O comercio na Idade Media

Unha das características da Idade Media é que unha boa parte da súa economía e o desenvolvemento das cidades e os señoríos, baseábase no comercio.

Durante a Idade Media, os roteiros comerciais estendéronse máis aló das fronteiras dos reinos e estados, formándose vínculo entre diferentes zonas e rexións en Europa, África e Asia.

 

Contexto histórico

Lembremos que se coñece como Idade Media ao período histórico comprendido entre os séculos V e XV.

A Alta idade Media empezou ao redor do século V. Durante este período, a sociedade empezou a desenvolverse de novo. As sociedades na alta idade media estaban bastante pechadas. Os feudos tiveron que producir todo o necesario para sobrevivir. Traballaban as terras e coidaban o gando para producir alimentos, e os campesiños fabricaban os seus produtos.

Na Baixa Idade Media a sociedade era moito máis activa, iso permitiu que o comercio fose un gran enfoque.

En primeiro lugar hai que dicir que a economía feudal desenvolveuse a partir do colapso do Imperio Romano en Europa occidental. Coa falta dun goberno central forte, xurdiron os señores feudais, quen se converteu nos principais propietarios de terras e exerceron control sobre a produción e o comercio. O sistema feudal caracterizábase pola descentralización do poder e a dependencia dos servos, quen traballaba a terra a cambio de protección e o dereito para vivir nela.

 

O feudalismo baseábase nun sistema de xerarquía, onde os señores feudais tiñan o control absoluto sobre os seus feudos e tiñan o dereito de esixir traballo, impostos e servizos dos servos. Estes servos, á súa vez, estaban obrigados a traballar a terra do señor feudal e entregábanlle unha parte da produción como pago. Este sistema de relacións baseábase na obrigación e a dependencia mutua, e mantívose durante varios séculos na Idade Media.

Doutra banda, a Iglesia desempeñaba un papel importante na economía feudal. Era unha institución poderosa e rica, que posuía terras e recibía doazóns dos señores feudais. A Igrexa tamén controlaba o diezmo, un imposto relixioso que debía ser pagado por todas as persoas e que representaba unha parte significativa dos ingresos de la Iglesia. Ademais do seu papel económico, a Igrexa tamén tiña unha influencia moral e social na sociedade feudal. Era a institución que proporcionaba educación e atención médica, e tamén tiña un papel importante na vida cultural e relixiosa da época.

 

 

Breve historia do comercio hasta a Idade Media

O certo é que nos primeiros séculos de nosa era, apenas existía o comercio, pois desde a caída do Imperio romano, a economía era basicamente de índole autárquica.

As cidades empezan a cobrar importancia e é entón cando a medida que as cidades crecían e desenvolvíanse, xerouse un aumento na demanda de bens e servizos, o que impulsou o comercio e a aparición de roteiros comerciais.

Tras séculos de conflitos continuos, atopámonos, no século XI, nunha situación en que hai menos contendas bélicas e iso, xunto co crecemento da poboación e a mellora nas condicións de vida, deron lugar a un incremento na produción agrícola, producíndose entón excedentes. E é por eses excedentes polo que xorde o renacer do comercio e a creación de novos roteiros comerciais, tanto terrestres como marítimas.

O camiño de Santiago tivo gran importancia xa que cos peregrinos chegou un gran colectivo de comerciantes, cambistas, industriais, posaderos etc. Para asegurar a circulación de todos estes individuos concedeuse unha protección especial similar á concedida aos mercados. Os camiños así protexidos chamáronse camiños reais, e a súa eficacia completouse co privilexio que daban os reis de considerar homes seus a aquelas persoas naturais, ou non, do país que se dedicaban ao comercio.

Os mercadores eran en principio xentes errantes que se acolleron aos burgos e pequenas localidades nas que se establecían desde as aforas dos núcleos urbanos ou formando barrios separados do xeneral da poboación transformando os devanditos núcleos urbanos, xa que aínda que realizaban gran parte da súa actividade en feiras e mercados, a cidade constituía o centro de gravidade da expansión económica que xeraban.

O desenvolvemento da actividade mercantil e artesá nalgunhas cidades da España cristiá como León, Burgos, Santiago ou Barcelona orixinou nelas na etapa medieval unha economía urbana potenciada fundamentalmente por comerciantes e burgueses.

En todo caso, a actividade comercial e industrial da Idade Media destinouse, principalmente, a satisfacer as necesidades básicas da poboación: alimentación, vestido e vivenda.

 

Tipos de comercio

O renacer das relacións comerciais maniféstase en distintos ámbitos, por iso, nunha primeira clasificación, poderiamos falar de:

• Comercio local. En base ao papel de vital relevancia que tiñan as cidades en relación coa produción agrícola. Era por tanto o que se efectuaba do campo á cidade. A través deste comercio, os campesiños libres e os señores feudais vendían os seus excedentes á cidade: produtos agrarios, madeira, coiro e la principalmente. Logo, coas ganancias obtidas coas súas vendas, compraban nas urbes mercadorías máis elaboradas das que non dispoñían no campo como, por exemplo, teas e ferramentas.

 

• Comercio rexional. Xorden da necesidade de cubrila demanda de produtos para os que as cidades non son autosuficientes. Así, po

 

• Comercio internacional. A nivel europeo, hai un forte desenvolvemento de relacións comerciais entre reinos como o reino español, o inglés, as cidades do norte de Italia, Flandes etc. Os roteiros comerciais estendéronse por todo o continente, conectando cidades e rexións e permitindo un fluxo constante de bens e coñecementos. Na zona do Báltico crearíase unha federación política e comercial, a liga Hanseática, que chegou a incluír 200 cidades, para protexer os privilexios dos que dispoñían entón.

 

• Comercio con Oriente. Aínda que existía algún tímido intercambio comercial con Asia, sobre todo pola compra de seda ou pementa, o certo é que a partir do século XII e como consecuencia do poder e desenvolvemento que adquiren cidades eminentemente comerciais, como Venecia, Pisa, Palermo e Xénova, é cando se desenvolve unha maior relación comercial con Oriente. Estes roteiros comerciais, coñecidas como o Roteiro da Seda, desempeñaron un papel crucial no desenvolvemento económico e cultural de ambas as rexións. Neste artigo, exploraremos os diversos aspectos destas conexións comerciais e o seu impacto na historia.

 

Mercados e feiras

O comercio medieval baseábase en gran medida no sistema de feiras e mercados, que eran eventos periódicos nos que os comerciantes se reunían para comprar, vender e intercambiar produtos.

As cidades medievais convertéronse en centros bulliciosos de actividade comercial, onde os comerciantes reuníanse para intercambiar produtos e establecer acordos comerciais.

Pero os mercados e feiras, non só xeraban ingresos para a cidade, senón que tamén promovía o desenvolvemento de novas técnicas comerciais e financeiras, como os contratos de cambio e os préstamos a longo prazo.

En León e Castela as feiras chegaron a ser o centro de toda a actividade comercial, aínda que non nos territorios da Coroa de Aragón, onde ao ser máis fluído o tráfico mercantil foron menos necesarios,

 

Mercados

Os mercados medievais adoitaban ser espazos públicos situados en prazas ou rúas principais da cidade. Alí, os vendedores exhibían os seus produtos en postos ou tendas improvisadas. Os compradores podían atopar unha ampla variedade de produtos, desde alimentos frescos ata teas, xoias, ferramentas e obxectos de luxo. Os comerciantes viñan de diferentes lugares de Europa e Asia para vender os seus produtos.

Nas aldeas, vilas e grandes cidades ás que o monarca concedera licenza, os mercados tiñan lugar en prazas públicas, en rúas anchas ou mesmo en salas construídas para ese efecto. Tamén se organizaban mercados ás portas de moitos castelos e mosteiros. Aínda que normalmente celebrábanse unha ou dúas veces por semana, as cidades máis grandes podían ter un mercado diario que se movía por diferentes partes da cidade dependendo do día ou mercados para produtos como a carne, o peixe ou o pan. Os vendedores de certos produtos, que pagaban unha cota polo privilexio de ter un posto aos propietarios das leiras, á cidade ou ao concello, adoitaban colocarse uns á beira doutros en zonas de alta competencia. A maioría de vendedoras eran mulleres (aínda que os vendedores de carne e pan adoitaban ser homes) e vendían produtos básicos como ovos, lácteos, aves de curral e cervexa. Había intermediarios, coñecidos como regradores, que compraban as mercadorías aos produtores e vendíanas aos donos dos postos do mercado, ou os produtores podían pagar a un vendedor para que lles vendese a súa mercadoría. Ademais dos mercados, os vendedores de mercadorías tamén ían de porta en porta, e coñecíaselles como vendedores ambulantes.

 

A medida que creceron os mercados, tamén se desenvolveron regras e regulacións para garantir a xustiza e a seguridade. Por exemplo, as autoridades a miúdo regulaban os prezos e a calidade dos produtos. Ademais, creáronse gremios e organizacións comerciais para protexer os intereses dos comerciantes en contra de abusos e fraudes.

Nos mercados era posible atopar tecidos de seda e liño procedentes de Oriente (China, Persia, India, Constantinopla,…); especias como a pemento, a canela, o cravo, a noz moscada que viñan desde a India, Malaisia, Ceilán ou as Illas Molucas. Tamén metais preciosos: ouro, prata, diamantes, perlas, procedentes de Europa Central e Asa. Alimentos e produtos artesanais, etc. completaban unha ampla oferta de produtos.

 

Feiras

As feiras medievais teñen as súas raíces nas antigas tradicións romanas e germánicas.

As feiras eran eventos de venda a gran escala, que tiñan lugar nas cidades máis importantes, concitando o interese e presenza de comerciantes doutras terras e reinos. Adoitaban ser eventos máis grandes que os mercados e duraban varios días ou semanas. levaban a cabo en lugares estratéxicos, como cruces de camiños ou cidades comerciais importantes, e nelas realizábanse grandes transaccións e exhibíanse produtos exóticos de terras afastadas. Eran un lugar de encontro para comerciantes, artesáns e viaxeiros, que ofrecía unha oportunidade para establecer contactos e establecer relacións comerciais a longo prazo. Os comerciantes podían coñecer a potenciais socios comerciais, negociar acordos e establecer redes de distribución máis eficientes. A importancia destas feiras era tal que chegaron a ser apoiadas pola Igrexa e polas autoridades locais, que as protexían e garantían o seu éxito.

 

As feiras medievais estimularon a economía da época de varias maneiras. O comercio realizado durante as feiras xeraba ingresos para os comerciantes e as autoridades locais a través da cobranza de impostos e taxas. Ademais, as feiras tamén impulsaban a produción e o emprego, xa que os artesáns e produtores locais tiñan a oportunidade de vender os seus produtos a un público máis amplo.

Nas feiras, ademais do comercio, xerábanse tamén unha ampla gama de actividades de entretemento como teatro, acrobacia, xogos, música etc. Uno dos principais atractivos culturais das feiras medievais eran os xograres e trobadores. Estes artistas ambulantes percorrían as feiras, deleitando aos espectadores cos seus cantos e escenificacións. Ademais de entreter, os xograres e trobadores tamén transmitían mensaxes políticas e sociais a través das súas composicións.

Doutra banda, para poder albergar aos comerciantes e visitantes, as cidades organizadoras das feiras debían contar cunha infraestrutura adecuada. Isto incluía a construción de prazas e rúas amplas, así como de edificacións temporais para os postos de comercio. Ademais, adoitábanse instalar tabernas e hospedaxes para atender as necesidades daqueles que participaban na feira.

Unha das feiras máis importante era a “Feira de Champagne”, era un conxunto de feiras que se celebraban no dominio dos condes de Champaña nas rexións de Champagne e Brie. Adquiriu unha gran relevancia durante o século XII. Realmente Parte do seu éxito radicaba no nivel de seguridade do que gozaban os comerciantes. Esta feira mantívose activa durante varios séculos e contribuíu significativamente ao crecemento económico da rexión.

As feiras de Champagne declinaron despois de 1300 fronte á competencia das feiras de París (e despois as de Lyon), demasiado próximas para xustificar o mantemento polas grandes compañías italianas de dous establecementos permanentes, un nunha gran vila e o outro en catro vilas medianas. A aparición da competencia marítima polo tráfico entre Flandes e Italia desde 1291 e a apertura de novos roteiros a través dos Alpes axudaron a causar o seu decaer.

Outras feiras que adquiriron gran importancia foron as feiras de Silesia, zona situada na rexión que actualmente forma parte de Polonia. Nelas vendíanse tecidos como a la e o liño. Atraían a comerciantes de toda Europa.

En terras españolas tivo gran  éxito a Feira de Medina del Campo, na provincia de Valladolid, que alcanzou o seu punto máis álxido nos séculos XV e XVI, destacando no comercio de la e produtos téxtiles.

Pero, conforme Europa foi entrando na Idade Moderna, a partir do século XV, as feiras comezaron a declinar, posiblemente polo incremento do comercio marítimo e o desenvolvemento de roteiros comerciais máis eficientes.

 

As rutas comerciais

Estamos a falar dun elemento fundamental para que se puidese producir o intercambio de mercadorías e, en consecuencia, o crecemento e desenvolvemento de portos, cidades e reinos.

Estes roteiros eran vías de comunicación que conectaban diferentes rexións e permitían o intercambio de bens e produtos entre diferentes comunidades.

Poderiamos dicir que existían tres roteiros principais para comerciar: as vías marítimas, as vías fluviais e as vías terrestres.

As caravanas comerciais terrestres eran grupos de comerciantes que se desprazaban por terra, levando mercadorías dun lugar a outro. Estas caravanas desprazábanse principalmente polos roteiros comerciais terrestres, que se desenvolveron en todo o mundo medieval. Unha dos roteiros máis importantes foi o Roteiro da Seda terrestre, que unía China e Eurasia. Outro exemplo é o roteiro comercial transahariana, que se estendía desde Tombuctú ata o Mediterráneo e era utilizada para o transporte de ouro, peles e escravos. Tamén destacaban outros roteiros comerciais en Asia, como os roteiros da seda india e das especias.

 

Por seguridade, os mercadores preferían o transporte fluvial. As redes fluviais máis importantes foron as do río Po, o Ródano, o enreixado de ríos da zona de Flandes. o Rin e o Danubio. Con todo, o medio fluvial tamén estaba suxeito a impostos.

 

Pero o medio de transporte máis barato foi o marítimo, por iso foi o preferido a pesar dos riscos de naufraxio e de piratería, da pouca capacidade das naves e da lentitude da viaxe. Ademais, un só barco podía levar as cargas de varios comerciantes á vez.

 

 

Algunhas dos roteiros máis importantes foron:

• O roteiro da seda. Conectaba Europa con Asia, a través de Oriente Medio, principalmente a través do deserto de Gobi. A través deste roteiro se comerciaba con seda, especias e produtos exóticos. Este roteiro tamén facilitou o intercambio cultural, relixioso e científico entre o leste e o oeste.

• O roteiro do ámbar. Conectaba a costa do Mar Báltico co Mediterráneo. O ámbar, unha resina fósil moi apreciada, era transportado desde o norte de Europa ata o sur, onde se utilizaba para a fabricación de xoias e obxectos decorativos Tamén intercambiaban peles, metais e escravos.

 

• O roteiro do incienso. Unía Arabia e o Mediterráneo, permitindo o comercio de productos exóticos.

• O roteiro do viño. Caracterizábase por comercian con viños de diferentes rexións: Borgoña, Bureos, e o da rexión do Ródano.

 

• AO roteiro do África Oriental. Conectaba o leste de África con Arabia e a India, facilitando así o comercio de produtos como o marfil, as especias e os escravos.

• O roteiro do Atlántico. Conectaría Europa e América, levando consigo produtos como especias, teas e metais preciosos.

 

• O roteiro do Índico: Este roteiro conectaba África, Arabia e a India co sueste asiático, permitindo o comercio de especias, seda e porcelana.

 

• O Roteiro do Pacífico: Os barcos navegaban desde Asia cara a América, transportando produtos como seda, porcelana e especias.
• O roteiro do Mediterráneo. Unía os portos desta zona, como Venecia, Xénova e Barcelona con Oriente Medio e o Norte de África. O obxecto das transaccións comerciais era o trigo, o viño, o aceite de oliva, a seda e as especias.

 

• O roteiro de Mar do Norte. Unía o norte de Europa, como Inglaterra, Holanda e Alemaña, con Escandinavia e o Mar Báltico. Os produtos que protagonizaban este roteiro eran o peixe, o sal, a madeira e os metais preciosos.

 

Tamén sinalar que o éxito das conexións comerciais entre Asia e Europa na Idade Media non sería posible sen os avances tecnolóxicos que facilitaron o transporte e o intercambio de produtos. Un dos avances máis significativos foi a invención do compás, que permitiu aos navegantes orientarse no mar e navegar con precisión.

 

Outro avance importante foi a mellora na construción de barcos, como os dhow árabes e os xuncos chineses, que eran máis resistentes e podían transportar grandes cantidades de carga. Ademais, a invención do papel e a imprenta en China facilitou a difusión de información e a creación de mapas e guías de viaxe.

 

Os gremios

Estas organizacións, formadas por comerciantes e artesáns dun mesmo oficio, regulaban a produción e a venda de produtos, garantindo a calidade e o cumprimento de normas comerciais. Os gremios tamén brindaban protección aos seus membros e promovían a formación e a aprendizaxe de novas técnicas.  Os gremios foron institucións crave no desenvolvemento do comercio nas cidades medievais.

 

Desempeñaron un papel fundamental no establecemento de estándares de calidade. Os comerciantes e artesáns que formaban parte dun gremio beneficiábanse da reputación e prestixio que este lles outorgaba, o que lles permitía atraer a máis clientes e establecer relacións comerciais máis sólidas. Tamén desempeñaron un papel esencial na regulación dos prezos e salarios. Establecían tarifas fixas que debían seguir os seus membros, evitando así a competencia desleal e protexendo os intereses económicos de todos os involucrados. Esta regulación de prezos e salarios contribuíu a manter unha certa estabilidade económica nas cidades medievais.

 

Aspectos financeiros do comercio medieval

Durante a Idade Media, o uso de moedas como medio de intercambio desenvolveuse amplamente. Nas feiras, utilizábanse moedas de diferentes cidades e rexións, o que facilitaba o comercio entre persoas que non compartían a mesma moeda local. Ademais, promovíase o uso de moedas de alto valor, como o ouro e a prata, para as transaccións máis importantes.

Cada rexión ou país tiña a súa propia moeda, cun valor e contido de metais preciosos específicos. Algunhas das moedas máis coñecidas inclúen: o denario: moeda de prata utilizada na Europa occidental durante a Alta Idade Media; o florín: moeda de ouro utilizada en Italia durante o Renacemento, e o ducado: moeda de ouro utilizada en Europa central durante a Baixa Idade Media. Ademais destas moedas, tamén existían moedas de menor valor, como os óbolos e deniers, utilizados para transaccións de menor importancia.

 

As primeiras moedas que cobraron un valor internacional e que por tanto, tiñan vixencia en varios países, fixéronse a fins do século XII en Venecia: os matapanes de prata. Despois, Francia, Flandes e Inglaterra acuñaron, tamén, moedas internacionais de prata.

 

Ademais das moedas, existían diferentes sistemas de intercambio utilizados no comercio medieval. Algúns deles inclúen:

• Troque: sistema de intercambio directo de bens e servizos, sen utilizar moedas.
• Trueque a través do crédito: sistema no que se utilizaban créditos ou vales para realizar intercambios, sen necesidade de utilizar moedas.
• Banca: sistema no que as persoas depositaban o seu diñeiro en bancos e realizaban transaccións a través de cheques ou letras de cambio.

Doutra banda, nas feiras medievais tamén se atopaban os barateros e prestamistas. Estes comerciantes encargábanse de proporcionar crédito a aqueles que o necesitaban, facilitando así a realización de transaccións comerciais. Con todo, os prestamistas tamén eran vistos con desconfianza, xa que podían aproveitarse da necesidade de diñeiro dalgúns comerciantes.

Para axilizar as transaccións comerciais formáronse os primeiros bancos e apareceron os banqueiros, que se especializaron en recoñecer as diferentes moedas, o seu peso e as súas equivalencias.

 

Co tempo, os banqueiros volvéronse prestamistas que cobraban intereses polos préstamos que realizaban, aceptaban velar polos aforros, abrían libros de conta e efectuaban transferencias monetarias para os seus clientes. A acumulación de beneficios que xeraban as transaccións comerciais pronto orixinou que os cambistas non se só se limitasen ao cambio de diñeiro, senón que recibisen tamén depósitos dos seus clientes, e dispuxesen dos fondos necesarios para facer préstamos, co cal as súas mesas ou bancos convertéronse en establecemento de crédito e os cambistas en banqueiros.

Así, os banqueiros fixeron o seu principal negocio do préstamo do diñeiro, e os seus establecementos convertéronse en bancos privados que recibían depósitos en moedas, metais e xoias, negociaban cos capitais que se lles confiaban e facían préstamos, é dicir, anticipos de diñeiro efectivo a particulares, ao rei ou ás cidades.

Doutra banda, debido a que viaxar con grandes sumas de diñeiro era moi incómodo como perigoso, a maior parte do comercio comezou a realizarse en forma de transaccións a crédito.

A letra de cambio nas súas orixes, tiña como como natureza xurídica a de un contrato de permuta dunhas moedas por outras entre comerciantes, feito #ante notario, que implicaba unha cesión dunha peza.

No século XIV xa era utilizada non como un contrato de cambio, senón como unha orde de pago sobre unha praza de comercio estranxeiro, en moeda distinta á moeda de orixe. Desde entón a letra de cambio foi unha carta mercantil que servía para saldar contas dunha praza a outra en moedas diferentes, segundo un cálculo de equivalencia destas.

 

O legado do comercio medieval

O fluxo persoal, económico, cultural, tecnolóxico, #etc que conleva o comercio, deixou un importante legado en diferentes aspectos da sociedade. Vexamos algúns deles:

• No ámbito cultural. O comercio medieval foi un motor para a difusión de ideas e coñecementos entre diferentes rexións e civilizacións. Por exemplo, a través do roteiro da seda, chegou a Europa a medicina tradicional chinesa, así como a introdución de diferentes plantas medicinais.

Outro exemplo de influencia cultural é o comercio de libros e manuscritos. As cidades medievais eran centros de produción e comercio de libros, o que permitiu a difusión de coñecementos e a preservación de textos clásicos. A Universidade de Bolonia, por exemplo, foi un importante centro de estudos xurídicos na Idade Media e atraeu a estudantes de toda Europa.

• No ámbito da arquitectura. O aumento da actividade comercial xerou unha demanda de espazos para o almacenamento de mercadorías e o intercambio de bens. Como resultado, construíronse mercados, almacéns e edificios gremiais nas cidades medievais.

Un exemplo notable de influencia arquitectónica do comercio medieval é a arquitectura dos mercados cubertos. Estes mercados, como o Grand Bazar de Istambul ou o Mercado de San Miguel en Madrid, convertéronse en puntos de encontro para comerciantes e compradores de diferentes rexións.

Ademais, o comercio tamén influíu na construción de catedrais e outros edificios relixiosos. A prosperidade económica xerada polo comercio permitiu ás cidades financiar a construción de grandes obras arquitectónicas. As catedrais góticas, por exemplo, foron financiadas en gran parte polo comercio de produtos como la e teas.

• No ámbito gastronóm O intercambio de produtos alimentarios permitiu a diversificación da dieta e a introdución de novos ingredientes e técnicas culinarias. Importante resultaron as especias, como a pementa, a canela e o cravo que se utilizaron para sazonar alimentos, conservar a carne e mellorar o sabor de pratos tradicionais. Ademais, o comercio de especias tamén tivo un impacto na medicina e utilizáronse con fins terapéuticos.

Outro exemplo é a introdución de novos cultivos e técnicas agrícolas a través do comercio. A chegada de novos produtos como as laranxas, os limóns e o arroz en Europa tivo un impacto duradeiro na gastronomía e a agricultura da rexión.

 

Conclusións

O comercio na Idade Media sentou as bases para o desenvolvemento do sistema económico moderno. Os roteiros comerciais establecidos durante este período facilitaron o intercambio de ideas, coñecementos e produtos entre distintas culturas e civilizacións.

Ademais, o comercio medieval contribuíu ao crecemento das cidades, a aparición de novas profesións e a creación dunha clase mercantil emerxente. Este legado perdura ata os nosos días, xa que moitas das prácticas e estruturas comerciais actuais teñen a súa orixe na Idade Media.

 

E finalizamos esta publicación, confiando en que resultase do voso interese, e nese caso gustaríanos que nolo fixésedes saber pulsando no botón “Gústame”. Ademais, animámosche a achegar algún comentario, e se tes interese, subscribirche gratuitamente á Newsletter do Blog para manterche sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.

Por último, se vos gustou o suficiente como para compartilo nas vosas redes sociais, estariamos realmente encantados de que así o fixésedes.

 

Referencias

González, María y Guzmán, Jorge (2014, 9 09Europe/Madrid diciembre). El Comercio en la Edad Media. Historia Universal. https://mihistoriauniversal.com/edad-media/el-comercio-en-la-edad-media

HistoriaUniversal.org. (2023). El Comercio en la Edad Media. HistoriaUniversal.org. Recuperado de https://historiauniversal.org/el-comercio-en-la-edad-media/Copiar cita al portapapeles

https://derechouned.com/historia/edad-media/economia-y-comercio-en-la-edad-media#google_vignette

https://historiauniversal.org/el-comercio-en-la-edad-media/

https://www.worldhistory.org/trans/es/2-1301/el-comercio-en-la-europa-medieval/