante décadas baixo a súa dirección. Hai no Pórtico un estilo naturalista tradicionalmente atribuído á man do mestre principal e que se exemplifica nas imaxes pétreas do profeta Daniel e o Santiago do parteluz; dúas pezas que mostran unha posible influencia directa da arte francés de vangarda, sobre todo da escultura da fachada de Saint-Denis de París (1140), edificio que puido recibir a visita do mestre compostelán, posto que a Igrexa de Santiago mantiña desde fins do século XI fortes relacións coas igrexas francesas. Non sería impensable, por tanto, que o mozo Mateo, se se ten en conta a súa posible orixe compostelá, formase parte dalgunha delegación eclesiástica en viaxe a Francia. Neste periplo tería oportunidade de coñecer directamente, ou a través de debuxos e esbozos, a nova arte auspiciada polo abade Suger de Saint-Denis.
A tradición francesa na cultura compostelá foi especialmente fecunda en época de Gelmírez, influencia que sen dúbida continuaría no ambiente artístico vivido por Mateo na Compostela das décadas de 1150-1160, época na que xerminaría o seu talento e principiaría a súa actividade. A apertura de miras deste artista e a mestizaxe cultural que promove, xunto coa alta calidade dos escultores e canteiros que integran o seu taller, van configurar os acenos de identidade máis características do estilo mateano, en concreto da personalidade do Pórtico da Gloria e de todo a arte derivada del. Por outra banda, a variedade estilística da obra mateana é boa proba da vitalidade cultural da cidade de Santiago no século XII, meta da peregrinación occidental.
Ao taller do mestre Mateo cabe tamén atribuír os iacentes do Panteón Real e a escultura de Santiago do altar maior da catedral. O seu estilo difundiuse amplamente por Galicia e Castela. Durante os séculos do gótico e en determinados momentos sen carga artístico fixéronse novas reinterpretacións da arte neomateíno, especialmente na diocese compostelá.
Do recordo da figura de Mateo, pola maxistral obra que dirixira na catedral de Santiago durante moitos anos, hai testemuño no Tombo de Tenencias (n.º 1) da catedral, compilado cara a 1325. Alí menciónanse as “casas que foron de Maestre Matheu”, a pesar de que estas desapareceran nun incendio (1328). Segundo López Ferreiro, a súa residencia alzábase fronte ao pórtico setentrional da catedral, no ángulo que forma o antigo mosteiro de San Martín co palacio arzobispal.
O Pórtico da Gloria foi e segue sendo un dos monumentos máis soados da cristiandade medieval. A súa contemplación inspirou a outros artistas e literatos ao longo dos séculos. No XIX foi consagrado pola Inglaterra victoriana como unha obra mestra da historia da arte universal.
Pórtico da Gloria, Catedral de Santiago
Se desexades ampliar información sobre o O Pórtico da Gloria. Catedral de Santiago, remitímosvos á nosa publicación O Pórtico da Gloria, do pasado 27 de outubro.
Do impacto que o Pórtico da Gloria provocou en cuantos achegáronse a contemplalo, reproducimos dous rotundos testemuños:
A finais do século XV, un peregrino armenio, o bispo Mártir, resumiu acertadamente o contido do Pórtico da Gloria: “De todo o que sucedeu desde Adán e de todo o que acontecerá até o fin dos tempos”. Alí represéntase o Xuízo Final e a Gloria, inspirados nas visións de Mateo (24, 29-31; 25, 31-46) e da Apocalipse (4-5).
A humanización dos personaxes reproducidos nas fermosas esculturas deixan patente a súa humanización, con variados xestos, anuncia o comezo dunha nova época. Ese naturalismo das figuras impresionou á poetisa Rosalía de Castro, que escribiu estes versos: “Estarán vivos? Serán de pedra / aqués aspectos tan verdadeiros, / aquelas tunicas marabillosas, / aqueles ollos de vida cheos?”.
O Mestre Mateo representado no Pórtico da Gloria?
Como a maioría dos lectores saberán, a tradición vinculou ao mestre Mateo coa escultura axeonllada no alicerce central do Pórtico da Gloria que mira ao altar maior. Foi bautizada pola devoción popular como o “Santo dous Croques” polo costume de dar coa cabeza na fronte da imaxe para alcanzar a súa sabedoría. Con todo, a súa identificación con Mateo parece ser unha invención do escritor romántico Antonio Neira de Mosquera no século XIX, que trasladou a Compostela unha “lenda atribuída ao arquitecto de San Marcos de Venecia” (M. Mateo Sevilla). Unha adición, de cara a 1400, ao Códice Calixtino recoñece nesta figura á matrona Compostela (“de muliere nomee Compostela”). Como sinala Villaamil e Castro, no século XIX aínda se lle chamaba “santa ou santiña da memoria”. Máis recentemente quíxose identificar esta figura axeonllada co “meus peregrinus” (Núñez Rodríguez). O certo é que pouco se sabe desta escultura e tampouco se deu unha explicación convincente á inscrición incompleta que permanece sobre o seu ombreiro dereito: “ FEC…”.
Santo dos Croques
Quen é entón esta figura que dá as costas ao mundo e encárase co altar maior? Algún autor suxeriu que, dada a súa vestimenta nobre, podería representar a Fernando II, o rei mecenas de Mateo, sepultado na catedral en 1188, pero é dubidoso que o escultor o representase imberbe e novo. Deixemos, por tanto, que sexa a dama Compostela, antes citada, quizá unha personificación da cidade ou do orbe cristián que venera a Santiago.
Ademais, e respecto da presenza do mestre Mateo representado nalgunha das esculturas, unha lenda sostén que o mestre Mateo representouse no propio pórtico na figura do Anxo que porta a columna da flaxelación (a columna como símbolo da arquitectura), pero que o arcebispo, escandalizado ou celoso, fíxolle alterar as faccións.
– Como che atreves a representarche na Gloria? -reprochoulle.
– Despois de facer esta obra pensei que O noso Señor me recompensará con ela -replicou o artista.
Difusión do estilo do Mestre Mateo
O estilo do mestre Mateo experimentou unha forte difusión por toda Galicia, chegando ademais alén das fronteiras galegas, chegando, por exemplo, a Zamora. Esta difusión foi posible grazas ao labor dos seus discípulos e colaboradores. Esta difusión produciuse aínda en vida do mestre e cando o seu taller atopábase en plena actividade, prolongándose até mediados do século XIII.
Os primeiros artistas que saíron deste taller foron, quizá enviados polo propio Mateo, a proseguir as obras da catedral de Ourense en cuxas portadas do cruceiro e nos capiteis deste é inequívoca a súa intervención. Grazas a eles puido consagrarse o seu altar maior en data tan significativa para a arte mateano como 1188. Aquí orixinouse un activo obradoiro que soubo aglutinar fórmulas da arte cisterciense de Oseira e mesmo de San Vicente de Ávila, o que, segundo o profesor Pita, converteu a Ourense “nunha gran encrucillada da arte protogótico”. Aínda a mediados do século XIII este taller debía de seguir fortemente influenciado por Santiago ao realizar o Pórtico do Paraíso, inspirado no da Gloria, pero en cuxa execución aparecen artistas de filiación burgalesa, como sinalou Moralejo. Dun taller tan importante como este saíron mestres que difundiron pola súa diocese soluciones, e sobre todo receitas ornamentais de tradición mateana. Os exemplos son moitos, entre eles Santa María de Vilanova e Santiago de Allariz, San Juan e Santiago de Ribadavia, San Pedro da Mesquita, O Mosteiro de Cristina de Ribas de Sil… Quizá a través destas terras, mestres mateanos chegaron a Benavente: San Juan do Mercado e Santa María do Azogue, e até a propia Zamora onde certos elementos dalgunhas das súas igrexas teñen un resaibo mateano, influxo que é innegable no sepulcro da Madalena. Aínda máis ao sur poderían atoparse ecos deste estilo.
Tamén de Santiago saíron os artífices del Mosteiro de Carboeiro, en terras do Deza, único templo que en Galicia levanta a súa cabeceira sobre unha cripta de filiación borgoñona e desenvolve unha curiosa xirola. O seu autor debía de ser un avantaxado discípulo de Mateo, e os seus profundos coñecementos arquitectónicos así o sinalan. Do mestre debeu de aprender tamén a súa flexibilidade ante a formación e maneiras de facer das xentes do seu taller, o que explica as diferentes orientacións de certos capiteis e as columnas que non chegan ao chan nas naves. Tamén nesta obra vese como a labra de motivos típicos mateanos, perden calidade en mans de colaboradores. A comparación da maltreita portada sur e a principal é significativa.
Portomarín tamén reclamou a artistas do taller de Mateo para levantar a súa espléndida igrexa de San Juan, na que se consegue unha simbiose entre templo e fortaleza na que sobresae o seu impoñente volume e a exquisitez das portadas. Este obradoiro, que admite fórmulas non mateanas, irradiará o seu estilo a artistas que traballan nas beiras do río Miño, e a través del deberon de atoparse con outros saídos de Ourense. Así se explican construcións tan singulares como San Esteban de Ribas de Miño, cuxa fachada se monta sobre unha cripta, e no interior da ábsida realizáronse nichos no espesor do muro.
A catedral de Santiago tampouco se subtraeu á actividade dos colaboradores de Mateo. A eles débense obras como a portada da Corticela, coa súa epifanía baseada na do trascoro, aínda que con variacións nos cabalos. Tamén se lles deben as estatuas iacentes do panteón real, que representan ao defunto como un dormente, fórmula que alcanzou certa pervivencia. A mellor e quizá a máis antiga é a de Alfonso IX, datada polo profesor Moralejo cara a 1211, polo que estima que pertence a Fernando II. Séguelle a do conde don Ramón de Borgoña, que podería corresponder a Fernando, fillo de Alfonso IX morto en 1214.
Como resultado do seu estilo e técnicas, algunhas das formas e iconografías que perduraron na arte medieval galego tras o traballo do taller do Mestre Mateo en Santiago de Compostela son:
- Naturalismo nos corpos humanos e de animais
- Xestos e emocións, posturas de xiro de cabeza e pernas
- Personaxes cuxos cabelos teñen rizos acaracolados
- 24 anciáns da Apocalipse con instrumentos, redomas e mirándose entre si (conversando)
- Mochetas de tímpanos con anxos mostrando libro ou filacteria e virando a cabeza
- Arpías
- Flores de aro
Mateo, cuxa importancia lle outorga categoría de “mestre” máis que de “artista”, preséntase como un escultor, un arquitecto, un pintor, un intelectual, un escenógrafo e, sobre todo, un director de escena que fixo do pórtico da catedral un gran cabaret, no que se conta a historia de Xesucristo e de Santiago. Luces, cores, actores e naturalidade… Mateo acababa de inventar o musical máis espectacular do Románico.
Detalle del Pórtico de la Gloria, Catedral de Santiago
“O estilo do Mestre Mateo é unha especie de barroquismo escultórico medieval”, sinala o profesor Alfredo Vigo. “Centrado en dar aspecto realista aos rostros e xestos que acentúan a dramaturxia de cada figura, como esas enormes barbas”. As idades dos personaxes maniféstanse pola lonxitude das barbas: os patriarcas, máis longas, os profetas e apóstolos máis curtas. As destes dous teñen máis barbaría, a dos patriarcas (Abraham e Isaac) son salvaxes. Visten roupas que se avultan e móvense, que se inchan e bailan. Parecen moverse. A policromía axuda. O impacto no cidadán medieval debía ser incrible. “Debeu ser unha representación teatral, como un drama sacro, a visión da gloria de Xesucristo. Espectacular”, comenta Vigo.
Por último sinalar unha noticia de última hora, e que nos traballos de rehabilitación da Catedral de Santiago foran achadas distintas pezas pertencentes ao proxecto do Mestre Mateo na catedral tales como relevos de torres, arcadas e plafóns do coro pétreo e tamén un novo conxunto escultórico de época medieval, absolutamente inédito, no que se desenvolve, en sucesivos relevos que aínda conservan restos de policromía, o relato da Matanza dos Inocentes. Así mesmo, recuperáronse importantes pezas e restos arqueolóxicos reutilizados, como materiais construtivos e de recheo, nas diversas reformas que levaron a cabo nestes espazos.
Foi durante os traballos levados a cabo entre 2017 e 2021 no programa de restauración na monumental escalinata barroca de acceso á portada occidental da catedral e na chamada Cripta do Pórtico da Gloria ou “Catedral vella”, situada nos cimentos do propio Pórtico cando se descubriron estas novas pezas que “eran usadas como escombro, alí tiradas”. O alzamento e substitución do pavimento permitiu este achado, que xa viña precedido doutros descubrimentos anteriores que animaron a levar a cabo un levantamento con fins arqueolóxicos dese pavimento, malia que o resultado final foi inesperado ante a importancia das pezas reveladas. Segundo Javier Alonso de la Peña, arquitecto encargado do proxecto do templo, a súa colocación onde foron atopadas corresponde ao século XVII, momento que coincide coa retirada do coro pétreo na Catedral.
Agora mesmo atópanse expostas nas instalacións do Pazo de Xelmírez.
Estas pezas poden atoparse na visita a la exposición “Descubrindo a Catedral. Novos achados arqueolóxicos 2017-2021”.
Sen dúbida, o mestre Mateo ocupa un primordial lugar na historia da arte e a súa xenialidade é intemporal.
Lectura recomendada
Referencias
El maestro Mateo y el Pórtico de la Gloria de la Catedral de Santiago. De Yzquierdo Perrín, R.
Cuadernos de Arte Español. El Maestro Mateo. De Yzquierdo, R.
Maestro Mateo. De Castiñeiras González, M y otros
La iglesia del Paráiso: el Pórtico de la Gloria como puerta del cielo. De Castiñeiras González, M.
