As meigas galegas. Habelas, hainas!

A Meiga, cuxa denominación parece provir do latín “magicus”, é un termo que se emprega, sobre todo en Galicia e Asturias, para referirse a un tipo de persoa que posúe poderes extraordinarios ou máxicos e que pode chegar a pactar con él.

As meigas adoitan ser respectadas por ser curandeiras e ter poderes de videncia. Segundo a tradición, unha Meiga é unha muller con coñecementos de maxia e artes ocultas, ademais de “menciñeira”. Moitas persoas achéganse a elas, para poder ser curadas grazas ás súas reescritos, esconxuros ou ensalmos. Pero, tamén, aparecen como mulleres que son capaces de facer feitizos, realizar o mal de ollo, curalo a quen o teñan, especialmente dotadas para a adiviñación e poden, ademais, provocar outros males. A figura da Meiga achégase a unha muller de aldea con certa idade. A Meiga rivaliza en popularidade coa propia Santa Compaña, e achégase bastante á figura da curandeira dos druídas.

Hai unha expresión típica, moi coñecida, referida ás meigas:

Eu non creo nas Meigas, mais habelas hainas.

O “meigallo” é o feitizo que realizan as meigas. Un ensalmo moi común é “Meigas fóra!”, que é acompañado do xesto da figa. Adóitase considerar como froito da envexa. Introdúcese no corpo da persoa que foi elixida, e que é xeralmente unha nova abandonada polo seu noivo, ou unha muller que se cre vítima dunha envexa. A persoa que padece este encantamento non entra de bo grado na igrexa nin atende á misa; pero os parentes e amigos ou amigas obríganlle a ouvir a misa cantada; (…) non cesan de dicirlle un pouco sobrecollidos e autoritarios: bótao fòra! bótao fòra!

Unha explicación deste meigallo ou encantamento é que nas zonas rurais tíñase á enfermidade como un castigo máxico. De aí a cantidade de lugares que nestas terras ten unha fonte ou cova con propiedades sanadoras, como é o caso de San Andrés de Teixido, e a multitude de medallons e talismáns.

 

Hai moitos tipos de Meigas; cada unha con poderes diferentes. As máis coñecidas son:

• Agoreira: Estas meigas envellecen prematuramente, pero viven moitísimos anos.
• Asumcordas, ou bruxas rueiras: trátase dunhas bruxas que se dedican sobre todo a vixiar aos veciños nas súas casas, controlando quen entran e saen das mesmas.
• Cartuxeira: Trátase dunhas meigas, cuxas habilidades din posuír hoxe en día moitos intermediarios con intereses comerciais. Concretamente a súa especialidade consiste en ser expertas echadoras de cartas, logrando vaticinios que sempre se cumpren.
• Dama de castro: Estas meigas viven baixo castros milenarios ou baixo terra nun castelo de cristal, levan sempre un longo vestido branco de cola e sempre atenden a solicitudes da xente. Xa que goza de benestar e fortuna ningún tipo de eloxio ou favor serven para recibir dela consellos ou agasallos; ao contrario adoita aparecerse a persoas aflixidas por algunha situación difícil da súa vida, e a esas persoas de condición humilde outorga os seus favores. Todo aquel que se atope con esta meiga non recibirá máis que ben se lle pide axuda ou consello.
• Feiticeira (Feiticeira): Son meigas que adoitan vivir preto dos ríos e regatos. O seu aspecto é o dunha muller anciá e a súa presenza non a delata pois a súa aparencia é normal. As feiticeiras utiliza a súa voz, unha fermosa voz, para realizar cantos cos que captar a atención e *hipnotizar aos mozos que pasan preto do río, atraéndoas cara ao seu interior, ata que finalmente terminan por morrer afogados.
• Lavandeira: Esta meiga mentres se atopa nun lavadoiro no que lava a roupa, convida ao camiñante que por alí pasa a que lle axude a escurrir as pezas que lava, con manchas de sangue aínda morno, a consecuencia, segundo dise, dun mal parto. A persoa ha de ter coidado de torcer a roupa no mesmo sentido que ela, porque pola contra, a desgraza caerá sobre a súa casa. palabra algunha.
• Lobismuller (muller loba): Son unhas meigas que teñen como nota común o nacer en Noiteboa ou Venres Santo, ou ben ser a sétima ou novena dunha familia onde todas as fillas son mulleres.
• María Soliña: non queda ningunha pegada física de María Soliña, pero a pesar disto a suposta bruxa de Cangas permanece na memoria popular pola súa triste historia. O seu pai e o seu marido, ambos os mariñeiros, foron vítimas da pirataría turca. Soa e desamparada, xa de anciá mendigou polos camiños e chegouse a dicir dela que era bruxa até caer nas garras do terrible tribunal do Santo Oficio. Chegouse a afirmar que tiña tratos carnais co demo, polo que foi torturada ata que confeso aquilo do que se lle acusaba. Faleceu poucos días despois e os seus restos foron enterrados lonxe de chan sacro polo que se descoñece o lugar onde xacen os seus restos.
• Marimanta: É a meiga do saco, rouba nenos e faios desaparecer. O seu aspecto é o dunha anciá, fea e encorvada, que porta sobre as súas costas amoladas un saco pedindo de xeito humilde esmola. Crese que Marimanta non é do país, senón que veu de lonxe, probablemente por mar na época dos celtas.
• Meigas chuchonas, (ou chupadoras): posiblemente as meigas máis perigosas pois a súa aparencia pode variar e mesmo mudarse en animais como abellóns ou outros insectos e mesmo como vampiros. Ás veces preséntanse con distintas caras ou caretas. O seu perigo reside en que a súa intención é asaltar aos nenos para roubarlles o sangue e a graxa corporal, que logo utilizará a meiga para elaborar as súas pocions e ungüentos.
• Meiga dos dentes verdes: é unha bruxa coma calquera outra coa particularidade de que ten os dentes verdes e rouba nenos para facer con eles filtros e unturas, ou, en ocasións, para comelos.
• Vedoira: Esta é unha meiga bastante atractiva. Son as máis fermosas e agradables. Trátase dunha muller esvelta e moi afable e agradable no trato. A súa principal habilidade consiste en ter unha gran capacidade adiviñatoria ademais de ser moi eficientes no contacto co máis aló. A súa finalidade é mediar para que os interesados niso poidan saber do propio falecido, onde se atopa, ceo ou purgatorio, e en consecuencia se está xa gozando eternamente do ceo ou aínda penando.
• Voladoira: Como o seu nome indica, son meigas que son capaces de voar e facer piruetas acrobáticas no ceo.

As bruxas son por tanto seres aos que, normalmente, será conveniente evitar. No entanto son coñecidas diferentes medidas e amuletos para defenderse delas. Estes son algúns deles:

• Colocar unha escoba volta do revés tras a porta da entrada.
• Levar un dente de allo, unha castaña pilonga. Levar unha figa (mellor de azabache compostelán) colgada do pescozo ou uns cornos de vacaloura (cervo volante)
• Ter en casa terra bendita dos cemiterios ou ramas de loureiro bendito o Domingo de Ramos.
• Buscar garras de fera ou dentes de lobo.
• Posuír en forma de varitas, colgantes ou pectorais, anacos de azabache, ámbar e distintas pedras capaces de rexeitar os velenos e encantamentos.
• Tradicionalmente crese que saltando a cacharela de San Juan tres veces ou múltiplo de tres espántase ás meigas.

 

Se indagamos un pouco na historia, atoparémonos con que a referencia máis antiga da existencia de persoas que en Galicia recorren a algún tipo de maxia é de finais do século XIII: un sínodo reunido en Santiago de Compostela en 1289 prohibe aos clérigos, baixo certas penas, que sexan adiviños, augures, sortílexios e encantadores. A prohibición esténdese a todo tipo de persoas no século seguinte baixo pena de excomunión.

Posteriormente, xa no século XVI menciónase a existencia de «mulleres feiticeiras» que fan feitizos e maleficios aos homes. Así, no sínodo do bispado de Ourense celebrado en 1543-1544, proclámase a excomunicón de todas aquelas «persoas así homes como mulleres, [que] querendo saber o que non saben, ou o que ha de ser… vai[n] a agoreiros e a encantadores, feiticeiros e feiticeiras». O sínodo denuncia que ao estar o «santo olio … na pila do bautismo , feiticeiros e feiticeiras con sacrílega temeridade e atrevemento diabólico furtárono para mesturar cos seus feitizos e supersticions erróneas». Doutra banda, nin a palabra bruxa nin a palabra meiga aparecen na documentación da época.

O tribunal da Inquisición española de Santiago de Compostela, que comezou a actuar na segunda metade do século XVI, ocupouse dos «feiticeiros» e das «feiticeiras», pero algúns deles serían considerados bruxos e bruxas por outros tribunais debido aos «tratos» que mantiñan co demo. Os primeiros casos datan de 1565 cando se acusou a un xastre de «feiticeiro» e «invocador de demos», ao que acudía a xente para preguntarlle «cousas futuras e escondidas» e a un cego de ser «feiticeiro e invocador de demos que chamaba [nos seus esconxuros e prácticas] a… Bercebú». Nun terceiro caso menciónase, probablemente por primeira vez, ás bruxas, cando un campesiño acusado de invocar a «Satanás e a Barrabás» declara que lle levaron un mozo para que o curase e que «eran tres bruxas [as que] facían mal ao raparigo».

En 1579 unha feiticeira é interrogada e torturada por «ter invocacións, tratos e cópula co demo»; en 1582 outra «feiticeira e invocadora de demos» «confesou o pacto que tiña co demo e como ás veces… tivera con el acceso carnal, unhas veces de día e outras de noite e ofrecerse [en] corpo e ánima ao demo, ofrecéndolle así mesmo o sangue do dedo». Ou máis claramente no caso dun «feiticeiro… [que] ía onde andaban as bruxas… de noite».

A partir de 1612, só dous anos despois do proceso das bruxas de Zugarramurdi   en Logroño, a actividade do tribunal da Inquisición de Santiago diríxese máis contra as «bruxas» que contra as «feiticeiras». E é precisamente nesa segunda década do século XVII cando aparece a palabra meiga para referirse á bruxa maléfica cuxo propósito é enmeigar, é dicir, facer o mal a persoas e animais.

 

Nas décadas seguintes a bruxa-meiga reproduce os trazos da idea da bruxa que predomina entón en Europa Occidental e que chega a Galicia a través da bruxaría vasca. Así nas actas do tribunal de Santiago aparecen todas as fantasías atribuídas en Logroño ás bruxas de Zugarramurdi : «respectan unha xerarquía entre elas, se untan para saír de casa e voar, renegan da fe e cumpren co ósculo infame e, así mesmo, despois da apostasía teñen relación carnal co demo (en figura de cabrón) polas súas partes traseiras«; «casan co diaño que a marca coa uña por súas, destrúen os froitos dos campos en saídas nocturnas, matan a nenos, entran en aposentos para pór feitizos aos que dormen e para consumirlles a vida». Reúnense xunto a unha fonte de Cangas na noite de San Xoan.

 

No pobo de Ou Matogueira en Ourense, dúas mulleres coñecidas como “As Rita” son posiblemente as últimas representantes dunhas prácticas ancestrais que aos poucos han #ir desaparecendo. Vivían nun cortello en ruínas cunha fachada decorada con cruces brancas e unha chea de bonecas que atopaban no lixo e colgábanas nas paredes. Practicaban ritos de bruxaría. A fachada da súa casa estaba recuberta por cruces e restos de bonecas que utilizaban para os seus rituais de protección. Os veciños máis próximos ouvíanas rezar a altas horas da noite, pero ninguén sabía de certo o que facían. Pero un gran incendio acabou con toda a chabola en 1996 e elas terminaron os seus días nun asilo sen que ninguén lograse entendelas. E así foi como levaron os misterios das súas prácticas ao máis aló.

Por último, cremos oportuno referirnos á Queimada, que con su conxuro permite afastar ás bruxas e encantadoras. A queimada é unha bebida alcohólica da tradición galega e propia da súa gastronomía. Segundo a tradición, esta bebida tomada tras a pronuncia do esconxuro funciona como protección contra maleficios, ademais de manter aos espíritos e demais seres malvados afastados do que a bebeu.

 

A queimada é un dos moitos rituais que teñen que ver co lume, unha tradición que se debate entre o pagán e o misterioso, unha pócima máxica cuxo orixe se perde entre as sombras de noites ancestrais infestadas de meigallos e feitizos, de almas en pena, e de corpos arrebatados por rituais de meigas que sentados na escuridade e formando un círculo ao redor da tartera de barro, buscan a purificación do corpo e a salvación da alma mentres revolven o brebaxe que espantará os malos espíritos e atraerá os bos.

Algunhas fontes fálannos da orixe castrexa da tradicional. Os celtas deixaron a súa herdanza cultural plasmada nos abundantes petróglifos que se atopan ao longo e ancho da comunidade galega. Son recorrentes os símbolos con forma de espiral, destacando o trisquel, figura con tres cabezas que debuxa unha especie de cruz. Foron moitas as interpretacións que os historiadores deron a este símbolo, pero a máis coñecida é aquela que sostén que o trisquel representa o tres elementos fundamentais na vida do home: A terra, a auga e o lume.

O ritual da queimada leva tamén de forma intrínseca a fusión deste tres elementos, nun ritual que non sería posible de non existir este compoñente máxico, herdado dos nosos antepasados celtas e transmitido a través dos tempos. A terra simbolízase mediante a tarteira de barro, a auga vese representado pola augardente que se axita e remove fundíndose coa terra mentres o lume danza libre entre os elementos que conforman esta pócima máxica alumándonos, dándonos calor ao corpo e purificando as almas.

Se vos interesan especialmente estes temas, animámosvos a ler os nosos post dedicados aos mitos e lendas galegas (5 en total), e pola súa relación con esta entrada, especialmente a dedicada ás criaturas presentes en mitoloxía galega.

 

A Nosa Recomendación:

 

E para finalizar, deixámosvos o esconxuro que se pronuncia coa elaboración da queimada:

Mouchos, coruxas, sapos e bruxas.

Demos, trasnos e dianhos, espritos das nevoadas veigas.

Corvos, pintigas e meigas, feitizos das mencinheiras.

Pobres canhotas furadas, fogar dos vermes e alimanhas.

Lume das Santas Companhas, mal de ollo, negros meigallos, cheiro dos mortos, tronos e raios.

Oubeo do can, pregon da morte, foucinho do satiro e pe do coello.

Pecadora lingua da mala muller casada cun home vello.

Averno de Satan e Belcebu, lume dos cadavres ardentes, corpos mutilados dos indecentes, peidos dos infernales cus, muxido da mar embravescida.

Barriga inutil da muller solteira, falar dos gatos que andan a xaneira, guedella porra da cabra mal parida.

Con este fol levantarei as chamas deste lume que asemella ao do inferno, e fuxiran as bruxas acabalo das sas escobas, indose bañar na praia das areas gordas.

¡Oide, oide! os ruxidos que dan as que non poden deixar de queimarse no agoardente, quedando asi purificadas.

E cando este brebaxe baixe polas nosas gorxas, quedaremos libres dos males da nosa ialma e de todo embruxamento.

Forzas do ar, terra, mar e lume, a vos fago esta chamada: si e verdade que tendes mais poder que a humana xente, eiqui e agora, facede cos espritos dos amigos que estan fora, participen con nos desta queimada.