O gran número de mosteiros, espectaculares e singulares, que se poden atopar en terras galegas, ímolo reflectindo con sucesivas entradas neste Blog, facendo un percorrido por todos aqueles que imos visitando e sobre os que queremos compartir toda aquela información que vos puidese resultar de interese.
Nesta ocasión imos dedicar este post ao precioso Mosteiro Benedictino de Santa Cristina de Ribas do Sil, conxunto, que como os varios que atesoura esta Comarca, animámosvos a visitar e gozar.
Onde se atopa?
O Mosteiro atópase a pouco máis de vinte quilómetros en liña recta ao leste de Ourense.
Ribeira Sacra
Poderiamos presentalo como unha cicatriz de pedra no medio da espesura dos Canóns do río Sil. O Mosteiro localizámolo en Castro, Santa Cristina de Caxide, Parada de Sil, Ourense. Atopámolo, medio escondido, descansando sobre a ladeira sur das inclinadas ladeiras do Rio Sil, na fermosísima zona da Ribeira Sacra de Ourense, na castiñeira de Merilán, debaixo do monte Varona. Trátase dun lugar case máxico ao que só poderemos acceder tras percorrer as serpenteantes estradas que nos levará até este excelente enclave. Sen dúbida, un lugar no que os trasnos, esquíos, martins pescadores, trepadores azuis ou mosquiteiros e demais habitantes, atesouran historias únicas forxadas ao longo do último século, e que fan que a natureza e a arte fúndanse e confundan nunha simbiose máxica.
En torno ao Mosteiro atopámonos cun frondoso bosque propio daqueles tempos, predominando os castiñeiros e carballos, que apenas deixan pasar a luz en zonas superpobladas de fentos.
En primeiro lugar, se tedes pensado visitalo nalgunha ocasión, que para acceder ao mesmo debedes seguir desde Para do Sil, a través da ruta, convenientemente sinalizada que nos levará a atravesar a aldea de Castro, e despois, baixar uns dous quilómetros até o aparcadoiro do Mosteiro. A calzada está lousada até a fachada da igrexa.
Lembremos un pouco da historia do Mosteiro
Resulta certamente difícil concretar con exactitude as orixes de Santa Cristina. Nun principio establecéronse os eremitas para retirarse na súa vida monástica. Por parte dos historiadores e investigadores déronse datas diferentes para situar a súa fundación. En todo caso a súa orixe atópase na época altomedieval. Teriamos que retroceder até o século IX, época na que pertencía á regra de San Fructuoso, para atopar as primeiras referencias documentadas sobre a súa existencia. O mosteiro abrazaría a orde de San Benito xa no século X. A partir deses anos, empezaron a atopar doazóns ao seu favor, e máis adiante diversos privilexios reais dos que hai suficientes referencias, como é o caso de Fernando III de León e Castela, no ano 1231.
O Mosteiro alcanzaría o seu máximo esplendor durante os séculos XII e XIII.
VIsta Mosteiro Santa Cristina Ribas do Sil
Partimos por tanto da orixe do século X para centrar o mosteiro benedictino, funcionando nun primeiro momento de forma independente e pasando, tras a reforma do século XVI a ser un priorado dependente do Mosteiro de San Estevo de Ribas de Sil, época na que se construíu un novo claustro e un remate para a torre da Igrexa.
En todo caso foi un dos mosteiros máis importantes da Ribeira Sacra durante o Medievo. Os monxes foron un elemento de suma importancia na Comarca, pois puxeron en marcha un proceso de estimulación da produción agrícola, sobre todo con froitos da vide e o castiñeiro.
A decadencia do Mosteiro iniciouse no século XV, desaparecendo como abadía. No ano 1517 unha bula do Papa León X ditaba a súa extinción e integración en Santo Estevo de Ribas de Sil, funcionando como un simple priorado que se encargaba da administración das rendas da súa demarcación. É neste momento cando se reforma o claustro e fanse as pinturas da Igrexa.
No século XVII levaron a cabo unha serie de actuacións no Mosteiro, dando lugar a unha gran remodelación que hoxe, practicamente, podemos contemplar. Como resultado destas intervencións atopámonos un claustro de estilo neoclásico.
A desamortización de Mendizábal, de 1835, supuxo o abandono definitivo de San Cristina, tras a marcha dos monxes, e pasando a mans privadas, converténdose en granxa de labor.
As novas obras de restauración iniciáronse no ano 1987 con pequenas intervencións.
Imos agora a analizar o Mosteiro.
O edificio orixinal do Mosteiro, disposto ao redor dun pequeno claustro, era de estilo románico. Daquela construción, hoxe en día tan só consérvanse dúas ás. A igrexa románica é de sillería de granito
A Nave:
A igrexa, que é un dos mellores exemplos do románico rural galego, inicia o conxunto monumental de Santa Cristina de Ribas do Sil coa adopción da planta en forma de cruz latina, dividida en cinco tramos separados por arcos de medio punto, lixeiramente apuntados, que sosteñen unha cuberta de madeira. Trátase dunha planta e concepto inusual en Galicia. Data de finais do século XII, principios do XIII. Na súa estrutura pódese apreciar a elegancia e verticalidade propia das construcións da Orde do Císter.
Xa en pleno século XIII prodúcese a incorporación de elementos goticistas: arcos apuntados para a cubrición da nave e na arquería da base da torre. No interior, a nave cóbrese cunha cuberta de madeira a dúas augas que se apoia sobre uns arcos apuntados que descansan sobre ménsulas, que están decoradas con motivos xeométricos e bólas.
A cabeceira está formada por tres ábsidas semicirculares, sendo o central máis elevado que os laterais. Este tres ábsidas albergan tres capelas. Unha delas conserva o altar orixinal románico e outras están decoradas con frescos do XVI.
O corpo superior está decorado por un gran rosetón calado de formas lobuladas, e as fachadas laterais atopamos os contrafortes e as xanelas saeteras. Encostada no lado norte atópase a torre, que era usada como campanario e como punto de vixilancia daquelas, por aquel tempo, inhóspitas terras.
Ábsidas:
A ábsida principal é unha prolongación da nave. Os outros dous, con bóvedas en esfera, son transversais. A nave principal está cuberta cunha bóveda de canón.
O cruceiro está formado por catro arcos, cuxas columnas exhiben decoración nos capiteis, sobre as cales descansa unha bóveda de medio canón.
Existen tamén restos de pinturas e murais renacentistas do século XVI nos muros e a ábsida. Nelas podemos ver á Virxe e San Juan, acompañados de Santo Domingo, San Antonio e Santo Tomás. Na parte superior, Santa Lucía e Santa Bárbara. Nunha das capelas laterais consérvase o altar románico.
Podemos ver un altar románico nunha capela lateral. No exterior da ábsida central, existen catro columnas entre as cales podemos ver tres xanelas, que axudan a intensificar a iluminación da igrexa, que, con todo, é bastante escura en xeral, debido á súa situación encaixonada no val rodeada de bosque.
Fachadas:
A fachada principal, orientada cara ao oeste, divídese en dous corpos. Está formada por arquivoltas de medio punto semicirculares, de perfil de bocel e cun moldura axedrezada, obre tres pares de columnas con capiteis decorados con cabezas humanas e motivos vexetais. No tímpano, semicircular, na actualidade é liso, pero probablemente no seu día estaría decorado con algunha escena bíblica. A fachada caracterízase pola súa entrada, baixo tres arcos, apoiados en pares de columnas de capiteis decorados. Na parte superior, destaca o fermoso rosetón románico calado, de amplas dimensións, que ilumina o interior do templo. O seu trazado está formado por unha cruz lobulada central, rodeada de oito ocos de perfil angrelado.
A portada, similar a pártea sur da Catedral de Ourense, é abucinada. Presenta tres arquivoltas sinxelas decoradas con molduras de axedrezado. Como testemuño do seu pasado monástico, poderemos ver os “armarium claustri”, uns pequenos espazos onde se deixaban os libros lidos polos frades nos seus paseos. Trátase dunha obra austera, parca na súa ornamentación, pero de singular beleza pola súa armonización cos bosques e a orografía da contorna na que se levanta. Os capiteis están decorados fundamentalmente con motivos vexetais. O tímpano é liso.
Á esquerda da porta da igrexa atópase a portada do Mosteiro. Deste consérvanse dúas ás, onde se abren as galerías do claustro (XVI). Poderemos subir a unha segunda planta e acceder tamén á torre desde as dependencias monacais, desde onde se divisa unha boa panorámica do Canón do Sil.
Capiteis:
A maioría de capiteis no interior da igrexa teñen cestas con follas de plantas, pero tamén ven outros motivos figurados. Entre eles, un cuadruman rodeado por leóns, cuadrúpedos comendo, a cabeza de alguén de cuxa boca saen talos, e homes facendo xestos burlescos.
Nun dos contrafortes do muro sur temos outro capitel historiado. Nel, dous personaxes representan unha escena de difícil identificación. Un parece sinalar algo, mentres que o outro levanta un obxecto.
Nunha das ventás da ábsida central móstranse dúas escenas figuradas, con aves e cuadrúpedos.
Tamén é de interese uno dos capiteis do claustro, nel hanse esculpido dous arpías con colas que terminan nun lazo que rodea o seu pescozo. Observamos aquí a influencia do mestre Mateo. E é que a firma do taller do Mestre Mateo visible en varios detalles, fálanos dunha corrente estilística relacionada coa doutros lugares da península. San Vicente de Ávila ou Carrión de los Condes se hermanan cunha iconografía onde conviven arpías con colas de serpe e personaxes que portan libros abertos nas súas mans.
Claustro e Torre:
Ao claustro accédese a través dunha pequena portada románica. Está formada de arquivoltas semicirculares, con ornamento de zigzag e un intradós angrelado. Nos seus ocos represéntanse os símbolos do catro evanxelistas (o touro, o anxo, a aguia e o león). E nas mochetas vemos a dous personaxes humanos.
Claustro de Santa Cristina de Ribas do Sil
A arquería do claustro ten pouca decoración e o corredor ten cuberta de madeira. No cruzamento das dúas crujías podemos ver unha escaleira de pedra que dá acceso ao piso superior. Á súa esquerda podemos ver unha lauda sepulcral coa figura dun abade esculpido no que parece que está gravada o ano 1516. Pódese subir as escaleiras e saír ao balcón posterior e mesmo subir á torre.
Outro elemento arquitectónico destacable pouco común no protogótico galego, é a Torre do campanario. Atópase no muro norte e ten certo carácter defensivo. Está integrada no claustro, e era utilizada como elemento de vixilancia ou defensa. Na base da torre existe unha especie de locutorio, un lugar destinado á lectura á comunidade, e a cima está rematada con cuberta en pirámide e almenado. Esta alta torre, atalaia privilexiada sobre o curso do Sil, é unha torre encostada ao carón da igrexa e rematada con almenado e cuberta, algo inusual, con forma de pirámide.
Torre
No interior:
Consérvanse pinturas ao fresco, un altar maior con motivos xeométricos, retablos barrocos e, sobre todo, unha imaxe de San Pedro realizada polo artista Juan de Angés a finais do século XVI. Nas paredes da sancristía pódense ver pintados os escudos da Orde de Calatrava e de San Esteban.
Pinturas Santa Cristina Ribas do Sil
Das dependencias onde vivían os monxes consérvase pouco. Do claustro, tan só consérvanse dúas ás con arcos sobre un basamento corrido de gran sobriedade. Corresponde ás reformas do século XVI.
Aínda se pode subir ao piso de arriba e ver láudaa sepulcral que lembra a un antigo abade. Ou escalar até a torre para atisbar un horizonte que ondea ao ritmo da superficie do río. Os escudos da orde de Calatrava e de San Esteban vixían a sancristía. Mentres San Pedro, inmortalizado por Juan de Angés faio desde o altar maior, xunto aos retablos barrocos.
Lauda sepulcral en Santa Cristina de Ribas do Sil
No exterior:
Se en lugar de subir polas escaleiras, tomamos un paseo lateral para subir ao aparcadoiro, atravesando o bosque, atopámonos coa árbore de San Benito, testemuña da historia do Mosteiro, e no que habitualmente se depositan diversas ofrendas. Trátase dun castiñeiro sacro, no que podemos atopar peticións, moedas, etc.
Árbore de San Benito
Para os interesados en visitar o Mosteiro, o mellor é que consultedes os horarios habituais na web www.paradadesil.es e/ou no teléfono de contacto é: 988.20.80.10
Pero cando nos referimos a este Mosteiro, non todo é arquitectura e arte, tamén atopamos uns curiosos habitantes. Neste lugar poder ver unha colonia de morcegos, sendo os máis abundantes os denominados de ferradura, o rateiro pardo e o orelludo gris, entre outros.
E o visitante, dado que a contorna convida o paseo e á curiosidade, pode ademais gozar de actividades como o sendeirismo, que permiten coñecer a gran fermosura das paisaxes de Parada do Sil, entre o canón do Sil e as estribacions montañosas das terras de Candeas. A principal, e recomendable xa que está directamente relacionada co contido deste post, é a ruta do Mosteiro. Esta ruta conta cunha lonxitude moi abarcable, xa que son tan só 8 kms, e en cuxo percorrido podemos gozar de cruceiros, petos dás ánimas, hórreos e outras construcións populares destas terras.
Ademais, polas vías de comunicación e as pontes como o de Forcas que se achegan até Santa Cristina, pódese comprobar que foi un gran centro de oración e que chegou a adquirir unha gran importancia na comarca.
Unha boa iniciativa cosiches en percorrer a zona en catamarán polo Sil para ver de primeira man o marabillo contorna que acolle tanta beleza.
Se estades interesados en coñecer outros mosteiros próximos, recomendámosvos o Mosteiro de Xunqueira de Espadanedo, o de San Pedro de Rocas, o de Santa María de Montederramo, San Estevo de Ribas de Miño, San Paio de Abeleda, Sam Paio de Diomondi, Santa María de Pesqueiras e o de San Estevo de Ribas de Sil.
Si tedes interés nos Mosteiros que podedes atopar en terras galegas, animámosvos a ler os nosos post anteriores:
O singular e espectacular Mosteiro de San Pedro das Rocas.
O Mosteiro de Carboeiro, en tierras do Deza.
Santo Estevo de Ribas do Sil, unha lenda feita realidade.
Lectura recomendada:
Bibliografía:
Conventos e mosteiros de Galicia. De González Montañés J.I y Sastre Vázquez, C.
Piedra sobre agua. El monacatoen torno a la Ribeira Sacra. De Fernández Castiñeiras, E. y Monterroso Montero, J.
