Coa finalidade de albergar as reliquias do apóstolo Santiago, foi construída unha catedral que é hoxe en día un dos monumentos máis importantes do mundo, sendo ademais dun dos principais centros de peregrinación do cristianismo. Unha obra mestra da arquitectura. Estamos a falar da Catedral de Santiago de Compostela.

A dedicación deste templo ao apóstolo Santiago o Maior, hai que considerala tendo presente que Santiago é un dos 12 discípulos predilectos de Jesús que está, segundo os Evanxeos, presente en Ultímaa Cea e ademais é un personaxe que está sempre, con Pedro e Juan, á beira de Jesús.

 

As orixes da Catedral de Santiago

Parece demostrado que, practicamente desde época protohistórica, xa había unha poboación nese outeiro onde está actualmente o centro histórico e a Catedral de Santiago de Compostela, poboación que logo foi ocupada polos romanos e acabará sendo un territorio baixo dominio dos suevos, que construíron alí unha necrópole.

Pero deamos un salto no tempo… Corría o ano 813 cando un ermitán, chamado Pelayo (Pelagius) foi a presentarse ante Teodomiro, o poderoso arcebispo de Iria Fravia (actual Padrón), principal bispado católico en Galicia. O motivo, informarlle que estando no campo vira unhas estrañas luces, unha prodixiosa choiva de estrelas sobre o bosque de Libredón. O arcebispo quixo saber a orixe das luces e desprazouse até alí, e tras un xaxún de tres días, e asistido por “a graza divina”, penetrou na maleza e descubriu un pequeno túmulo, un sepulcro de pedra, onde repousaban tres corpos. De inmediato (descoñecemos con que medios) identificáronos como Santiago o Maior e os seus discípulos Teodoro e Atanasio.

Este feito sería a confirmación definitiva dunha tradición segundo a cal Santiago, o apóstolo de Cristo, predicara en Hispania e fora tamén enterrado alí de modo milagroso, despois de que os seus discípulos recollesen o seu corpo martirizado en Jaffa, onde sería executado no ano 844, e trasladado en barco até terras de Hispania, acompañados polos seus dous discípulos Atanasio e Teodoro. Di a lenda, historia ou fe (cada un que elixa a acepción que máis lle convenza) que o apóstolo ao chegar a terras galegas faríao remontando a Ría de Muros e Noia, desembarcando á altura de Iria Flavia, unha terra rexida por unha nobre, a Raíña Lupa.

Santiago sería enterrado nun monte máxico, chamado Libredón. Cos anos esta tumba quedaría relegada ao esquecemento ata que Pelayo (o ermitán antes citado) dese con ela. En realidade, esta crenza difundiuse sobre todo no século VIII, en plena invasión da Península polos musulmáns, como un modo de animar á resistencia dos cristiáns. O descubrimento do sepulcro non fixo senón aumentar o entusiasmo. A necesidade de acoller e venerar este achado foi o motivo que promoveu a construción dun pequeno santuario. Así, di a tradición que o rei Alfonso II de Asturias, coñecido como o Casto, acudiu en persoa desde Oviedo (sede da Corte) ao lugar do milagre, converténdose, en consecuencia, no primeiro peregrino da historia (Fernando II repousa na actualidade no panteón real da Catedral). Esa primeira capela foi construída sobre os restos da tumba do apóstolo, ordenada polo citado rei Alfonso II. Esta primeira construción sería unha sinxela capela de pedra e arxila.

Historia da construcción da Catedral de Santiago

Amplamente difundida a noticia do achado dos restos do apóstolo, a súa tumba pasou a ser un foco de gran atracción para toda a Cristiandade, sobre todo tras a difusión por todos os recunchos do mundo cristián, por iniciativa do papa León III. Estas noticias provocaron a chegada de numerosos peregrinos, procedentes de todo o continente europeo, a partir do século X. O Camiño de Santiago converteuse así na maior vía de peregrinación de Occidente, e Compostela, a cidade xurdida xunto á tumba, en destino dun importante movemento no mundo cristián.

Á capela seguíronlle co paso dos anos varias construcións e ampliacións: unha primeira igrexa no ano 829 e unha igrexa prerrománica no 899, a iniciativa do rei Alfonso III o Grande, quen encargou a construción dun templo de pedra en estilo asturiano, con tres naves e cabeceira rectangular. Cando Compostela empezou a crecer de maneira importante, no século X, empezaron a chegar monxes, mercadores e campesiños.

No ano 997 Almanzor “o vitorioso”, comandante do exército do Califa de Córdoba, e o seu exército arrasaron a cidade de Santiago, queimaron templos e destruíron todo ao seu paso, pero as crónicas sosteñen que respectou a tumba de Santiago.

Cara ao ano 1000, o bispo San Pedro de Mezonzo ordenou a construción dunha nova igrexa. Pero a construción da actual catedral iniciouse en 1075, baixo o reinado de Alfonso VI de León e Castela, e o bispado de Santiago a cargo de Diego Peláez. A Catedral foi construída segundo o mesmo plano que a igrexa de ladrillo monástica de San Sernín de Toulouse, probablemente o maior edificio románico de Francia. O templo foi construído fundamentalmente en granito. A construción detívose en distintas ocasións e, segundo o Liber Sancti Iacobi, a última pedra foi colocada en 1122 e a catedral foi consagrada en 1128. Segundo o Codex Calixtinus, os arquitectos foron «Bernardo o vello, un mestre marabilloso», o seu axudante Galperinus Robertus e, máis tarde, posiblemente «Esteban, mestre de catedrais». Na última etapa «Bernardo, o mozo» (que posiblemente era fillo de Esteban) terminaba o edificio, mentres que Galperinus estivo a cargo da coordinación.

Un gran promotor das obras da Catedral sería Diego Xelmírez (ver o noso post: Diego Xelmirez, primeiro arcebispo de Santiago), quen se implicou de maneira moi directa nesta empresa, revisando os planos, consultando as novas técnicas e buscando a beleza para crear un templo digno do seu proxecto.

Desde o principio, a Catedral concibiuse como unha igrexa de peregrinación, de modo que  puidese acoller a un gran número de peregrinos sen por iso interromper os oficios. Por iso é polo que se planease unha igrexa con planta de cruz latina, cun gran cruceiro e unha enorme cabeceira con xirola, unha galería en torno á ábsida pola que os fieis podían transitar. As portas laterais do cruceiro permitían a entrada e saída de fieis que percorrían o deambulatorio até chegar á tumba de Santiago, situada nunha cripta baixo o altar maior; todo iso sen pasar pola nave central nin afectar o culto catedralicio. Do mesmo xeito, tanto o corpo central da igrexa como o cruceiro están compostos por tres naves para favorecer o fluxo incesante de peregrinos. Outro elemento característico das igrexas de peregrinación que atopamos en Santiago é a tribuna, unha galería situada sobre as naves laterais que permitiu aloxar un maior número de peregrinos nesta segunda planta aberta á nave central.

Durante un tempo, por decisión do papa Nicolás I, a igrexa serviu de concatedral xunto á de Iria Flavia, pero foi o 5 de decembro de 1095 cando por fin os fieis puideron coñecela como a gran catedral de Santiago.

Doutra banda, a principios do século XI, entre a mitra compostelá empeza a estenderse a crenza de que Santiago debese contar cunha basílica acorde ao gran número de camiñantes que xa recibía e ao status que o santuario xacobeo tiña como faro do cristianismo. Pénsase nun modelo similar ao das grandes catedrais de peregrinación, presentes en varios dos puntos franceses de onde partía a ruta. Tras comezar os traballos pola ábsida e o transepto, a finais do século XI ten lugar una das épocas máis frutíferas ao concluírse as capelas da xirola e o altar maior, levantarse o palacio episcopal e iniciarse as fachadas románicas de Acibechería e Pratarías.

Pasados os primeiros anos de construción, por diversos motivos as obras non avanzaban de maneira adecuada. Atopámonos xa no ano 1100, e as obras corren a cargo do Mestre de Pratarías. Nesta época foron decoradas as dúas portas dos cruceiros da Catedral, a das Pratarías e a da Acibechería, con ambiciosos programas escultóricos, dirixidos aos peregrinos que terminaban alí o longo camiño. A primeira delas foi concluída en 1104. Pero uns anos despois, cando a igrexa sufriu un incendio no curso dunha revolta popular, a porta do cruceiro norte, da Acibechería, resultou moi danada. Iso fixo que os seus relevos fosen reaproveitados encostándoos á porta das Pratarías. Deste xeito, esta magnífica obra quedou convertida nun estraño e interesante conglomerado de engadidos.

A estrutura exterior e as fortificacions das portadas danse por acabadas no ano 1128 mentres que o claustro románico conclúese seis anos despois.

No século XII, o rei de León Fernando II reivindicaba o dereito de proclamarse rex Hispaniae (“rei de España”), rex hispanorum (“rei dos españois”) ou rex Hispaniarum (“rei das Españas”). Reclamaba ese dereito para o seu reino porque era o directo herdeiro do reino visigodo que iniciou a Reconquista desde Covadonga e Asturias. Desexaba que as súas pretensións se sustentases tamén en obras de prestixio. Nada mellor que terminar a Catedral de Compostela e facer dela unha capital relixiosa e cultural das máis importantes de Europa.

Foi Fernando II, rei de León quen, no mes de febreiro do ano 1168, a un novo escultor, o mestre Mateo, encargoulle a dirección e supervisión da edificación da fachada principal da basílica de Santiago, así como o resto das obras pendentes de rematar. Hai que ter presente que se León era a capital política do reino, Compostela era a capital espiritual, meta dunha peregrinación internacional que prestixiaba o reino que tivese no seu territorio a un centro relixioso e cultural tan importante como a cidade de Santiago.

É importante resaltar que a realización de continuas obras na Catedral, levou até Compostela aos mellores construtores do momento, como é o caso do Mestre Esteban (autor da catedral románica de Pamplona e escultor dos portais de San Isidoro de León), ou anos máis tarde, o Mestre Mateo, quen se encarga da terminación da mesma, incluíndo o peche occidental, a cripta, o Pórtico da Gloria e a construción do Coro na nave maior, de maneira que o 3 de abril do ano 1211 celébrase a consagración da Basílica coa presenza de Alfonso IX, nun acto presidido polo arcebispo Pedro Muñiz (que está enterrado na Catedral)

Cando a Catedral foi consagrada no ano 1211, a Catedral xa gozaba dun privilexio incrible: todo aquel que visitase a Catedral nun Ano Santo vería perdoadas as penas dos seus pecados.

O Barroco influíu enormemente na Catedral. Outro prelado, Alonso de Fonseca e Acebedo, vixiará o inicio de novas obras en 1521.

A cidade de Santiago era rica en propiedades e podía permitirse ter a igrexa máis fermosa para o apóstolo, que foi nomeado patrón de España en 1630. A partir diso, fóronse engadindo e cambiando as capelas e enriquecendo os retablos.

Nos tempos da arte gótico, a Catedral disfrazouse de fortín con torres e almeas. Pero a maior revolución chegou co Barroco, o elegante estilo que hoxe vemos no altar maior, na fachada do Obradoiro e nas prazas monumentais que rodean á Catedral. Distínguense polos seus volutas de pedra, as súas ristras de flores e froitas, os seus calados xeométricos no duro granito, unhas cornixas erizadas de pináculos, as súas poderosas chemineas e as súas estilizadas torres… Aínda que a estrutura medieval mantívose no fundamental, ao longo dos séculos a Catedral foi variando a súa fisonomía coa construción no Renacemento do Claustro e os seus espazos anexos e, sobre todo no Barroco, época, como diciamos en parágrafos anteriores, na que se realizan obras como a capela maior, os órganos, o peche da cabeceira ou a fachada do Obradoiro entre outras importantes actuacións. Durante o Neoclasicismo realízase a nova fachada da Acibechería e nos últimos cen anos seguíronse realizando diversas actuacións.

En definitiva, falamos dunha Catedral milenaria, cunha rica historia. Aquí coroáronse reis e arcebispos; producíronse incendios e batallas; acuarteláronse soldados invasores e hanse axeonllado millóns de homes e mulleres chegados de todas partes do mundo.

Cabe apuntar que a Catedral de Santiago é Patrimonio da Humanidade da UNESCO, desde o ano 1985.

 

Á contorna da Catedral de Santiago

O trazado definitivo das prazas monumentais que rodean a Catedral e de moitos dos edificios lindeiros, foi obra dos mestres barrocos da Catedral, Veiga e Verdugo, Domingo de Andrade, Fernando Casas e Novoa.  Ben pode dicirse que o Barroco saltou da catedral ás prazas, aos mosteiros e ás casas nobres, para converter a Compostela na urbe imaxinativa, escenográfica e dramática que hoxe é recoñecida como “a cidade barroca por excelencia de España”.

Palacio arzobispal de Xelmírez

Situado á beira norte da Catedral, cara á praza do Obradoiro atopamos o Palacio arzobispal de Xelmírez, quen fixo construír esta residencia a partir de 1120, tras a destrución do seu palacio nunha revolta popular xurdida por mor dos seus enfrontamentos coas primeiras asembleas cidadás. O resultado é un extraordinario exemplo da arquitectura civil do románico. A fachada actual, engadida no século XVIII, protexe un palacio medieval con cociña, cabaleriza, patio flanqueado pola Catedral e salas reformadas en séculos sucesivos. Entre elas destaca o salón sinodal do século XII, cuxa inmensa bóveda mostra escenas dun banquete medieval. O interior pode visitarse adquirindo a entrada do Museo da Catedral.

Hostal dos Reis Católicos

De face á Catedral, á esquerda atópase o Hostal dos Reis Católicos, o espléndido Hospital de Peregrinos fundado en 1492 tras a reconquista de Granada, e un dos exemplos máis importantes e elegantes do estilo prateresco español (foi un hospital en funcionamento até 1954).

Colexio de San Xerónimo

No lado sur da Praza do Obradoiro atopamos o Colexio de San Xerónimo, fundado polo arcebispo Fonseca (1507 – 1523), cuxa fachada de finais do século XV foi rescatada do antigo Hospital da Acibechería. Nos seus xambas destacan as figuras de Santo Domingo de Guzmán, San Juan Evanxelista, Santiago, San Pedro, San Pablo e San Francisco de Agarrades, e no tímpano, a Virxe co Neno.

Palacio de Raxoy

Enfronte á Catedral atópase a impresionante fachada neoclásica do Palacio de Raxoy, construído polo ilustre arcebispo Bartolomeu Rajoy e Losada (1751-1772) seguindo os planos do arquitecto francés Charles Lemaur. O seu tímpano está decorado polo relevo da Batalla de Clavijo, aquela primeira contenda na que, segundo a lenda, apareceuse a figura do Apóstolo guerreiro, para axudar no combate da invasión musulmá. Santiago, representado como patrón da Reconquista, coroa a construción. Na actualidade é o concello e nel ten a súa sede unha parte da Xunta de Galicia.

As fachadas da Catedral de Santiago

A fachada barroca do Obradoiro:

Esta fachada obtén o seu nome do gran número de talleres de canteiros (obradoiros en galego), que durante os séculos XVII e XVIII centráronse en construír a gran portada barroca.

A fachada occidental da Catedral medieval ha chegado aos nosos días a través dos debuxos realizados por Veiga e Verdugo. No século XVI fanse as primeiras reformas da fachada e nos primeiros anos do XVII, Ginés Martínez fai a escaleira renacentista pola que se accede á Catedral.

En tempos de Veiga e Verdugo, na segunda metade do XVII acométense diversas intervencións na fachada e nas torres, aínda que non será até 1738 cando Fernando de Casas derrube a antiga fachada e inicie a construción da actual, caracterizada polos seus grandes vans e unha gran riqueza decorativa e iconográfica, na que participarían importantes artistas composteláns da época. As remodelacións barrocas, que ao cabo serviron como absoluta renovación do exterior do templo, inícianse no ano 1650. Varios construtores como Domingo de Andrade, Pena de Toro ou Casas e Novoa elevan e igualan as torres nos seus 74 metros de altura.

Á dereita sitúase a Torre das Campás e, á esquerda, a Torre da Carraca, nome que se deriva dun instrumento musical instalado nela e que se facía soar nas celebracións de Semana Santa como símbolo de duelo pola morte de Cristo. Substituían ao son das campás aínda que, na actualidade, está moi en desuso. A fachada componse de catro corpos nos que se adiviñan multitude de motivos xacobeos, como a arca e a estrela, unha cruz de Santiago ou, sobre todo, a imaxe do Apóstolo peregrino que coroa o templo e ao que renden culto dous reis españois.

Para acceder ao templo os peregrinos ascenden pola escalinata do Obradoiro e detrás das súas reixas escóndese a cripta, erixida polo Mestre Mateo, entre 1180 e 1200, como base para soportar o peso do Pórtico da Gloria. Simboliza a Terra situada aos pés do Cristo do Pórtico. Con ela, o mestre Mateo tamén logrou salvar o desnivel que había no Obradoiro.

Tamén desde o Obradoiro pódese acceder ao claustro renacentista do século XVI, de estilo prateresco. Antes de chegar a el hai que atravesar unhas salas cos achados atopados nas escavacións realizadas na tumba do Apóstolo e debaixo do templo. Como curiosidade histórica consérvase un tramo dunha antiga rúa ou rúa. Neste lugar tamén se reconstruíu o coro de pedra do Mestre Mateo que ocupou durante séculos a nave central da Catedral.

 

A desaparecida fachada do Paraíso ou Francígena:

Esta fachada foi derrubada no ano 1758. A pesar de que no exterior desa Porta Francígena situábase un hospital para peregrinos (ao que se refire o Códice), hoxe desaparecido, moitos dos cansos romeus pasaban a noite nese templo polo que tantos quilómetros percorreran (esta posibilidade mantívose até o ano 1768). A catedral mantíñase aberta día a noite, algo que só cambiou tras a colocación das portas exteriores no século XVI.

A porta Francígena era a principal entrada dos peregrinos, onde se desprendían das súas roupas aos pés da “Cruz d’vos Farrapos”, que tomaría o seu nome dos farrapos que alí deixasen os peregrinos

 

A fachada da Acibechería:

É a fachada norte. Tamén coñecida como Inmaculada. Substituíndo á fachada Francígena, foi proxectada por Lucas Ferro Caaveiro, e  terminada polo seu discípulo Domingo Lois Monteagudo, en 1769, en estilo Neoclásico, aínda que mantén algunhas fórmulas barrocas. As obras contaron tamén co traballo do famoso Ventura Rodríguez.

Coa destrución da antiga fachada, algunhas das súas obras trasladáronse á de Pratarías e outras se conservan no Museo Catedral de Santiago. Ao mesmo tempo que se construíu a nova fachada, reorganizouse todo o espazo da actual Praza da Inmaculada, coa fachada do Mosteiro de San Martín Pinario e o novo Palacio Episcopal.

O Códice Calixtino, primeira gran guía de peregrinación a Santiago, permite ao lector imaxinar como era daquela o aspecto exterior da Praza da Inmaculada, coñecida popularmente como Acibechería, pola tradicional presenza na súa contorna de talleres dedicados ao acibache. Esta fachada románica de Azabacheria posiblemente fose derrubada pola precaria conservación; nela representábanse escenas do Paraíso, coa caída en pecado e promesas de redención; a actual, barroca e neoclásica, conserva varios motivos xacobeos, como un Santiago peregrino adorado por reis. Aínda hoxe é onde desembocan os Camiños Francés e Inglés.

 

A fachada da  Quintana:

Atópase no leste. Destaca pola súa sobriedade e o predominio de impoñentes pedras. Presenta un longo muro barroco coroado por pináculos co que no século XVII tratouse de dar unha imaxe de conxunto a esta fachada este. Conectada coa praza das Pratarías por unha escalinata e a Torre do Reloxo ou Berenguela. Dividida en dous niveis: Quintana dos Mortos (abaixo) e Quintana dos vivos (encima). Ten dúas portas:

• • A Porta Santa ou do Perdón, a máis próxima ás escalinatas, xeralmente pechada por unha reixa, só ábrese nos anos xubilares, o día 31 de decembro do ano anterior. Foi unha do sete portas menores e estivo dedicada a San Pelayo (cuxo mosteiro está xusto enfronte). A función que ten agora data do século XVII, cando se concedeu á Catedral o privilexio do xubileu. Sobre a porta está Santiago e aos seus costados os seus discípulos Teodoro e Atanasio, esculpidos por Pedro do Campo en 1694. A ambos os dous lados da porta están colocadas vinte e catro estatuas sedentes de Apóstolos, patriarcas e profetas, todos eles procedentes do coro románico do mestre Mateo, que foi desmantelado. Por esta porta accédese a un pequeno patio e ao fondo está a verdadeira Porta Santa, levantada no século XVI, pola que se entra á ábsida. Ábrese o 31 de decembro do ano anterior ao Ano Santo. O privilexio do Ano Santo data do século XII, mediante bula do papa Alejandro III, sobre unha idea anterior do papa Calixto II, e celébrase cada vez que o 25 de xullo (festividade de Santiago) coincide en domingo. Quen a traspasan, cumprindo as condicións de confesión e comuñón, gañarán o Xubileu.
  • A Porta real, entrada pola que accedían os reis. Hoxe acolle a tenda catedralicia. Encima vai o escudo real que lle dá nome e, máis arriba, aprovéitase como balcón o entablamento, detrás un escenográfico pedestal sostivo un Santiago ecuestre.

   

• Sobre as escaleiras da Quintana está a Porta dos abades ou da Corticela, de 1662, co escudo do arcebispo Carrillo.A fachada da Berenguela: Unindo as prazas da Quintana e Praterías, maxestuosa, a Torre do Reloxo, a máis bela da catedral, e coñecida por todos os composteláns como Berenguela por ser o arcebispo francés Berenguel de Landoira quen finalizou o seu corpo inferior, de estilo gótico, no século XIV. Sobre esta construción o arquitecto Domingo de Andrade levantou a torre octogonal, que se presenta adornada con motivos xacobeos e formas vexetais. A lanterna superior acéndese durante os anos santos para marcar o rumbo aos peregrinos. A torre alberga a maior das campás da catedral, coñecida tamén como Berenguela.

 

A fachada das Pratarías:

No extremo sur do Cruceiro, trátase da única fachada románica que queda da Catedral,  mantendo a súa arquitectura orixinal sen apenas transformacións, fóra da incorporación de relevos procedentes doutras partes da Catedral e a construción aos lados da Torre do Reloxo e da Fachada do Tesouro. Está delimitada pola Catedral e o claustro en dous dos seus lados. Data do ano 1078 ou 1103 e atribúese ao mestre Esteban. Por ela accedían ao templo os romeus que chegaban a Santiago pola Vía da Prata e polo Camiño Portugués. Entre a sucesión de escenas que se representan nos seus relevos, cabe destacarse distintas escenas da vida de Jesús, como a Encarnación, Predicación e Paixón. Un incendio, no ano 1117, impediu que hoxe en día podamos ver toda o seu esbeltez. Debido á reconstrución e engadidos posteriores procedentes da fachada de Acibechería, a súa iconografía aparece, hoxe en día, desordenada. No centro, e xunto a Cristo, localízase a Santiago, mentres que o dobre portal céntrase na natureza humana e divina do Fillo de Deus. Vemos: a  Epifanía, Flaxelación, Coroación de Espiñas, etc. no ao lado dereito e no esquerdo, nárranse as Tentacións de Jesús no deserto. Algunhas destas obras proceden da antiga Fachada do Paraíso (Norte), destruída en 1758. Santiago entre Cipreses, a Reprensión de Adán e Eva e, sobre todo, a imaxe de David, do Mestre de Pratarías, son algunhas das escenas máis destacadas.

 

Á cabeceira da Catedral

En canto á cabeceira da Catedral empezaremos dicindo que a cabeceira da Catedral románica era unha sucesión de capelas e portas con aparencia irregular e asimétrica. Por iso, coa finalidade de ornamentar a cabeceira e estruturar o espazo circundante, o Cóengo Veiga e Verdugo proxecta un peche para a mesma, traballos que se prolongaron até o século XVIII. O resultado é un peche ornamental de pedra, tras o que se atopa boa parte da estrutura orixinal, organizado en tres lenzos nos que se abren igual número de portas: a Porta Real, a Porta Santa e a dos Abades.

 

O Pórtico da Gloria

Respecto ao  Pórtico da Gloria, óbraa cume do templo e do románico hai que dicir que se trata dun sublime conxunto que plasma en pedra unha densa mensaxe teolóxica. Nel móstrase aos fieis a Xerusalén Celeste que alcanzarán tras o Xuízo Final. A obra, que inclúe máis de 200 figuras de granito, de gran realismo e expresividade, e entre as que, mesmo, algunhas parecen manter unha secular conversación, componse dun gran arco central dividido por unha columna ou parteluz e por dous arcos laterais.

Nesta publicación, a fin de non facela excesivamente densa, non vos falaremos sobre o Pórtico da Gloria, pero poderedes atopar outra publicación nosa nesta ligazón: O Pórtico da Gloria. Catedral de Santiago.

 

 

As torres da Catedral de Santiago

Ademais, a Catedral conta con tres torres, a das Campás, a da Carraca e a do Reloxo. As dúas primeiras eran románicas, as actuais barrocas e teñen unha altura de 80 metros. A do reloxo é posterior, de 1316, e en 1680 engadíronlle dúas plantas, alcanzando os 75 metros de altura, en 1833 colocóuselle o reloxo do que toma o seu nome.

 

O interior da Catedral de Santiago de Compostela

A catedral de Santiago de Compostela presenta aos seus pés un nártex, no que se sitúa o Pórtico da Gloria, e na construción primitiva situábanse torres de planta cadrada. Situada sobre unha área de oito mil metros cadrados, consta dunha planta en cruz latina (en alegoría á cruz de Cristo), de tres naves cun cruceiro tamén de tres naves. A xirola, para facilitar a circulación dos fieis ao redor das reliquias do apóstolo) está composta por diversas capelas románicas e conta con dúas ábsidas en cada un dos brazos do cruceiro. Podemos observar tamén o transepto, as tribunas, os alicerces e columnas e o tres monumentais pórticos de acceso. Dispón de dous grandes órganos situados na parte central dos tramos altos da nave principal, de principios do século XVIII.

O interior da catedral divídese en tres naves lonxitudinais: A central, que posúe un ancho de 10 metros e alcanza unha altura de 22, cubríndoa cunha bóveda de canón e as naves laterais con bóvedas de aresta. Podemos identificar a catedral como unha obra de carácter abovedado. Sobre as naves laterais álzanse as tribunas, permitindo aumentar o número de fieis no interior da catedral, e  que asoma á nave central mediante arcos xeminados e prolóngase polo transepto.

Como elementos sustentantes destacamos as bóvedas que se sosteñen mediante alicerces compostos, e as columnas encostadas a estes soportes que se prolongan até o arranque do arco faxón. O peso tamén recae sobre os muros e as naves laterais, que trasladan o peso aos contrafortes exteriores.

A Catedral ten forma de cruz latina e mide 98 metros de longo e 67 de ancho no cruceiro, cunha nave con bóveda de canón dividida por arcos de medio punto. Unha galería percorre todo o edificio. Sobre o cruceiro hai unha cúpula central de 32 metros de altura. A xirola une as naves detrás do altar maior, trazo característico das igrexas de peregrinos, das que esta catedral debe ser o exemplo supremo. Como o describe Picaud na “Guía do Peregrino”:

“Nesta igrexa non hai ningún fallo; está admirablemente construída, é grande, espazosa, luminosa, de dimensións armoniosas, ben proporcionada en canto a lonxitude, anchura e altura; é máis espléndida do que as palabras poden expresar. Calquera que percorra as partes superiores e que empezase infeliz, sentirá feliz e contento despois de contemplar a perfecta beleza desta igrexa”.

O periplo interior pola catedral fai unha nova parada ante o altar maior, desbordante conxunto barroco levantado ao redor dun considerable baldaquino piramidal sostido por columnas salomónicas e oito anxos.

Na obra, coroada por un Santiago ecuestre e un inferior Santiago peregrino, atopamos un espazo para o camarín onde descansa a famosa imaxe medieval do Apóstolo (adornada posteriormente cun bordón e unha esclavina), estatua á que todos os peregrinos e visitantes non dubidan en dar un abrazo. Esta tradición, a do abrazo ao Apóstolo, parece ser que xa se iniciou no século XIII. Todo o espazo interior do templo está organizado de maneira que os fieis (tras concluír aquí a súa peregrinación até a tumba do apóstolo Santiago) puidesen acceder á catedral pola portada dos pés e percorrela até chegar á xirola, en cuxo espazo central se atopa o sepulcro do citado apóstolo. Todo este camiño interior ou deambulatorio do edificio permite que poidan desenvolverse sen interferencias as cerimonias relixiosas. Tras este ritual o peregrino afai descender á cripta apostólica, situada baixo o Altar Maior, onde descansan os restos de Santiago e dos seus discípulos Teodoro e Atanasio.

 

No referente ás Capelas, nos seus inicios, foron nove, pero logo chegarían a ser dezaseis. Estes espazos serviron tamén para a distribución do tesouro catedralicia. A este número de capelas hai que engadir a cripta apostólica, a cripta do Pórtico da Gloria e unha parroquia independente, a Corticela.

• A Capela Maior, a pesar de sucesivas obras, esta capela conserva a súa forma románica, reformada durante o Barroco. Atópase condicionada por acoller á tumba do apóstolo. O altar foi construído sobre o sepulcro do Apóstolo, con tres representacións do santo. Na actualidade, está protagonizada por dous elementos principais: o platal barroco do artista salmantino Juan de Figueroa, e o baldaquino sustentado por anxos, obra de Domingo de Andrade segundo vos desexos de Veiga e Verdugo.

No brazo esquerdo atopamos catro capelas, ningunha das cales pertence á planta románica. As da esquerda son:

• A Capela da Comuñón, ou do Sacro Corazón, foi fundada en 1451 e accédese a ela a través do nártex onde se conserva unha imaxe gótica da Virxe do Perdón. É unha capela de planta circular e cunha cúpula sustentada a través de 8 columnas e a cal ten un gran óculo que comunica co exterior. De estilo neoclásico nela atópanse os sepulcros do arcebispo Rajoy e o de Lope de Mendoza, o seu fundador.

• A Capela do Cristo de Burgos ou do arcebispo Pedro Carrillo (o seu fundador) composta por unha planta de cruz grega, presidida por un crucifixo datado no século XVIII incluído no retablo. Debe o seu nome á talla realizada en Burgos en 1754 de autor anónimo. Foi construída como capela funeraria, conta con planta de cruz grega e dous altares de estilo barroco.

Á dereita:

• A Capela das Reliquias e Panteón real. Deseñada e erixida por Juan de Álava en 1521, mantívose en funcionamento a Sala Capitular até 1614. Dúas décadas máis tarde, Bernardo Cabrera completou o retablo e en 1641 situaron aí as reliquias. O incendio de 1921 danou a obra de Cabrera, aínda que non afectou as reliquias, polo que as autoridades eclesiásticas encargaron outro a Rafael da Torre, sufragado con fondos facilitados pola emigración galega en Cuba. Contén 132 reliquias entre as que poderiamos destacar o cranio de Santiago o menor, que chegou a ser bispo de Xerusalén. Na súa interior conta con varios sepulcros: Raimundo de Borgoña (marido de dona Urraca), Berenguela de Barcelona, Fernando II, Alfonso IX e Xoana de Castro.

En canto ás capelas da xirola, o cinco capelas da cabeceira e o catro absidiolos dos brazos transformáronse en notables capelas, algunhas das cales mostran estrutura románica con retablos e ornamentos góticos, renacentistas, barrocos ou neoclásicos. Na xirola sucédense de esquerda a dereita:

• A Capela de Santa Fe ou San Bartolomé. De planta poligonal formada por unha sucesión de medio punto en cada un dos seus tramos. Ten un retablo prateresco en mármore policromado, coas imaxes da Virxe do Bo Consello, de san Bartolomeu e de Santiago. Contén o sepulcro renacentista de Diego de Castela, bisneto do rei Pedro I o Cruel.

• A Capela de San Juan: na actualidade presenta a súa estrutura románica inicial, modificada para ampliar a capela na súa cabeceira durante os séculos XVI – XVII, por iso entre a bóveda primitiva e a nova ábrese unha lanterna de formas propias do barroco de Santiago, no seu retablo represéntanse escenas da vida de Dan Juan, modificado no século XX. Antigamente denominábase Capela de Santa Susana.

• A Capela da nosa Señora a Branca, ou dos España. Fundada a finais do século *XIII por Juan de España, aínda que a súa estrutura actual é do século XV, está presidida por unha talla barroca que preside un retablo neogótico de inicios do século XX, sobre o arco de acceso da capela hai unhas cruces de consagración da Catedral no século XIII. Nun lateral vemos a imaxe da Virxe de Montserrat. É na que o gremio de prateiros dá culto a San Eloy.

No centro da xirola:

• A Capela do Salvador ou do rei de Francia (por en os capiteis da entrada ser a capela na que os antigos peregrinos podía confesarse en diferentes idiomas e recibir a compostela). Pódese ler unha inscrición que data a súa construción en tempos do rei Alfonso (século XI), polo mestre Bernardo o Vello, como demostran as inscricións de dúas dos capitais do seu arco de entrada, no que se pode ler: “Regnante principe Adefonso Constructum opus” (reinando o príncipe Alfonso construíuse esta obra). Contén un retablo de mármore policromado de estilo prateresco, século XVI, no que preside unha imaxe gótica do Salvador onde mostra as súas chagas.

As seguintes capelas, en dirección sur son:

• A Capela da Azucena ou de San Pedro mantén case intacta a súa fábrica medieval, situada xunto á porta Santa, nesta hai unha serie de pinturas murais descubertas en 1998 tras procesos de restauración da capela. No seu interior atopamos o sepulcro de Mencía de Andrade, fundador da Capela no ano 1571. Conta cun retablo barroco coas imaxes da Virxe da Azucena.

• A Capela da Piedade ou Mondragón. Fundada en 1521 polo cóengo Juan de Mondragón, é de estilo oxival gótico flamíxero e destaca polo relevo en terracota da Lamentación sobre Cristo morto, realizado en Sevilla.

 

E no extremo dereito do deambulatorio áchase:

• A Capela do Pilar foi concibida como a nova sancristía da Catedral. Concluída en 1712 está formada polas antigas de San Andrés e San Fructuoso. O retablo ten a imaxe de pedra da Virxe do Pilar, foi sancristía até 1879 na que paso a ter función única de capela. No seu interior está o sepulcro do arcebispo Antonio Monroy, representado en actitude de oración. Destaca por unha gran riqueza de ornamentos e materiais, no que se usou o mármore e o xaspe, sobre todo para o retablo.

Cara á  porta de Acibechería, hai un maior número de capelas:

• A Capela da Curmá ou da Concepción. Do século XVI, ocupa dous tramos da catedral románica. Nela destaca o seu retablo de dobre altar, que se atopa decorado por unha imaxe da Inmaculada e por un relevo do Descendemento do século XVI.

• A Capela de Sancti Spiritus é unha capela que se atopa vinculada á familia Moscoso, cuxas armas coroaban e decoraban a portada do devandito lugar, nela atópanse varias persoas enterradas. Situada no brazo norte do cruceiro, foi fundada no século XIII. Está decorado cunha serie de pinturas murais do século XV, e posúe un retablo do barroco da Soidade co que se pechaba o transcoro da Catedral. Destacan nela os magníficos sepulcros e a imaxe da Virxe da Soidade de 1666.

• A Capela de Corticela. A máis antiga das existentes. Fundada no século IX, en cuxos inicios estaba separada da catedral pero posteriormente no século XVIII uniríase a través dun corredor, a capela foi reedificada no século XII. Xa integrada á basílica desde o século XVIII. Esta capela tamén ten especial significación entre os estudantes composteláns quen adoitaban deixar peticións e desexos académicos de todo tipo ante unha imaxe que hai nela de Jesús no Horto das Oliveiras.

• A Capela de San Andrés tivo como uso principal, ao ter porta ao exterior, a inicios do século XVII foi como cuarto de gardas, a finais do devandito século transformouse en capela, o seu retablo é de principios do século XVIII.
• A Capela da San Nicolás, é desde o século XVII vía de tránsito da Corticela. Trátase dunha das pequenas capelas absidais da catedral románica, era a chamada “Parroquia de estranxeiros” onde se poden ver distintos elementos arquitectónicos moi orixinais.
• A Capela de San Antonio tamén se atopa xunto á porta da cebechería, trátase dunha pequena capela que posúe un retablo do século XVIII.

 

Alén vese o pequeno altar de Santiago Matamoros (século. XVIII) e

• A Capela de Santa Catalina atópase xunto á porta da Acebechería, está na ocupación orixinal do Panteón Real, que foi trasladado no século XVI.

No noroeste do Claustro atopamos:

• A Capela da Alba: fundada en 1529. O seu retablo representa a Transfiguración de Jesús, do século XVIII. Para a súa parte baixa, reutilizáronse imaxes do taller do Mestre de Prado dun retablo anterior.

 

Outroa elementos interesantes da Catedral de Santiago

• A Porta do Perdón

Permanece aberta só nos anos santos. Atópase flanqueada por dúas imaxes procedentes do coro Pétreo do Mestre Mateo.

 

• O Baptisterio

Situado no ángulo sueste da Basílica, é unha pila prerrománica, sobre o seu muro sur hai un calvario gótico do antigo transcoro da Catedral.

• O Platal barroco

Enmarca a imaxe en pedra de Santiago Sedente (século XIII), revestido cunha esclavina de prata.

• O Baldaquino

Accédese a esta capela a través dun cruceiro, onde se atopan púlpitos de bronce.

• A Cripta sepulcral

Por temor aos piratas ingleses en 1589 as reliquias do santo enterráronse na ábsida do templo á beira da capela maior. En 1879 se desenterraron e realizáronse obras na cripta, que desde entón mostra as mesmas nunha urna de prata, colocada sobre un altar de mármore.

• A Sancristía

Accédese a ela a través da portada da Prata que pertence ao conxunto do claustro. Está composta por bóvedas de crucería, e garda as mellores pinturas da catedral.

• O Tesouro catedralicio

Á beira da capela das Reliquias atópase unha capela gótica que contén diversos tesouros catedralicios. Entre eles destaca a custodia procesional, de 1544, que mide metro e medio de altura e ten catro pisos. Está presidido por un retablo neorrenacentista, nos laterais do altar atópase un tríptico regalado por Ourense en 1953, tamén posúe un retablo policromado onde se presenta a vida de Santiago. O tesouro é un espazo rectangular cuberto de bóvedas de crucería asentadas sobre ménsulas, nos lunetos hai unha serie de pinturas murais. Móstranse cruces pertencentes a diversos arcebispos e de diferentes épocas, imaxes de prata dos séculos XVI e XVII, crucifixos de marfil así como unha Virxe, tamén de marfil, do século XVI.

• O Antetesoro

Vestíbulo con bóvedas nervadas que comunica o interior da Catedral coa Capela de Reliquias.

• O Claustro

Un dos principais de España, é de mediados do século XVI. Ten unha planta cadrada de 34 metros de lado. É de estilo gótico-renacentista da escola castelá e coróase cunha balaustrada calada con pináculos. Como é habitual nos antigos claustros existen sepulturas de personaxes relacionados coa catedral e no centro ten a “fons mirabilis” talla gallonada do ano 1122. Nun ángulo do claustro atópanse as campás orixinais da torre do reloxo.

 

• Sala Capitular e Arquivo Biblioteca da Catedral

Accédese a estes recintos desde o Claustro. Aí atópanse manuscritos como o Codex Calixtinus, do Liber Sacncti Iacobi, entre moitos outros libros e documentos que fan referencia á catedral e á historia de Galicia desde a Idade Media até os nosos días.

• O botafumeiro

Fronte ao altar maior atópase un dos maiores símbolos da catedral de Santiago, o botafumeiro. É un inmenso incensario (duns 60 quilos, baleiro, e 1,6 metros de altura) de latón bañado en prata que necesita a atención de oito especialistas ou tiraboleiros para columpiarlo polo interior da catedral. A corda que o sostén, atada ao cruceiro da Catedral, na actualidade é dun material sintético, ten unha lonxitude de 5 metros, 5 centímetros de diámetro e pesa 90 kilógramos (con anterioridade as cordas eran de esparto). O botafumeiro énchese con 40 quilos de carbón e incenso. Suspendido a 20 metros de altura mediante un sistema de poleas, alcanza unha velocidade de 68 km/h, desde a porta da Acebechería á de Pratarías, describindo un arco de 65 metros e unha altura máxima de 21 metros, necesitando para iso 17 percorridos completos.

 

O uso do botafumeiro xa aparece recollido no Códice Calixtino, no que se lle chama “Turiulum Magnum”. Na Idade Media queimábase incenso por unha razón profiláctica porque hai que ter en conta que se acollían peregrinos que durmían na Catedral. O que fai o botafumeiro é mediante ese sistema de cordas que manexan os cóengos era distribuír por toda a catedral o incenso para quitar eses malos cheiros.

Na actualidade consérvanse dous botafumeiros. Un en latón que data do ano 1851 e é obra de José Losada (substituíu ao roubado durante a ocupación francesa, e é o que se utiliza habitualmente), e o segundo é unha réplica de prata do anterior, e foi regalado ao Apóstolo polos Alféreces Provisionais en 1971.

• Unha colección de tapices

Que se atopa en cinco salgas habilitadas para a súa exposición. Unha delas dedicada só para os doce de Francisco de Goya, que foron legados á catedral en 1814 por Pedro Acuña e Malvar, realizados na Real fábrica de tapices de Santa Bárbara por encargo do rei Carlos III. Nas outras salas móstranse diferentes tapices de David *Teniers, Mariano Salvador Maella, Ramón Bayeu e Peter Paul Rubens.

 

 

Curiosidades e anécdotas ao redor da Catedral de Santiago de Compostela

A Catedral de Santiago é un lugar santo para a cristiandade, tamén un lugar máxico e inspirador para os pagáns e, como non, un lugar de lendas, devanditos e crenzas populares: unhas reais, outras non.

• • Paseo polos tellados da Catedral. Desde a última década unha posibilidade que teñen peregrinos e turistas é a de visitar os tellados do templo, unha opción tan só habilitada outrora a grupos escollidos. Na Idade Media, con todo, os camiñantes accedían libremente a estas cubertas. Quen percorre por arriba as naves do triforio, aínda que suba triste, vólvese alegre e gozoso ao contemplar a espléndida beleza do templo.
  • Santiago de Compostela, como Campo de estrelas: Xorde a idea do Camiño das Estrelas, o Camiño de Santiago, para ir render culto aos restos do apóstolo que tanto quixera esta terra. Segundo algunhas fontes, a localización dos restos do apóstolo non sería aleatoria, pois o “Campo das estrelas” era un lugar coñecido desde a antigüidade por ser utilizado para certas cerimonias pagás e así como lugar habitual de enterramento, por tanto para os antigos xa era unha especie de lugar sacro.
  • Os restos do Apóstolo. Como diciamos ao principio desta publicación, tras o desembarco dos restos do apóstolo en Iria Flavia, e ao ser coñecedora do feito, a Raíña Lupa, sen saber que facer con aqueles forasteiros enviounos ao encontro dun sacerdote pagán da comarca de Fisterra, que acabaría apresando aos discípulos. Neste determinado momento producíronse dúas intervencións da providencia, por unha banda a fuga da súa cela dos seguidores de Santiago e por outro a milagrosa elevación do corpo do apóstolo con destino á cima do Pico Sacro, un promontorio montañoso próximo á actual Compostela, tras o intento da Raíña Lupa de apoderarse do mesmo. Tras a súa fuga, Teodoro e Atanasio regresaron ao encontro da Raíña Lupa e está acabou por cederlles uns bois para transportar o féretro; pero resulto que os bois non eran mansos senón salvaxes, as feras atacaron aos discípulos, pero a través das oracións conseguiron vencer a súa vontade e foron recoller ao Pico Sacro os restos de Santiago. Xa co carromato cheo os bois avanzaron ata que os mesmos detivéronse ante un manancial, a actual fonte do Franco, sendo imposible que retomasen o camiño, polo que os discípulos interpretan o xesto como un sinal divino e determinan que este deberá ser o lugar para o eterno descanso do seu mestre. Mentres tanto, a Raíña Lupa é coñecedora dos sucesos acontecidos e decide converterse ao cristianismo e cede un panteón familiar existente nas proximidades do manancial para servir de lugar de culto eterno á memoria de Santiago; a localización desta primixenia igrexa, caería pronto no esquecemento como consecuencia das persecucións aos cristiáns realizadas por parte das autoridades romanas.
  • Perda e recuperación dos restos do apóstolo Santiago. As reliquias do Apóstolo foron ocultadas o século XVI ante o temor de que uns corsarios ingleses puideron levarllos. No século XIX, e mentres as peregrinacións a Compostela sofren o seu maior declive, xorde a necesidade de volver atopalas (estaban perdidas no templo). Iníciase a súa procura e no ano 1879 localízanse uns ósos na actual capela da Madalena. O papa León XIII confirmaría a súa autenticidade tan só cinco anos despois a partir dunha bula que logrou revitalizar o número de camiñantes cara a Santiago.
  • Apóstolo Santiago ou Prisciliano? Algúns historiadores consideran que alí realmente estaban enterrados os restos de Prisciliano, un herexe cristián do século IV, que creo unha especie de seita baseada en maniqueísmo e gnosticismo que contou con centos de seguidores en vida, os cales tras a súa morte peregrinaban a Compostela para renderlle homenaxe. É probable, que Teodomiro transformase a Prisciliano en Santiago e co tempo confundísese e aceptase aquilo como unha verdade absoluta; algúns van máis aló e mesmo afirman que o Camiño de Santiago repite as mesmas rutas que seguían xa os seguidores de Prisciliano.
  • A tumba de Santiago apóstolo. O Apóstolo Santiago, supostamente, repousa na súa Urna de Prata na cripta da catedral. Pódese ver xusto antes de abrazar (en período non Covid) ao apóstolo. Santiago, ou Jacobo de Zebedeo, foi un dos 12 discípulos de Jesús. Sábese que tras a morte do seu señor, tras Pentecostes, lanzouse a predicar por Europa sendo a súa zona predilecta Gallaecia. Nalgún momento, en torno ao ano 40, deixa aos seus seguidores estendendo a palabra e volve a Xerusalem, onde atopará a morte a mans de Herodes I, quen o decapita. Entón como aparecen os seus restos en España?. Velaí o misterio e a lenda. Dise, coméntase, rumoréase, que dous dos seus discípulos roubaron os seus restos para traelos nun barco mercante (o barco de pedra) até España. É no ano 813 contan que un humilde ermitán, seguindo unha senda de estrelas haxa a tumba do apóstolo. O bispo de Iria Flavia, versado na tradición, recoñece este feito como un milagre e comezan a construción dunha capela no lugar. Esta capela prerrománica será a antecesora da agora Catedral de Santiago.
  • A torre inclinada. A torre das Campás ten unha inclinación duns 40 centímetros.
  • En relación co botafumeiro. Armando Raposo, tiraboleiro maior da catedral, conta nun artigo na revista Ou Adro, da Arquidiocese de Santiago, na que se recollen historias tan curiosas como aquela vez, alá polo ano 1499 (crese que o día 25 de xullo), cando se desprendeu unha das cordas do botafumeiro e acabou saíndo pola porta de Pratarías, diante da princesa Catalina de Aragón que se atopaba de visita!. En 1622 rompeu a corda que o suxeita e caeu no chan, e no século XX fracturou as costelas e o nariz dun peregrino que se achegou demasiado.
  • En relación con Ou Santo dous Croques. O Mestre Mateo, o escultor e autor do Pórtico da Gloria, representouse a si mesmo na Catedral de Santiago. Fíxoo, segundo as crenzas populares, nunha pequena estatua que observa o interior do templo desde a parte posterior do parteluz. En época de exames, os estudantes de Santiago abarrotaban a Catedral para buscar a inspiración en Ou Santo dous Croques. Crían que dándolle tres coscorrons na fronte á talla do Mestre Mateo transmitiríalles toda a súa sabedoría. Esta práctica, agora prohibida, ocasionou unha clara deterioración na escultura.

 

 

• Santa María da Corticela. É a capela máis antiga das 16 que se organizan ao redor da nave central da Catedral de Santiago. Na súa orixe era un edificio adxacente á Catedral pero que finalmente foi absorbido por esta. Se vos fixades na fachada aínda pode verse o seu pequeno campanario. Como curiosidade, é o único lugar da Catedral no que se celebran vodas.
• A adúltera. No acceso á Catedral pola fachada de Pratarías, situándonos baixo o pórtico pódese apreciar o tímpano superior, dedicado ás Tentacións de Cristo. Alí chama a atención unha figura que, sentada, sostén unha caveira no seu colo. A lenda conta que se trata dunha muller á que o seu marido atopou sendo infiel e condenouna a pasar os seus días coa cabeza do seu amante. Aparece citada no Códice Calixtino, que di:

Non ha de relegarse ao esquecemento que xunto á tentación do Señor está unha muller sostendo entre as súas mans a cabeza putrefacta do seu amante, cortada polo seu propio marido, quen a obriga dúas veces por día a bicala. Oh cuán grande e admirable castigo da muller adúltera para contalo a todos!

 

• A árbore de Jesé ou árbore xenealóxico de Cristo. Outra lenda relacionada co Pórtico da Gloria é que na columna central, debaixo do Apóstolo, está representado a árbore xenealóxico de Cristo. A tradición di que hai que introducir o cinco dedos da man entre as ramas desta árbore e pedir un desexo.

• A orixe da denominación ”queixo de tetilla”. A orixe da súa forma non é casual, senón que a súa explicación remóntase a dúas figuras do Pórtico da Gloria. A talla de Daniel, con mirada e sorriso pícara, mira á talla de Esther (Salomé ou a raíña de Saba) que, segundo conta a lenda, tiña un corpo exuberante a ollos do Cabildo catedralicio. Leste obrigou aos canteiros que traballaban na Catedral a reducirlle os peitos e, como resposta popular, os veciños de Santiago déronlle ao queixo de tetilla a súa forma actual.

• A cuncha de Pratarías. Na Praza de Pratarías atoparemos xusto nunha esquina a cuncha de vieira máis grande de Santiago.
• As campás de Santiago de Compostela. No verán de 997, Almanzor e o seu exército arrasou a cidade de Santiago de Compostela. Queimou templos e destruíu todo ao seu paso, iso si, a tumba do apóstolo non sufriu danos e Santiago seguiu sendo un centro de peregrinación. Segundo a lenda, os prisioneiros cristiáns cargaron coas campás do templo de Santiago até Córdoba. Sen dúbida, unha viaxe moi dura. Pero era unha viaxe de ida e volta. Dous séculos e medio despois, en 1236 cando Córdoba foi tomada polo rei Fernando III de Castela, as campás emprenderon camiño de regreso.
• A lenda do peregrino. Di a lenda que un sacerdote se namorou por unha relixiosa que vivía no Convento de San Paio, localizado ben alí á beira da Catedral de Santiago. A parella namorada atopábase todas as noites en segredo, a través dun pasadizo que supostamente conectaba o convento á catedral, e pasaba por baixo da escalinata da Praza da Quintana, que a divide en dous niveis: superior coñecida como Quintana de Vivos e a parte inferior Quintana dos Mortos. Nun deses encontros románticos, o sacerdote propuxo a súa amada que eles fuxisen de Santiago para poder vivir ese amor na súa plenitude, sen haber que esconderse. Ela concordou, e os dous combinaron de atoparse na praza na noite seguinte. O Sacerdote para non ser recoñecido vestiuse de peregrino e foi para o local combinado esperar a súa amada, que infelizmente xamais apareceu. Con todo, o sacerdote nunca desistiu, e até hoxe segue na praza da Quintana esperando pola súa amada, para e finalmente liberarse dese feitizo que hai séculos mantenlle prendido a ese lugar.

Esta lenda ten relación con…

• A sombra do peregrino. Subindo as escaleiras desde a praza de Pratarías cara á praza Quintana, sempre de noite, pódese descubrir un dos segredos mellores gardados da cidade. Estamos a falar da sombra do peregrino, situada entre as dúas portas da catedral, escondida nunha esquina.

 

Unha nova vida para a Catedral de Santiago

Tras a aprobación do seu Plan Director, a catedral de Santiago está a vivir o máis ambicioso programa de obras de rehabilitación e restauración do último século.

Hai que ter presente que a arquitectura románica xorde en Cluny (Francia) a mediados do século X. A arquitectura convértese no románico na manifestación artística máis importante, subordinándose a ela e integrando as diferentes manifestacións plásticas. Aínda que existe unha arquitectura civil, como castelos ou algún palacio, os edificios por antonomasia son o templo e o mosteiro. As artes plásticas, que adquiren un gran desenvolvemento, están ao servizo do templo, no que desempeñan unha función ornamental -adaptación ao marco arquitectónico- e docente. O seu programa iconográfico esixe unha lectura de tipo moralizante e teolóxico-simbólica.

Da súa grandeza atopamos numerosísimos testemuños, a modo de exemplo, citamos dous:

 

Antonio Machado:

“Verás a marabilla do Camiño

camiño de soñada Compostela.

Oh lirio e ouro! Peregrino

nun chairo entre copos de candea”

 

 

Anónimo:

“Pode ser que Santiago, o fillo de Zebedeo, non estivese nunca en Galicia, nin en España, nin vivo nin morto…. pero, en calquera caso  o Camiño de Santiago existe  e no atópase a maxia, o espírito e o sentimento dun mundo novo, máis humano, mellor e diferente”.

 

Se a publicación gustouvos, agradecemos indiquédesnolo pulsando no botón “Gústame”. Ademais, animámosche a achegar algún comentario, e se tes interese, subscribirche gratuitamente á Newsletter do Blog para manterche sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.

 

Por último, se vos gustou o suficiente como para compartilo nas vosas redes sociais, estariamos realmente encantados de que así o fixésedes.

 

Lectura recomendada

 

Referencias

La Catedral de los caminos. Estudios sobre arte de historia. De Yzquierdo Peiró, R., Castiñeiras, M. y Vigo Trasancos, A.

La Catedral de Santiago. Historia y cultura. VVAA. Lunwerg, Barcelona, 2011.

Descripción histórico-artística-arqueológica de la Catedral de Santiago. De Villamil y Castro J.

www.artehistoria.com

www.arquivoltas.com

www.catedraldesantiago.es