A orixe da moeda

O certo é que non hai total seguridade respecto diso de onde comezou exactamente a utilizarse o diñeiro. E tampouco se sabe con certeza onde se acuñou a primeira moeda. Por tanto é difícil saber cando foi o primeiro uso do diñeiro

A aparición da moeda non é máis que o final dun longo proceso de experiencias previas, que no Próximo Oriente antigo remontan a máis de dous mil anos atrás. Por esixencias dun comercio cada vez máis complexo, as sociedades evolucionadas do antigo Oriente foron adoptando nas súas transaccións pezas e lingotes de metal con peso e contido específicos, que circularon como «diñeiro» entre as principais institucións públicas e privadas, até culminar nas primeiras acuñacións monetarias.

Poida que o primeiro obxecto recoñecido como moeda fose o “cauri”. O seu nome científico xa nos di bastante: Cypraea moneta. É unha pequena cuncha que nalgúns países africanos seguiuse usando até hai non moito tempo. O seu uso chegou a estar moi estendido, non só en África senón tamén en China, Asia e América, e mesmo se atopou en tumbas en Inglaterra. Outros elementos que tamén se utilizaron como moedas antes do uso dos metais foron as barras de sal, pezas de coral, barras de metais, trigo, e mesmo animais como as vacas.

Coa actividade do trueque un individuo que tivese un excedente dalgún produto podía intercambialo por un produto de custo similar ou superior. Con todo, a pesar de ser unha solución práctica, é moi limitada xa que se circunscribe á coincidencia dos desexos de cada persoa. É por iso, que o trueque chegou a ser unha técnica custosa en termos de esforzo e tempo.

 

Os pobos de Oriente nos seus negocios usaban xa no terceiro milenio a. C. o metal, un elemento moi cobizado no mundo antigo porque non era demasiado frecuente. Aos poucos este uso do metal xeneralizouse en todas partes do Mediterráneo xa que tiña moitas vantaxes, a saber: o metal non se estraga, pois é duro e resistente, pódese transportar mellor e pódese fundir para crear diversas unidades. De aquí vén a expresión “pagar en metálico”.

O uso da prata e ouro trouxo grandes vantaxes, entre elas, atopábase o duradeiro que resultaba o material e o sinxelo de transportar. Ademais, era facilmente valorado, acción indispensable para grandes transaccións. O mellor de todo, só necesitábase unha balanza para pesar as medidas de ouro ou prata e dar lugar ao comercio.

 

Con anterioridade á existencia do diñeiro como hoxe coñecémolo utilizáronse metais como medio de cambio, en lingotes máis ou menos regulares ou en forma de pequenas xoias ou obxectos miúdos que se pesaban en cada transacción.

Ese foi o sistema mercantil que funcionou en Exipto, Asiria ou Babilonia. Certa cantidade fixa dun metal determinado representaba un valor fixo, e correspondíase cunha escala ponderativa.

Así, no mundo semítico antigo, o siclo foi unha medida de peso antes que unha moeda. As cousas tiñan un valor ou estimación material que se *graduaba ou medía nunha certa cantidade de ouro ou de prata en bruto.

A importancia do peso nas primeiras moedas queda de manifesto polo nome de case todas elas no mundo antigo. Antigamente non se contaba o diñeiro, senón que se pesaba.

O máis probable é que o uso da moeda xurdise no Mediterráneo e estendésese logo polo interior de Europa e Asia até converterse nun feito imprescindible para a vida comercial.

Cara ao ano 500 a.C. empezou a circular a moeda de ouro en Roma, cuxa ceca parece que estaba xunto ao templo de Juno, deusa alcumada Moneta, de onde por etimoloxía popular derivou a moeda. Parece claro que o termo moeda, refírese a esa “moneta”.

Con anterioridade á existencia do diñeiro como hoxe coñecémolo utilizáronse metais como medio de cambio, en lingotes máis ou menos regulares ou en forma de pequenas xoias ou obxectos miúdos que se pesaban en cada transacción.

Ese foi o sistema mercantil que funcionou en Exipto, Asiria ou Babilonia. Certa cantidade fixa dun metal determinado representaba un valor fixo, e correspondíase cunha escala ponderativa.

Así, no mundo semítico antigo, o siclo foi unha medida de peso antes que unha moeda. As cousas tiñan un valor ou estimación material que se *graduaba ou medía nunha certa cantidade de ouro ou de prata en bruto.

A importancia do peso nas primeiras moedas queda de manifesto polo nome de case todas elas no mundo antigo. Antigamente non se contaba o diñeiro, senón que se pesaba.

 

O máis probable é que o uso da moeda xurdise no Mediterráneo e estendésese logo polo interior de Europa e Asia até converterse nun feito imprescindible para a vida comercial.

Cara ao ano 500 a.C. empezou a circular a moeda de ouro en Roma, cuxa ceca parece que estaba xunto ao templo de Juno, deusa alcumada Moneta, de onde por etimoloxía popular derivou a moeda. Parece claro que o termo moeda, refírese a esa “moneta”.

O as, ou libra chamábase tamén pondo, que deu lugar ao sestercio, unha das moedas de cobre ou de prata de máis peso no mundo romano. Tamén ao denarius ou denario, cuxo valor equivalía a dez ases, e é o termo que deu lugar á palabra “diñeiro”.

O denario era de prata e valía case o mesmo que un dracma grego. Tamén no campo semántico de pesos e medidas está a litra, antecedente de líbra, medida de peso ou unidade de conta.

Outras moedas, como o óbolo tiñan orixe campesiña: equivalía a dezaseis grans de cebada ou catorce e medio de trigo, vixésima parte do siclo. A onza romana valía dúas siclos.

Con todo, ao longo dos séculos, o valor, a lei, a pureza da moeda decaeu, adulterouse. Durante o Imperio Romano engadiuse cobre ao ouro, tanto que cara ao século III as moedas, supostamente de ouro só contiñan un dous por cento deste mineral.

No que se refire a España, sábese que os íberos acuñaban moeda, pero foron copia das romanas de tempos da República. Nelas hai voces ibéricas que alternan con palabras latinas, aparecendo numerosos elementos simbólicos como a espiga de trigo, o peixe, a palma, esfinxes, a cabeza do Hércules ibérico ou cabalos.

 

Na Europa medieval volveuse á pureza do metal, rexeitáronse as aliaxes e o número de cecas foi asombroso, circulando un número enorme de moedas distintas, xa que o poder de acuñar non só o tiña o Estado senón tamén as cidades e algunhas familias importantes.

Eran moedas mal troqueladas, feitas con métodos rudimentarios. Parece que a primeira máquina para acuñar moeda funcionou en París en 1553.

Moitas das moedas actuais, como o rublo, a lira, líbraa, o peso ou a antiga peseta seguen expresando unidades de peso.

A pesar disto entre as sociedades primitivas seguiu en vigor o trueque até tempos recentes. Actualmente, en Abisinia, a pólvora e o sal seguen sendo forma normal de pago entre campesiños e pastores. En Haití circulan como moeda as canas cheas de aceite de coco, e aínda hoxe os naturais de Fidji aceptan como moeda as noces de coco.

En todo caso, retomando o estudo da orixe da moeda, se aceptamos a versión do historiador Herodoto, podemos dicir que as primeiras moedas xorden no Asia Menor sobre o século VII a.C. Mandáronse facer para facilitar a recadación dos impostos, aínda que é moi probable que aparecesen moito antes en calquera outro lugar. O León de Lida é a moeda oficial acuñada máis antiga que se conserva; atopouse en Turquía sobre o ano 650 a.C. Con todo, no actual Paquistán atopáronse moedas que datan do 2900 a.C., pero quizais as máis antigas proveñan de China e sexan anteriores ao 5000 a.C.

Para algúns investigadores, é no oeste de Asia Menor, no reino de Lida e nas cidades gregas das costas de Jonia, onde xorde a moeda acuñada por primeira vez, a principios do século VIN a.C., grazas ao desenvolvemento do comercio. E a moeda nace xa como a coñecemos hoxe, un disco de metal, o electrón (ήλεκτρος), unha aliaxe natural de ouro e prata, dous elementos que debían ser pesados e medidos para maior exactitude do intercambio. Tiñan forma ovalada e non eran planas senón grosas. Esas primeiras moedas tiñan un sistema de acuñación sumamente rudimentario, non levaban inscrición, e no anverso tiñan ou formas irregulares ou unha figura dun animal; no reverso levaban tan só unha marca dun punzón.

Convén lembrar que na antigüidade había dúas formas para acuñar a moeda:

Acuñación a martelo. O metal chega ao taller en forma de lingotes. Fúndese e métese no molde circular para obter o disco chamado “flan” ou cospel. Había moldes con múltiples cavidades para poder obter así nun mesmo vertedura moitos flanes monetales ao tempo. O flan quéntase para abrandalo e métese entre dous cuños, mentres se colle cunhas tenazas e golpéase co martelo. Os cuños son de ferro ou bronce e teñen incisiones cos motivos que aparecerán nas dúas caras da moeda. Adoitaban usarse para fabricar de 10.000 a 30.000 moedas antes de romper polo uso.

Acuñación por fundición. Nun molde de barro cocido, no que previamente se gravou o anverso e o reverso dunha moeda, vértese por unha abertura o metal fundido. É un proceso simple e rápido pero de menos calidade, xa que se poden producir imprecisións por mor das burbullas de aire que se meten no interior do molde e impiden ás veces que se adhira ben o metal ás paredes; ademais, se non se axustan ben as dúas partes do molde a moeda será imperfecta.

Como a cantidade de moedas obtidas con este sistema era escasa e as moedas resultantes podíanse falsificar facilmente, este proceso usouse pouco, xeralmente en momentos de necesidade e para fabricar moedas de bronce, como as primeiras da República romana.

O taller onde se acuñaba moeda na cidade chamábase ceca. Na Grecia clásica había case tantas cecas como cidades, xa que eran independentes e regulaban de maneira autónoma a súa economía.

Os romanos e cartaxineses acuñaban tamén moeda, non só nas cecas oficiais de Roma e Cartago, senón en cecas situadas nos territorios que controlaban, como a península Ibérica. En España cabe destacar as Cecas de Ilici (Elxe), Saetabi (Xátiva), Carmo (Carmona) ou Caura (Coria do Rio).

En Grecia había moitas minas de metais preciosos, por exemplo ouro en Tracia ou prata na rexión de Argos e Tesalia. É certo que non sempre coñecemos de que xacementos abastecíanse todas as cidades. Da que máis noticias temos é de Atenas, que usaba prata das minas de Laurion ao sueste da rexión do Ática.

No caso de Roma a situación era diferente; a península italiana tiña poucos xacementos importantes de metais preciosos, por exemplo nos Alpes. A partir da República fíxose evidente que esta situación era insuficiente para manter as necesidades dun estado que aspiraba a converterse nunha potencia no Mediterráneo.

Mentres se buscaban novos xacementos para explotar, comezan a circular rumores sobre as fabulosas riquezas que gardaba o subsolo da península Ibérica. Filón de Bizancio, por exemplo, falaba da fama das falcatas (espadas ibéricas de ferro), capaces de amputar membros dun só corte. Noticias como estas espertaron o interese da maior potencia económica e militar da época.

As expectativas dos romanos se confirmaron cando iniciaron as primeiras conquistas durante as guerras púnicas. As minas máis fabulosas eran as de Carthago Nova, que tiña os xacementos de chumbo arxentífero máis produtivos da época. Así pois, o papel que xogaron as minas do territorio hispánico durante a dominación romana foi clave para a economía da República e o Imperio.

A circulación de moedas no mundo antigo era enorme e tivo unha repercusión fundamental no desenvolvemento da economía. A moeda representou unha extraordinaria dinamización dos intercambios e do comercio, pero tamén a nivel interno supuxo cambios sociais importantes, pois permitiu crear unha nova forma de riqueza, baseada non tanto na propiedade da terra senón na posesión de moeda. A acumulación de tesouros por parte dos aristócratas e terratenientes contribuíu a intensificar as desigualdades sociais, xa que os ricos fixéronse máis ricos e os pobres máis pobres. Polo que respecta ás cidades, a acuñación de moeda servía, entre outras cousas, para pagar o soldo aos funcionarios, manter as murallas ou a flota, etc. A causa do comercio con outras cidades, moitas moedas acaban en mans estranxeiras, o que obriga cada certo tempo a fabricar máis. Nalgunhas circunstancias as cidades fabricaban moedas para facer fronte a gastos especiais, como as obras de Atenas no século V a.C. da Acrópole. Unha causa frecuente de acuñación de moeda era a guerra, porque se tiña que armar aos soldados, mantelos durante as batallas ou pagar aos mercenarios.

A pesar da diversidade de moedas, sempre se atopan tres elementos característicos: material ou metal, peso ou valor da peza e figura ou deseño da acuñación nas dúas caras. Así o dicía xa no século VII d.C. Isidoro de Sevilla:

“In nomismate tria quaeruntur: metallum, figura et pondus. Si ex his aliquid defuerit, nomisma non erit”   Etymoligiarum, XVI, 7. “Tres cosas requírense nunha moeda: metal, figura e peso. Se falta algunha delas non será moeda.” Etimoloxías, XVI, 7.

Algúns dos metais que usan hoxe nas moedas de euro xa se usaban na antigüidade. Os máis frecuentes eran: ouro e prata para as unidades máis valiosas, e cobre para as unidades menores. A miúdo usábanse aliaxes de metal, que tiñan mellores propiedades, como o bronce (cobre e estaño), electrón (ouro e prata) e o vélaro (cobre e prata).

As características da moeda defínense en base a:

• Anverso ou cara representa un retrato ou emblema do poder que emite a moeda
• Reverso ou cruz contén escenas diversas
• Campo: espazo baleiro
• Marca: Calquera símbolo, letra ou número que indica valor da peza, taller, etc.
• Tipo: busto, imaxe ou figura representada.
• Gráfica: liña de puntos que percorre o perímetro da moeda de forma paralela.
• Exergo: na parte inferior do reverso, delimitado por unha liña horizontal que contén a ceca ou a data.
• Lenda ou epígrafe: o poder que emite a moeda (cidade, rei), lema ou frase recorrente.

En canto á idea de incluír o rostro do soberano nas moedas, cabe citar como anécdota que non a todos saíulles ben esta iniciativa. Durante a Revolución Francesa, Luís XVI tratou de fuxir coa súa familia pero, estando xa moi próximos á fronteira e a pesar dos disfraces, un posadeiro recoñeceunos e deu a voz de alarma. O home manifestou: “Como non ía recoñecelo! Todas as moedas de Francia levan a súa efixie”. O rei e a súa familia foron trasladada a París e dous anos despois morrían na guillotina.

Doutra banda, na historia da orixe do diñeiro é necesario mencionar a historia da banca, xa que foron os ourives os primeiros en custodiar as moedas das persoas. En vista do perigo que axexaban os lugares onde se acuñaban as moedas e pesábanse os lingotes, os ourives custodiaban as instalacións e as persoas levaban alí as súas pertenzas. Ao deixar alí as moedas, dábaselle ao propietario un papel como constancia das súas pertenzas.

O maior problema das moedas era o seu transporte e almacenamento. Por iso, xa no ano 845 a.C. os monarcas da dinastía Tang emitiron un papel estatal, cun valor material moi inferior ao que representaba. Con todo, o seu valor equivalía, por decreto, a unha determinada cantidade de ouro ou prata. Con todo, a prata aínda continuou tendo protagonismo nas transaccións. En España, Jaime de Aragón emitiría papel moeda no ano 1.250 Jaime de Aragón, pero o seu valor dependía dos tesouros de ouro que tivese o país. O papel moeda iríase facendo popular no século XVIII, e os bancos privados foron substituídos para a emisión de papel moeda polos bancos centrais, ata que a finais do século XIX establécese un patrón internacional de paridade co ouro. Na actualidade, tanto as moedas como o papel moeda (billetes) carecen dun valor intrínseco. A súa aceptación existe pola confianza que ten a xente en que outros o aceptarán a cambio de bens e servizos

Co paso do tempo, esta mesma forma de transacción económica foise xeneralizando polo mundo ata que apareceron os billetes de cada país. En Europa e noutras partes de occidente, apareceu no século XVI e o seu valor dependía dos depósitos en ouro cos que contaba o país emisor. Desta forma, integrouse a circulación das moedas e o papel moeda, é dicir, diñeiro.

Algúns autores afirman que o primeiro billete de banco usouse en 1170 en China. Alí o cobre escaseaba moito e non era posible acuñar suficiente moeda metálica.

Os billetes non tardaron en ser habituais no mercado, e foron aceptados como forma de pago. No século XVIII moitos banqueiros particulares comezaron a emitir billetes que circulaban fiados todos na solvencia do emisor.

Pero non foi até 1833 que tiveron recoñecemento oficial como moeda legal. Os primeiros en merecer esta honra foron os avalados polo banco de Inglaterra.

En conclusión, a orixe do diñeiro baséase nunha serie de necesidades que foron compensadas no seu momento. O aumento da actividade comercial non deixaba lugar para o trueque polo que se fixo necesario un elemento de valor cuantificable. Co tempo os lingotes de ouro, prata e outros metais obstaculizaban as transaccións, xa que era complicado transportalos e ademais requiría balanzas para pesar e saber exactamente o seu valor. A solución foi crear anacos de metal máis pequenos cun peso fixo: a moeda. As súas vantaxes: era fácil de transportar, non se estragaba facilmente e todos coñecían o seu valor grazas a que recoñecían os seus símbolos e o seu deseño. Á hora de pagar unha mercadoría só había que elixir o tipo de metal e contar as pezas.