A peste na Idade Media

Nestes día nos que, desgraciadamente, o coronavirus ocupa as páxinas centrais das noticias de actualidade, non deixo de pensar noutras enfermidades contaxiosas que ocasionaron estragos ao longo da historia. De entre todas elas destaca a peste.

En relación co coronavirus, a día de hoxe descoñecemos de certo a súa orixe, aínda que todo indica que o coronavirus de Wuhan ten unha procedencia animal. En todo caso os animais actúan como reservorios, do mesmo xeito que na peste bubónica (as ratas eran reservorios da pulga).

O contaxio entre humanos prodúcese por vía respiratoria a través das gotas respiratorias que as persoas producen cando tosen, esbirran ou falan. Aínda que se están a tomar medidas para evitar a expansión aos demais países, é inevitable que isto suceda.

Lembremos agora o que supuxo a peste na Idade Media. Veredes que as diferenzas non foron moitas, a pesar dos séculos que pasaron.

A pandemia da peste negra arrasou Europa entre 1346 e 1353. Oito anos aciagos nos que a poboación europea viuse decimada en proporcións de entre o 30 e o 50%.

Esta enfermidade foi provocada pola pulga da rata negra, tamén foi traída desde China polos navegantes xenoveses e expandiuse por toda Europa.

A súa rápida expansión produciuse a través dos roteiros comerciais e os roteiros de peregrinación.

A diferenza do coronavirus, o contaxio producíase pola picadura da pulga, nunca por contacto directo cun enfermo ou a través da súa respiración.

 

A peste presentábase en forma de bubos (agrandamiento dos ganglios linfáticos) visibles nas ínguas, as axilas e o pescozo. Os afectados morrían aproximadamente ao cabo dunha semana. Tamén se presentaba en forma de hemorraxias cutáneas con placas de cor negra azulado. Os afectados por estas plazcas morrían en tres días.

Os pobos e cidades afectados por esta epidemia tentaron buscar unha explicación á existencia da mesma. Estas explicacións pasaron por:

• culpar aos xudeus como envenenadores da auga e do aire.
• conxunción adversa dos astros
• castigo divino polos pecados dos homes

A súa gran extensión debeuse ao auxe das relacións comerciais internacionais. As ratas afectadas viaxaban nos barcos e estendíanse así por diferentes países, provocando ás veces a morte de todos os tripulantes antes de chegar a terra. A peste negra provocou un gran caos na poboación, afectando a todas as persoas independentemente da súa idade ou rango social. Moitas persoas fuxían, con todo adoitaban levar consigo nas súas roupas ou equipaxe a pulga portadora da enfermidade, polo que contribuían á súa propagación.

Venecia, pola súa situación estratéxica comercial, foi unha das cidades máis afectadas pola peste. Para combatela os médicos idearon unha indumentaria en grao sumo sinistra. Unha máscara con forma de pico de ave na que se ocultaban herbas para previr o contaxio e o mal cheiro emanado dos afectados. Desde entón a máscara en forma de ave é un clásico do entroido veneciano coñecida como “Il Dottore della peste”.

As medidas adoptadas polos médicos da época para erradicar a enfermidade pasaban pola sangría ou a punción dos forúnculos ata as prácticas supersticiosas como a queima de herbas aromáticas e o baño de auga de rosas ou vinagre.

A mediciña non conseguiu facer nada e non atopaba unha explicación a este feito, e moitos médicos foron infectados ao atender aos seus doentes. Tomouse como unha medida illar aos pacientes infectados durante un período de corenta días (de onde provén o termo de corentena) e ata entón, cando consideraban que xa non era perigoso, non entraban en contacto con el. O mesmo fixeron con aqueles barcos onde había algún tripulante enfermo, deixábanlles corenta días en alta mar e se había algún sobrevivente deixábanlle volver.

As recomendacións xerais eran dúas: rezar e correr. Os familiares debían tomar unha decisión cando un dos seus caía en cama vítima da afección mortal; fuxir deles ou coidalos en busca dun milagre para que sanaran.

Esta enfermidade tivo rebrotes ocasionais de non máis de dous anos e locais e reaparecía cada poucos anos, estendéndose ata o século XVIII e existindo hoxe en día algúns casos controlados, a maior parte deles en Estados Unidos, Madagascar, China, India e América do Sur.

A peste negra foi erradicada coa chegada da rata gris que exterminou á rata negra portadora da pulga que causaba esta enfermidade.

Como curiosidade sinalar que a orixe da devandito “saúde” cada vez que se esbirra débese á peste. O esbirro era un dos síntomas do infectado. Aquel que esbirrase debía ser inmediatamente denunciado mediante a exclamación «saúde!», que funcionaba como unha oración para bendicir o lugar e evitar o desenvolvemento da peste, pero que tamén estigmatizaba a quen acababa de esbirrar coma se fose un portador da enfermidade.

O costume permanece aínda entre os falantes de varios idiomas, entre algúns dos cales se segue utilizando algún tipo de bendición, como «Jesús» ou «Saúde».

Nos países anglosaxóns adóitase utilizar a expresión «Bless you» (‘Deus os bendiga’), co mesmo fin que o «saúde!», dos países hispanohablantes.

Gradualmente a exclamación perdeu a súa connotación negativa, e pasou a ser considerada un acto de cortesía.

 

A Nosa Recomendación:

Se vos resultou interesante este post, talvez apetézavos ler tamén o que dedicamos á hixiene persoal na Idade Media.