Seguindo co grupo de entradas centradas non repaso dás Lendas galegas, tras a publicación dás dedicadas ao Panteón de deuses galegos, ou Samaín, as Pedras e rocas na mitoloxía galega e San Andrés de Teixido, hoxe ou tema será: As criaturas presentes na mitoloxía galega.
Alicorno: animal fantástico, con corpo de cabalo, e represéntase cun corno non medio dá fronte. Nalgunhas comarcas de Galicia chaman tamén Alicorno a un cairo de xabaril, co que se realizan curas milagrosas. Ou Alicorno estaba engastado na base dun armazón de prata. Xeralmente era gardado coma se fose un tesouro por unha anciá que ou aplicaba contra toda clase de doures, incluídos vos de parto, contra ou tangaraño (raquitismo), contra as doenzas que se eran producidas por algunha Meiga ou algún meigallo. A virtude sanadora deste talismán está nunhas lixeiras *raspaduras que se lle sacan e bótanse nun pouco de leite, sobre a que a anciá fai tres cruces co mesmo Alicorno e pronuncia unhas palabras a modo de esconxuro (contra-esconxuro); despois ou paciente bebe ou leite.
Alicorno-Lendas-galaicas
Avenoiteira: é un paxaro dá morte na mitoloxía galega. Ou seu análogo sería ou curvo.
Apalpador: ou Pandigueiro é a figura dun carboeiro, ligado a tradición do Nadal, e aparece vinculado a diferentes comarcas de Galicia, pero especialmente nas zonas de O Caurel e O Cebreiro. Ou Apalpador baixa a Noite do 31 de decembro para visitar aos nenos, tocándolles ou ventre para ver se comeron ou suficiente durante todo ou ano, e deséxalles que teñan un ano novo cheo de felicidade e fartura. Podriase asimilar a Papa Noel ou Santa Claus doutras culturas.
Biosbardo: é un perxonaxe utilizado para gastar unha inocentada. Adóitase manifestar dá seguinte forma: un grupo de persoas convence a outra para que lles axude á cazar Biosbardos. A suposta caza e sempre de noite, e instrúeselles indicándolles que hai que ir a un camino estreito e afastado, onde non se escoite canto de galo nin de galiña, nin voces humanas, e armados cun saco grande de boca ancha.
O certo é que non existen estes supostos animais, que segundo a zona de Galicia reciben os nomes de Cozorellos, Gazafellos, Cotofellos ou Cotovelos (con esta denominación, foi vítima ou que redacta este post, fai xa bastantes anos).
O seguinte encamanto fai que vos Biosbardos vaian non saco:
Eu son Leonardo,
Ti é Biosbardo,
Biosbardo, vinte pró saco,
Ca eu che agardo, e son Leonardo.
Canouro: espírito maléfico masculino. Non se sabe quen era este xenio do que se descoñece a súa orixe e condicións. Sábese que fere de morte aos nenos nos brazos dos seus pais. É un espírito das augas. É fillo do delirio e do medo, irmán das pantasmas que a imaxinación do enfermo crea nos seus insomnios, ten un pronunciado sabor demoníaco.
Doas: personaxes femininos da mitoloxía galega que se asocian cos castros e coas fontes, combinando, por tanto, as lendas das Xanas e as Atalaias asturianas. Existen moitas inscricións da Galicia prerromana nas que se menciona ás Matronae.
Duendes/Trasnos: na mitoloxía galega coñécese a diantre, que é un trasgo que se dedica a facer travesuras co fin de trancar as travesías dos que anden polo camiño. Contan quen o han visto que se aparece baixo múltiples aparencias, pero sempre ofrecendo a súa axuda. Non a aceptes, ou che cobrará o favor á súa maneira.
Escoler: é un ser moi sabio. Parece ser unha especie de Nubeiro, xa que garda relación co ceo, coas nubes e coas tormentas eléctricas. É un ser do aire.
Lambirón: ser maligno que envenena as fontes, seca os campos e fai que as colleitas non medren o suficiente.
Lavandeira: son espíritos que aparecen nas noites de lúa chea nas beiras dos ríos, onde lavan sabas manchadas de sangue que nunca desaparecen. Dise delas que son mulleres que morreron no parto, ou que deixaron morrer aos seus fillos sen bautizalos. Piden axuda aos vivos para *escurrir as súas sabas, mais estas deben retorcerse ao contrario que a Lavandeira. En caso contrario, este encontro podería traer mala sorte, mesmo a morte.
Legromante: bruxo do aire e do vento, que provoca tormentas eléctricas e crea nubes de choiva.
Lumia: ser feminino metade muller, metade dragón. Ás veces son representados o dragón e a muller por separado, a muller montando ao dragón e esta portando un corno de batalla enorme.
Maruxaina: conta a lenda dá Maruxaina que desde tempos inmemorables vive esta sirena ou nereida nas illas dúas Farillós, alí onde ou mar Cantábrico rompe a súa forza sobre as rocas rasas e desafiantes dá súa poder. Esta ninfa mariña atópase fiando na cume dá illa dá Sombriza, vixiando mar e mariñeiros non seu devir diario; aída que se discute sobre as súas intencións, sendo este motivo de agres polémicas entre vos mareantes do pobo, posto que mentres uns pensan que vos avisa do temporal, outros aseguran que canta para seducilos e facelos embarrancar. Nesta discusión vos diferentes bandos empregan diversas características para tratar de impor as súas versión. Así, para vos defensores dá súa bondade, esta é unha sirena con cara de vella, sabia e intelixente como ninguna outra e disposta sempre a salvar aos mariñeiros dás garras do mar embravecido. Para vos seus detractores máis tercos entre eles as nais dás mulleres do pobo, a Maruxaina é unha nova, de louros e longos cabelos, dotada dunha beleza singular e dunha voz prodixiosa, máxica e feiticeira, que emprega para, nunha pérfida acción, atraer aos mariñeiros á súa lareira submarina e poder alí gozar dá súa compañía. Esta mortífera artimaña é froito dá envexa que a sirena ten dá felicidade dás mulleres dúas mariñeiros, que os teñen ao seu lado durante ou duro inverno, gozando dá súa atención.
Meiga: e unha muller con coñecementos de maxia e artes ocultas, ademais de menciñeira. Entre as súas calidades, figura a capacidades para facer feitizos, males de ollo e adiviñación. Diferénciase dá Bruxa en que esta actúa sempre con maldades, podendo tratar e mesmo pactar cos Diaños. A Meiga rivaliza en popularidade coa propia Santa Compaña, e achégase bastante á figura dá 
curandeira dous druídas. Dise que hai un gran número delas, cada unha con diferentes poderes:
- Meigas-chuchonas: son as máis perigosas, é preséntanse con diferentes caras ou caretas, absorben ou sangue aos nenos e róubanlles as graxas para ser utilizadas *na creación de pomadas e ungüentos.o sangue aos nenos e róubanlles as graxas para ser utilizadas na creación de pomadas e ungüentos.
- Asumcordas ou Bruxas dá rúa: espían á xente e vixían quen entra e sae dá casa.
- Marimanta: é a Meiga do saco, rouba nenos e fainos desaparecer.
- Feiticeira: viven preto dous ríos e regachos. Aínda que anciá, ou seu aspecto non repele, posúe unha voz moi fermosa que hipnotiza aos rapaces e aos nenos que se achegan ao río e fai que se vaian metendo nel, onde ao final, afóganse.
- Lobismuller: teñen que nacer en Noiteboa ou en Venres Santo, ou ben ser a sétima ou novena filla dunha familia na que todos vos fillos son mulleres.
- Vedoira: É esvelta e agradable non trato. Posúe facultades de adiviñación, e son expertas en contactar co Alén para dicir se alguén falecido está a gozar eternamente no Ceo ou se aínda pena no Purgatorio.
- Cartuxeira: son Meigas que botan as cartas e sempre acertan nas súas predicións.
- Dama do castro: viven debaixo dous castros milenarios ou baixo a terra nun castelo de cristal. Levan sempre un longo vestido branco de cola e sempre atenden ás solicitudes dá xente. Xa que goza de benestar e fortuna, ningún tipo de favor serve para recibir dela consellos ou agasallos; ao contrario adoita aparecerse a persoas aflixidas por algunha situación difícil dá súa vida, e a esas persoas de condición humilde outorga os seus favores.
Mouro: criatura sobrenatural, que aparece en mitos e relatos estendidos por todo o Norte da Península Ibérica, e presentados como non bautizados e pagáns, que noutro tempo tamén eran coñecidos como Xentís. Os homes eran escuros e en ocasións deformes, e as mulleres eran fermosas feiticeiras louras e de tez branca, aínda que nalgúns relatos populares asócianse coa aparencia de vellas Bruxas e Meigas. Nos relatos os Mouros aparecen como construtores e habitantes das mámoas, túmulos funerarios, castros, minas romanas e por extensión todo tipo de ruína con orixes inmemoriais, como os castelos medievais ou algúns pazos do século *XVII con entradas en forma de arcada. Nalgúns relatos, os Mouros e as Mouras aparecen como custodios de fabulosos tesouros, que constitúen a orixe da riqueza de varias familias.
Tamén hai relatos, aínda que menos numerosos, que os relacionan con outro tipo de invasores (viquingos, franceses, etc…), que permanecerían escondidos tras a retirada dos seus compañeiros.
Nubeiro: de aspecto forte e grande, vestido con peles negras, capaz de provocar tormentas e dirixir os raios a vontade. Polo xeral, asóciase a todo o que teña que ver coa néboa, os tronos, os raios, a choiva forte, etc…
Hai un cántico (de carácter eminentemente cristián, pero con posibles orixes pagás) que serve para afastalos, e cántase ao tocar as campás das igrexas. Di así:
Tanguen vos cregos a campá,
Para escorrentar ó Nubeiro,
Ben eles súan… para encher,
Pra todo ou ano, ou granceiro.
Olláparos: son os xigantes da mitoloxía galega, e o seu nome induciríanos a pensar que probablemente sexan cíclopes.
Pepa a Louba: é a muller arquetipo do *bandolerismo xeneroso moi estendido en Europa, como Robin Hood en Inglaterra. Pode ter relación coa Raíña Lupa e ten semellanzas coa Peeira dous Lobos.
Píntega: ser do lume da mitoloxía galega. O seu análogo serían as famosas Salamandras.
Procesión dás Xás: ou Procesión dás Xans. Trátase dunha procesión semellante á da Santa Compaña, pero que se diferencia desta en que non son as pantasmas dos mortos os que van nela, senón as pantasmas dos vivos. Marchan en dúas fileiras e levan un cadaleito (cadaleito). Canto máis á beira do cadaleito vaian os membros das filas, máis rápido morren. Os que van máis lonxe poden tardar até tres ou catro anos. Quen atopa esta procesión, vea, mais non sente. O encontro dáse case sempre nas encrucilladas dos camiños, onde é costume deterse cos defuntos para que os sacerdotes boten responsos (oración en honra aos mortos). Se o que a atopa é amigo dos que van na procesión, o único que lle farán é levalo polo aire a outra parte; se é inimigo, danlle unha brutal malleira e arrástrano polas silveiras e os toxos.
Son poucas as persoas que ven a Procesión dás Xás, pois para iso necesita posuír unha destas condicións: que o padriño de quen a ve, rezase mal o credo cando o bautizaron, ou ben que o sacerdote cambiase os santos óleos confundindo os da extrema unción cos do bautismo. Tal erro pódese remediar bautizándose de novo.
Pupieiriñas: son diminutas e aliméntanse de faragullas de pan. Viven no bosque preto de fontes e lagos. Son rápidas e silenciosas. Hai veces que sentes un asubío e unha sensación de ser visto cando elas andan ben preto. O seu traballo é o de adiviñar os desexos dos nenos pequenos que aínda non falan e non poden pedir agasallos polo Nadal (Nadal galego). Logo que o saben, van prestas a contarllo a todos os seres do mundo que levan os agasallos a cada zona do planeta.
Rabeno: é un home delgado e alto, de pel descolorida. Leva unha gorra e un traxe raído, pero de aspecto elegante con rabo. Aínda que protexe e coida dos animais, é un sátiro e salvaxe que anda polos pobos atacando ás mozas que atopa polos camiños. Cúlpaselle de contaxiar enfermidades como a lepra. É o *sátiro secuestrador de rapazas da mitoloxía galega, análogo dos sátiros gregos. Tamén se di do Rabeno que rapta á xente para sacarlle os untos (podería ser unha mestura da lenda dos sátiros coa do Sacaúntos, así nacería o Rabeno).
Sacaúntos: é un personaxe “asusta nenos”, igual que o home do saco; un personaxe grande e mal vestido. Algunhas veces tamén se lle chama o Papón, en alusión a que pode papar (no sentido para comer) a alguén, especialmente aos nenos.
O Sacaúntos, de aspecto terrible, dedícase a sacarlle a graxa aos nenos pequenos até deixalos nos ósos. Unha vez ten o unto, marcha para o bosque, onde o come para volverse forte e vigoroso como os nenos. Segundo outras fontes, desta forma saca diñeiro ao venderllo aos vellos, para cambiar o seu sangue por outro máis novo.
A orixe do personaxe pode ser, talvez, medieval, polos casos de antropofagia que se deron nas grandes fames negras.
Santa Compaña ou Enxamio: este mito refírese á procesión de mortos ou ánimas en pena que están errantes polas noites de Galicia con carapuchas brancas e caras cubertas, e percorren os camiños dos bosques ou doutros lugares. Dise que estas están vagando e visitan a todas aquelas persoas que vaian falecer en breves períodos de tempo, a maneira de saber isto, é se ofrécenche unha vela, pois é sinal de que estás a piques de falecer.
Aínda que non se poden ir, din os galegos que os sentes polo cheiro a cera que se derrite e frota no aire, mentres que outros din que só ves as chamas das velas parpadeando na escuridade.
É un dos mitos que ten maior presenza en toda Galicia pero con pequenas variantes e distintos nomes, dependendo da rexión. Así atopamos outras denominacións: As dá Noite, Antaruxada, Avisóns, Avexón, Enxamio, Estadea, Estantiga, Estandiga, Estadeíña, Hoste, Pantaruxada, Pantalla, Procesión dás Ánimas, Rolda, Roldiña, Visión, Visita, Xaira, Xáns, Xás, Sociedade do Óso, etc…
Serea Maruxaina: lenda dunha ninfa que desde o mar atrae cos seus cantos e os seus encantos aos mariñeiros para que despois naufraguen. Ten a condición enganosa das ondinas traidoras, das escurridizas sirenas errantes e das pérfidas náyades *tramposas. As augas tranquilas convértense de súpeto en remolinos, tempestades, vendavais e furacáns afundindo e encallando as embarcacións dos inxenuos mariñeiros que atenden ás melodías gaioleiras da sirena e que se deixan seducir polos seus feitizos e a súa beleza. Alá de lonxe parece ser unha princesa que chama consoladora. Coa súa fermosura, coa súa doce voz e simpatía, cos seus ollos de luz -que son as mortais trampas para fascinar aos insensatos que neles se deixan mirar- vai levando aos mariñeiros da vila por vieiros (pequenos camiños formados á forza por pasar polas persoas ou animais) tortuosos que acaban sempre cun desenlace tráxico. Embobados por un espellismo, por unha ilusión óptica que os hipnotiza e enfeitiza, van caendo, aos poucos, hoxe uns, mañá outros, poucos sobreviven para contalo.
Serpes: seres con forma de dragón-serpe con ás. En Galicia cóntase que unha das súas funcións é a de vixiar os tesouros. Na mitoloxía galaica son comúns as referencias a estes tesouros escondidos, que xeralmente consisten en pezas de ouro de moito valor. Para atopalos hai unhas guías chamadas lendas que describen os lugares onde se atopan. A Serpe é molesta para os homes que moran preto de onde se esconden, que pode ser unha fraga, unha cova ou unha fonte, xa que deixa ouvir asubíos terribles e ten por costume comer persoas, tanto vivas coma mortas. Para evitar que isto suceda, dáselle para comer.
O punto débil da Serpe é a garganta, xa que o resto do corpo está cuberto por unhas duras escamas que o volven invulnerable. Ao facerse vellas, vanse ao fondo do mar a coidar dos seus tesouros e a descansar.
Sumicio: é moi similar ao Trasno, só que ten a diferenza de que pode ser invisible e de que pode volver ás cousas invisibles tamén.
Tangomango: é un espírito da casa. Pode ser daniño ou non para o ser humano, con todo, o máximo que adoita facer é alguna trastada e revolver un pouco as cousas, cambiándoas de sitio, rompéndoas, etc.
Tardo: considéraselle responsable dos pesadelos nocturnos. Esta especie de Trasno é, segundo algunhas versións, un ser peludo e de cor verde.
Trasno: é unha especie de Demo invisible. Denomínase tamén Diaño, entendido como ente distinto do Demo e nunca tan maligno como este. Adoita ser de hábitos nocturnos e serve para explicar sucesos de causa aparentemente descoñecida, sobre todo sucesos accidentais que comportan un dano pouco grave. Así, o Trasno trama para facer que rompa a vaixela, que se perdan as chaves, que caia un valado, que se leen os xatos que estea a coser unha rapariga, etc…
Pero o Trasno tamén pode andar detrás dunha persoa e seguila a todas partes. Algunhas veces toma forma animal (como un cabalo, un can abandonado, etc…).
De acordo coa cultura popular, existe un truco moi eficaz para liberarse do Trasno. Consiste en deixarlle nun prato ou, mellor, ciscado non chan (esparexido polo chan), unha boa presa de lentellas, fabas, grans de millo ou algo semellante. Como o Trasno non sabe contar máis de cen, cando chega a esta cifra ten que empezar de novo, e así se lle mantén ocupado sen que siga facendo das súas.
Urco: o Can do Urco ou Can do Mar trátase dun animal fantástico que adoita adoptar a forma dun enorme can negro ou branco con cornos e orellas longas que sae do mar arrastrando cadeas. A súa presenza, como a de moitas outras figuras fantásticas parecidas, é considerada un mal agoiro, anunciador da morte. A partir de 1876, comezouse a honrarse a este monstro, baixo a forma dun enorme e feroz can capaz de tragarse dunha soa dentada vinte sacos de solto coa mesma facilidade con que un burro trágase dous grans de cebada. Segundo conta a mitoloxía galega, este animal habitaría en Borrón, un lugar cheo de néboa e tenebroso pertencente ao Alén, de aí a comparación que algunhas veces se fai entre el e o Cérbero, gardián do Tártaro.
Vedoiro: é unha persoa que ten a calidade de ver o futuro, sobre todo as mortes e as desgrazas. Este “don” posúeno as persoas que foron bautizadas accidentalmente polo sacerdote con auga bendita utilizada nun enterro. Dise que estas son as persoas que teñen a facultade de ver, con moita facilidade e frecuencia, á Estantiga.
Xacio: teñen a metade inferior dun peixe e a metade superior humana, masculina ou, sobre todo, feminina. Encántalles a auga, e habitan nas pozas dos ríos.
A Nosa Recomendación:
Si tedes interés nesta serie, podedes atopar as entradas anteriores:
O panteón galaico:
https://recreacionhistoria.com/leyendas-gallegas-el-panteon-galaico/
Samaín:
https://recreacionhistoria.com/leyendas-gallegas-ii-samain/
As pedras e as rocas na mitoloxía:
https://recreacionhistoria.com/5678/
San Andrés de Teixido:
https://recreacionhistoria.com/leyendas-gallegas-iv-san-andres-de-teixido/
