San Isidoro de León, unha xoia do románico

Hoxe queremos dedicar esta entrada a falarvos dun dos monumentos máis valiosos do románico español. Estamos a referirnos á Real Colexiata de San Isidoro, na cidade de León.

A súa riqueza ten a súa orixe na súa condición de lugar consentido pola prestixiosa monarquía leonesa na segunda metade do século XI e a primeira do XII.

 

As oríxes desta edificación atópanse nun antigo templo romano dedicado ao deus Mercurio, sobre o cal se construíu unha igrexa no período pre-árabe. O edificio sería arrasado polos musulmáns de Almanzor e posteriormente reconstruído baixo o reinado do rei leonés Alfonso V, construíndo a Igrexa de San Juan Bautista e o Mosteiro de San Pelayo, e na que se empezaron a trasladar os restos mortais de reis e raíñas dando orixe ao Panteón dos Reis da basílica.

Os restos de San Isidoro foron traídos desde Sevilla no ano 1062, para o que se derrubaron parte das edificacións de Alfonso V e construíuse un novo templo de tres naves e cabeceira de ábsidas planas. Esta basílica de tempos de Don Fernando e Dona Sancha debeu estar construída con pedra e mármores, seguindo aínda as pautas da arquitectura prerrománica asturiana. A maioría dos historiadores supoñen que esta nova igrexa non debía ser moi distinta que, por exemplo, San Salvador de Valdediós.

 

O Panteón dos Reis, situado aos pés da igrexa, é un espazo pechado. O seu ámbito funerario coñeceu o seu monumentalización no último terzo do século XI, da man da infanta Urraca. O Panteón apóiase sobre as murallas da cidade. A parte central consiste nun espazo cuadrangular, dividido en tres naves de dous tramos, separados por medio de dúas columnas. O espazo cóbrese con seis bóvedas de aresta que, no século XII, decoráronse cun dos conxuntos pictóricos máis importantes do románico español. Estas pinturas se atopan en tal grao de conservación que se lle chegou a chamar a Capela Sixtina do Románico. Convén prestar atención aos capiteis, algúns con follas de acanto e palmetas, outros con motivos zoomórficos, e catro máis, con motivos historiados. Estes últimos representan o sacrificio de Abraham, a historia de Balaam, a curación do leproso, e a resurrección de Lázaro. Os dous primeiros sitúanse nun dos alicerces da entrada, e os outros dous a ambos os dous lados da antiga porta de acceso á igrexa, que tapiouse no último terzo do século XI, cando se comezou a construír o novo templo.

No Panteón de Reyes repousan os restos mortais dos Reyes de León, en total 33 membros da corte leonesa.

En canto ás pinturas murais, o seis bóvedas que cobren que decoran o Panteón, están decoradas con pinturas murais realizadas ao amorne, sobre unha base de estuco. Podemos dividir todas as escenas mediante tres temáticas: a Natividade, a Paixón e a Resurrección de Cristo.


Dentro da Natividade atopamos: A Anunciación aos Pastores, onde destaca o naturalismo da representación, incluíndo flora e fauna propia do monte leonés (cabras, ovellas, un mastín leonés, follas de carballo, landras, etc.). A Anunciación e a Visitación atópanse a continuación, seguidas da Fuxida a Exipto e a degolllación dos inocentes, co rei Herodes sentado no seu trono no centro da escena.

Na Paixón atopamos: A última cea e varias escenas da Paixón e Crucifixión.

Na Resurrección podemos ver a glorificación de Cristo, a entronización do ano (o famoso calendario agrícola) que demostra que Deus está presente en cada momento (Cronocrator) e o Pantocrator coa representación de Deus con poder sobre todas as cousas. Nel apreciamos a Cristo en Maxestade (Maiestas Domini) sobre o arco iris envolto na mandorla mística e coas letras gregas alfa e omega en representación do principio e fin de todas as cousas. Cunha man bendí utilizando tres dedos (símbolo da Trindade) e coa outra sostén o libro coa inscrición “Ego sum lux mundi“. Ao redor está o Tetramorfos (o catro evanxelistas cos seus nomes: o anxo – Mateo; o león – Marcos; o touro – Lucas e a aguia – Juan).

 

 

O calendario agrícola desenvólvese no intradós do arco e é a obra máis coñecida do Panteón:

•  Xaneiro é Jano bifronte, que inicio o ano novo e pecha o ano vello, simbolizado por dúas portas.
•  Febreiro é un ancián quentando o lume porque é un mes frío.
•  Marzo é pódaa das vides.
•  Abril é un personaxe que planta dúas árbores.
•  Maio é o mes da guerra polo que vemos a un personaxe montando dacabalo para ir á batalla.
•  Xuño é o mes da sega, e vemos a un labrador segando a cebada.
•  Xullo é un labrador segando o trigo.
•  Agosto é un labrador que simpática a mies.
•  Setembro é o mes da vendima.
•  Outubro é un home dando landras aos porcos.
•  Novembro é o mes da matanza.
•  Decembro é un personaxe sentado á mesa xunto ao lume, celebrando a natividade.

 

Na basílica, o interior sorprende ao visitante pola súa intensa luminosidade debido á gran cantidade de amplas ventás da nave central e do cruceiro sur. Posúe unha rica decoración en impostas de axedrezado, motivo que se ve tanto en paramentos rectos como curvos. Tamén os capiteis son ricos e numerosos.

A nave central é de gran altura e está cuberta con bóveda de canón, mentres que as laterais teñen bóveda de aresta. Os arcos de separación das naves teñen un peralte moi acusado; os do cruceiro son polilobulados, detalle de supervivencia da época mozárabe.

Só se poden ver desde fóra a fachada meridional e a ábsida meridional. O resto do edificio está rodeado por outras construcións e a parte de poñente está oculta pola muralla (fóra da torre). Desde o exterior aprécianse o tres alturas das naves. A cornixa da nave central é axedrezada e apóiase en modillóns de influencia mozárabe.

No referente ás Capelas, o Altar Maior construíuse a principios do século XVI, en estilo gótico, substituíndo a de estilo románico que mandou construír a infanta Urraca. Posúe un retablo gótico bastante importante, elaborado en 1530, cheo de pinturas relixiosas e pasaxes de acontecementos históricos.

Outra das Capelas da Basílica de San Isidoro é a Capela da Trindade ou de Santo Martino, unha capela que o cóengo Santo Martino ordenou construír en 1191 para depositar as reliquias obtidas durante as súas viaxes. Durante o Século XVI transformouse nunha capela de estilo hispano-flamenco e cambioulla o nome por Capela de Santo Martino ou San Martín de León, xa que é aquí onde repousan os restos do santo.

 

En canto ás portadas, San Isidoro tiña tres, aínda que ao día de hoxe só chegaron dous. As dúas grandes portadas do muro sur son coñecidas como a porta do Cordeiro, a máis antiga, e a do Perdón. Ambas son exemplos de románico pleno.

• A porta principal do templo é a Porta do Cordeiro xa que este é o tema principal que aparece no tímpano, o Cordeiro místico sostido por anxos, o sacrificio de Isaac, Sara á porta da tenda, Ismael o porteiro cabalgando polo deserto. Nas enxoitas, a ambos os dous lados do tímpano, atópase á esquerda figura San Isidoro, á dereita San Pelayo. Completan o programa iconográfico, o rei David, cinco músicos e os signos do zodíaco. No tímpano desta portada hai unha representación do sacrificio de Isaac e, encima, o cordeiro místico, que enlazan coa historia da redención.
• A Porta do Perdón, que está consagrada aos peregrinos, presenta no seu tímpano escenas da morte e resurrección de Cristo: o Descendemento, as Marías ante o sepulcro e a Ascensión. A ambos os dous lados atopamos a San Pedro e San Pablo. Un can e un león, gardiáns do templo, sosteñen o tímpano co Descendemento da Cruz, as Marías ante o sepulcro e a Ascensión.

 

No conxunto tamén atopamos a Torre do Galo, que actúa a modo de torre para as campás. Está rematada cun catavento en forma de galo (o orixinal podémolo ver no Claustro)

 

Por último, apuntar que o Museo de San Isidoro conserva importantes pezas de arte moble, e exemplos da arte medieval temperán, por exemplo cálices de pedras preciosas, obras de marfil e metais preciosos.

Unha das obras máis sobresalientes é o Cáliz de Dona Urraca, un obxecto suntuario de época romana, composto por dúas cuncas de ágata, que foron enriquecidos con ouro, prata sobredorada, esmaltes e pedras preciosas no século XI por dona Urraca.

A coñecida como arqueta dos marfiles é un recipiente de madeira, con cuberta en forma de artesa, destinada a gardar as reliquias de San Juan e San Pelayo. Na parte superior da tapa atópase un relevo do Cordeiro místico; e no taboleiro frontal da mesma hai unha representación do arcanxo Miguel matando ao dragón.

A arqueta de san Isidoro, destinada ás reliquias do patrón da basílica, tamén é de madeira, con chapas de prata, figuras en relevo, e atópase forrada con teas no seu interior.

Outras pezas de valor considerable son: a caixa dos esmaltes, o Portapaz do Pantocrátor e o pendón de Baeza.

A biblioteca conta cunhas 300 obras de orixe medieval, numerosos manuscritos, así como a Biblia Mozárabe que data do ano 960 e unha versión traducida ao latín do século VII.

Tamén conta cun texto do código de leis do século VII dos gobernantes visigodos antes da conquista musulmá. O Cáliz de Dona Urraca é unha das pezas máis importantes do Museo.

A Real Colexiata de San Isidoro é sen dúbida un dos edificios máis emblemáticos da arte románico español. As pinturas do seu panteón están consideradas a capela Sixtina do Románico, pola súa calidade, e polo seu excepcional estado de conservación; pero tamén a escultura das súas portadas, e a propia arquitectura do edificio merecen unha especial atención.

 

Se desexades ampliar información aconsellámosvos visitar esta web: http://www.sanisidorodeleon.org/