Non cabe dúbida que a Idade Media, foi un tempo de máximo esplendor da Igrexa católica, á vez que tiña unha forte influencia en todas as ordes da vida na época medieval. Diversas circunstancias explican esta extraordinaria influencia do clero na Idade Media, e as profundas pegadas culturais e relixiosas que deixaron en Europa e o mundo occidental.
En Occidente, a Igrexa vinculouse estreitamente á sociedade feudal; e é que a mesma Igrexa era un gran poder feudal, posuía a terceira parte da propiedade territorial do mundo católico e recadaba fortes sumas de diñeiro, sobre todo polo dereito ao diezmo. De feito, a riqueza, a propia organización da Igrexa, a súa influencia no mundo social e cultural eran os principais motivos da súa capacidade de influencia. A igrexa contrapúñase á desorde, a ignorancia e a violencia da sociedade feudal.
A relación da Igrexa e o Estado, data en primeiro lugar do ano 313 (Edicto de Milán), pero que tomou a súa forza despois do século VIII. Nunha parte de Europa rompe a hexemonía Igrexa-Estado no século XVI coa reforma protestante, e nalgúns casos como en Inglaterra o Estado asumiu o poder.
Os elementos implicados na historia da Idade Media, poderiamos sinalalos como os seguintes:
- A fortaleza e a expansión do Islam.
- O cisma de Oriente (Roma – Constantinopla).
- As cruzadas.
- A Inquisición.
- O asentamento do feudalismo.
- O nacemento e achegue das novas ordes relixiosas.
- O fortalecemento do pensamiento cristián: ciencias, arte, filosofía e teoloxía.
A vida cotiá na Idade Media e a forma de pensar de nobres e campesiños estaban moi influenciados polos principios e crenzas da Igrexa Cristiá.
A Igrexa era ao mesmo tempo o centro da vida intelectual. Este feito posibilitou o afianzamento dunha particular interpretación do mundo, deseñado e ordenado segundo os designios Divinos.
Cristalizouse así unha mentalidade medieval baseada en preceptos relixiosos que perdurou durante séculos.
A cristiandade viviu unha etapa de gran influencia aínda que viu profundamente afectada cando o ano 1054, os bispos bizantinos negaron a autoridade do Papa provocando o chamado cisma de Oriente. Desde entón, o mundo cristián europeo dividiuse en dous: Oriente optou pola Igrexa grega ortodoxa, mentres que Occidente mantívose fiel á Igrexa católica romana como se coñece aínda.
Dentro dos membros da Igrexa, había que distinguir dous tipos de clero:
- O clero seculars, eran aqueles membros da Igrexa que vivían no mundo, mesturados cos laicos: os párrocos (eran os que estaban ao mando e regulaban pequenos distritos chamados parroquias. Varias parroquias formaban unha diocese, cuxo xefe era un bispo, e varias dioceses formaban unha arquidiócese, dirixida por un arcebispo. O xefe espiritual de todos era o Papa.
- O clero regular que se organizou a partir do século VIN. Estaba conformado por aqueles que decidiron illarse do mundo para vivir en Mosteiros, seguindo unhas determinadas regras baixo o principio de “ora et labora”, é dicir, reza e traballa. Dentro dos membros deste clero había varias clases: o Abad, que era o que organizaba a comunidade, ademais de ser o xefe desta, os monxes, que eran aqueles que ingresaran nestas ordes dando un donativo, é dicir, en moitos casos serán persoas pertencentes á nobreza; e os leigos: eran os inferiores e en moitas ocasións actuaban como serventes dos outros dous grupos. Adoitaban ser persoas que na súa mocidade foran entregados polos seus pais ao mosteiro para procurarlles unha vida mellor.
O monacato iniciouno San Benito de Nursia, quen fundou a orde benedictina. A regra de San Benito obrigaba aos seus membros a cumprir votos de obediencia, castidade e pobreza.
As ordes monásticas caeron no máis alta desorde e o monacato sucumbiu ante o luxo, no entanto no século XIII apareceron os frades mendicantes que deron unha nova organización á clerecía regular, isto foi obra do italiano San Francisco de Agarrades e do español Santo Domingo de Guzmán.
A renovación da vida relixiosa, será logo a base da Igrexa católica nos séculos vindeiros, serán as novas ordes relixiosas os alicerces que sosterán o edificio tanto espiritual como material.
Estas ordes serán as que prediquen en Europa unha nova forma de evanxelización, coa oración dos contemplativos e a acción dos mendicantes. As ordes militares serán a forza basee durante o desenvolvemento das cruzadas, a conquista dos Santos lugares (Palestina) e a expulsión do Islam.
A igrexa foi evolucionando ao longo da Idade Media, cuestión que vemos por exemplo nas reformas internas que foron abordando, sendo as principais as reformas cluniacense e cisterciense.
A reforma cluniacense, que empezou a xurdir ao redor dos anos 909 e 910, tivo a súa orixe na abadía benedictina de Cluny, en Francia. A idea que había detrás da reforma cluniacense era a de volver á esencia orixinal do monacato, loitar contra a relaxación de costumes que se podía apreciar en distintos ámbitos relixiosos e, tamén, conseguir unha certa independencia fronte aos poderes políticos do momento, especialmente dos señores feudais e dos bispos da rexión. Así, os mosteiros cluniacenses puxéronse baixo a protección directa do Papa, sen render pleitesía a ningún outro poder político nin relixioso e eríxense como entes practicamente independentes no que o poderoso abade de Cluny controlaba e coordinaba o resto de mosteiros vinculados a esta reforma.
A reforma cluniacense impuña unha ríxida disciplina aos seus membros para loitar contra a relaxación de costumes que se apreciaba naquela época en moitos ámbitos do clero. Debían facer voto de pobreza, castidade e obediencia, ao mesmo tempo que tamén prometían ser imaxe de humildade e penitencia. Na maioría das ocasións, mesmo, facíase voto de silencio e a oración e a liturxia enchían a maioría das súas vidas. A reforma cluniacense estendeuse moito, especialmente polo sur de Europa e no seu momento de máximo esplendor, no século XII, chegou a haber máis de 1.500 mosteiros cluniacenses estendidos por todo o continente, antes de que os cambios políticos e relixiosos favorecesen a súa decadencia e a súa desaparición final.
Doutra banda, a reforma cisterciense xorde en boa medida como reacción ante a importancia e riqueza que alcanzaran os mosteiros cluniacenses e, de novo, trata de loitar contra o afastamento que se experimentou do ideal de vida monástico volvendo ás raíces do monacato. A Orde do Císter experimentou un gran desenvolvemento no século XII da man de Bernardo de Claraval e promulgaba que os monxes debían levar unha vida recollida e baseada no traballo, a oración e a axuda aos peregrinos. Instalábanse especialmente en zonas deshabitadas ou inhóspitas, en busca dun illamento e recollemento que lles achegase máis a Deus e afastáselles do mundanal ruído, creando unidades practicamente autosuficientes nas que os monxes traballaban axudados por campesiños que buscaban a protección do mosteiro, chegando a ter un gran éxito na produción de produtos como teas ou viños cuxos excedentes dedicaban ao comercio.
A reforma cisterciense foi enormemente exitosa e experimentou unha gran extensión, chegando a contar con máis de 700 mosteiros e decenas de miles de monxes estendidos por toda Europa a finais da Idade Media. O seu éxito levoulles a substituír en moitos ámbitos de poder aos cluniacenses e convertéronse na orde monacal máis influente da Cristiandade. Con todo, como lle sucedeu á orde de Cluny, o seu afastamento progresivo dos seus propios principios e a súa vinculación cada vez máis estreita co ámbito do poder fixeron que esta orde entrase pronto en decadencia, aínda que nunca chegou a desaparecer do todo. Xa no século XV, coa irrupción dunha nova forma de relixiosidade máis vinculada ás ordes mendicantes, á axuda dos pobres e enfermos dentro da mesma cidade e ao auxe do ascetismo, os cistercienses deixaron de gozar da preeminencia de outrora e víronse substituídos por outro tipo de ordes como os franciscanos.
A igrexa medieval gardaba o saber, xa que os seus membros eran dos pouco que sabían ler e escribir e, por tanto, todos os documentos do pasado conservábanse nas súas bibliotecas.
Durante a Idade Media, producíronse tamén numerosos movementos heréticos, que xurdían das distintas interpretacións e correntes de pensamento vinculadas ao cristianismo que, no algúns casos, afastáronse substancialmente dos ditados de Roma. O Papado, a través do poder civil dos distintos territorios, tratou de loitar contra calquera indicio de heterodoxia que se detectase Os principais movementos heréticos (aínda que non os únicos) que sacudiron Europa durante a idade Media foron os seguintes:
- Priscilianismo, no século IV. O seu principal predicador foi Prisciliano. Esta corrente xurdiu como un rexeitamento á crecente riqueza e relaxación de costumes que presentaba a Igrexa de Roma e defendía que a Igrexa debía volver á pobreza. Así mesmo, ente outros cambios, unha das teses máis revolucionarias naquel momento que defendía o priscilianismo era que a muller debía ter un papel protagonista no ámbito eclesiástico, debía gozar dunha ampla liberdade e, ademais, debía ter autoridade no contexto cristián. O priscilianismo estendeuse pola península Ibérica e foi gañando moitos adeptos. Prisciliano e os seus colaboradores foron detidos e executados. Se queredes saber algo máis sobre Prisciliano, podedes ler a nosa entrada Prisciliano,un mártir galego?, publicada o pasado 5 de outubro.
- Adopcionismo. Sostiña que Jesús non era un ser divino desde a súa orixe, senón que fora adoptado por Deus para actuar como o seu fillo na Terra. O adopcionismo cobrou unha gran importancia durante os primeiros séculos do cristianismo, xa que este ditado era fácil de vincular coa cultura clásica, onde moitos heroes alcanzaran a condición de deuses en recoñecemento aos seus actos ou fazañas, ou coa xudía, onde se consideraba que o Mesías era un humano elixido por Deus.
- Os cátaros o albigenses. A herexía cátara converteuse na máis popular e coñecida de todas as herexías cristiás medievais, en boa medida grazas á inmensa cantidade de novelas e películas que se crearon ao redor dela. Esta corrente fíxose moi popular na zona do sur de Francia e de Aragón e tiña moi pouco que ver cos ditados do cristianismo oficial. Os cátaros defendían que o mundo estaba composto por unha realidade dual, o mundo físico, creado polo Demo ou o Diaño, e o Reino dos Ceos ou de Deus, que se atopaba máis aló dos límites do ámbito material. Para eles, a alma era o único elemento sacro do ser humano, considerando o corpo como unha ropaxe terrea á que non debía darse importancia. Tomando a alma como elemento principal e negando todo o contacto posible co mundo material, os cátaros practicaban o ascetismo e unha severa abstinencia de todo o terreo. Negaban os sacramentos e crearon unha organización propia allea á Igrexa e, en boa medida, tamén ao resto da sociedade do momento.
- Os husitas. A última das grandes herexías medievais antes da chegada dos movementos protestantes foi a dos husitas. Xurdiron en Bohemia no século XV e recibe o nome do seu principal ideólogo, Jan Hus, quen defendía que a Igrexa se había apartado facía moito dos preceptos da Biblia, que se converteu nunha autoridade terrea rica e dexenerada e que a única autoridade á que debía obediencia era á do Libro Sacro.
Habería moitísimo máis que contar, pero a exhaustividade non é a finalidade deste Blog, é só facilitar pílulas de información e coñecemento sobre as crenzas, os recunchos, personaxes, sociedade, etc, que se produciron ao longo da historia.
Até a próxima,
