No concello coruñés de Pontedeume, na parroquia de Nogueirosa atópase o castelo dos Andrade coñecido como Castelo de Nogueirosa. Hoxe en día o Castelo pertence á a Casa de Alba.
Os condes de Andrade foron os señores feudais da comarca e das vilas de Betanzos, Pontedeume, Ferrolterra, etc…, na provincia da Coruña.
Don Fernán Pérez de Andrade, é o primeiro conde xa que foi quen recibiu os señoríos de Pontedeume e Ferro, en 1371 e de mans deEnrique de Trastámara.
Foron varios os descendentes do linaxe que pasaron á historia, algúns pola súa dureza como Nuño Freire de Andrade (con revoltas campesiñas incluídas). No século XVI, por falta de descendencia masculina, os títulos e dereitos pasan (por causas matrimoniais), á casa de Lemos.
Si queredes ampliar información sobre esta familia da nobreza, podedes consultar a nosa publicación: Os Condes de Andrade
Tumba Conde de Andrade
O castelo e Nogueirosa álzase sobre a Pena Leboreira, a 309 metros de altitude, dominando todo o delta do río Eume e o nacemento de ríaa de Ares. Foi mandado construír por Fernán Pérez de Andrade, e data de 1369. Segundo parece foi levantado sobre unha antiga fortificación do século XII ou XIII.
Os terreos onde se levantou o castelo pertencían aos monxes de Sobrado, quen non permitían aquí a súa construción. Tras dous anos o conflito liquidouse, por mor da amizade de leste con Juan I e ao pago de 10.000 maravedís mensuais aos monxes, co que Fernán puido finalizar a súa obra en 1377.
O castelo álzase sobre unha gran roca que fai de defensa natural en gran parte do seu contorno. Está feito con grandes bloques de sillería que lle dan un aspecto robusto. A parte máis allanada estaba separada das murallas por un foso defensivo do que aínda hoxe pode apreciarse algo. Este emprazamento e os seus reducido tamaño fainos constar que o castelo era máis ben un baluarte defensivo que unha residencia nobiliar. A porta de entrada, que é apuntada, está franqueada por dous torreóns e conserva dous dos escudos familiares. Detrás desta sitúase o patio de armas, tamén de reducidas dimensións (140 m2). Existe tamén unha planta subterránea, escavada en plena roca que era utilizada como calabozo. Pero sen dúbida o que máis destaca é a impoñente torre da homenaxe.
Levántase nin máis nin menos que a 20 m de altura en o ancho de 10 m. No seu día albergou tres sotos e tres pisos. O de máis arriba estaba cuberto cunha bóveda de cantaría da que se conservan algúns restos. Por encima situábase a amea desde a que se divisaba un amplio territorio.
Aínda que hoxe en estado ruinoso, conserva a torre da homenaxe con planta cuadrangular de 10 por 20 metros de alto e 2,5 metros de grosor, parte do recinto exterior, torre defensiva que segundo os estudos estaría formada por tres pisos: O piso superior con ameas destinado a vixilancia, o intermedio destinado ao aloxamento do señor como casa palacio. Neste castelo cheo de ricas lendas e historias, Enrique II doo ao señor Andrade cantos terreos alcanzase a súa vista en agradecemento ao apoio prestado na o guerra contra o seu medio irmán Pedro o Cruel.
Como todo castelo ten as súas lendas. A máis coñecida é a que dicía que existe un túnel subterráneo que comunicaba este castelo co outro que hai na vila de Pontedeume, tamén construído polos Andrade e do que só queda a Torre da Homenaxe. Ambos están separados por máis de 3 km, que aínda que están liña recta, a pendente do terreo impide un camiño directo.
Atópase nun lugar estratéxico que servía para dominar boa parte do Val do Eume e os seus fragas e case toda a comarca de Pontedeume, ríaa de Ares e o areal de Cabanas. Tamén recibe o nome de Castelo de Campolongo ou Castelo de Nogueirosa.
É a partir de agora cando se lle coñece como o Alcázar dos Andrade. Conta a lenda que uns anos antes, durante a primeira revolta popular irmandiña, a fortaleza foi atacada por Alonso de Lanzós, quen foi capturado por Nuno Freire. Leste mandou cortar unha man a Lanzós e encerralo durante cen días nunha escura alxube. Logo disto enterrouno vivo nun dos muros do castelo.
A fase orixinal do castelo non durou máis de cen anos, pois en 1467 e por mor da seguinte revolta irmandiña foi destruído totalmente. Pouco despois volveu ser reconstruído. Tres séculos despois pasou a mans do Conde de Lemos e despois á casa de Lerma.
No século XIX un arquitecto chamado Tenreiro restaurouno profundamente, por orde do Duque de Alba, que era o propietario do castelo.
Trátase do primeiro monumento da provincia da Coruña que recibiu o recoñecemento de Monumento Nacional no ano 1924. En 1949 foi protexido por decreto e en 1985 polo Patrimonio Histórico.
Torre dos Andrade, Pontedeume
Ao pasar pordiante deste castelo, aínda hai campesiños no lugar que se santiguan dicindo:
“Que Deus teña na gloria vos que morreron non castelo dá fame”.
Unha pregaria respetuosa que obedece á romántica e cruel historia lendaria, transmitida de pais a fillos, contorna a un espantoso calabozo secreto que se di existiu nesta fortaleza e no que dous mozos amantes foron enterrados vivos.
Foi a finais do ano 1389, cando este castelo estaba ao coidado dun alcaide robusto e forte, un tanto arrogante e namorado, chamado Pero López. Un home violento e cruel que planificou e levou a cabo a máis horrible das vinganzas.
Botoulle o ollo á moza Elvira, doncela da Señora de Andrade, pero ela non correspondía ás súas atencións pois tiña amores con Mauro, o paxe favorito do Señor por tratarse do seu fillo bastardo. Ambas circunstancias, ser o preferido de Elvira e do propio Conde, foron aos poucos avivando as chamas do profundo odio que Pero López chegou a profesar ao mozo Mauro.
Unha tarde, Baixou ao Pazo da Vila a arranxar uns asuntos e alí viu a Mauro e a Elvira murmurando e sorrindo. Burlábanse do amor que a moza inspirara ao vello alcaide e, a gargalladas, mirábanlle con desdén. Pero López, estremecido de rabia e de celos, xuroulles odio eterno e comezou a maquinar a súa vinganza, que aos poucos días levou a cabo co maior sangue frío.
Axudado por Zaid, un escravo negro que lle obedecía de cegamente como un can e que para maior sorte era mudo, narcotizou e secuestrou aos mozos amantes, trasladando os seus corpos sen coñecemento a un subterráneo escondido na torre do castelo do cal moi poucos tiñan noticia. Accedíase a el baixando unhas pendentes e ruinosas escaleiras que conducían a unha reducida estancia, húmida e escura. Alí, unha daquelas paredes balorentas abríase, manexando un resorte hábilmente ocultado, dando paso a unha cela noxenta e repugnante. Fronte a fronte, contra dous dos muros do lugar, depositou os corpos dos amantes, ambos suxeitos con cadeas e atormentados con mordazas de madeira.
Os dous mozos estiveron moito tempo sufrindo o horroroso martirio de contemplarse naquela situación da cal non podían librarse. Mentres, o Señor de Andrade en balde intentaba dar co paradoiro do seu querido paxe e da doncela da súa muller, pero co paso dos días foi facendo caso ás leiras do pobo e crendo que habían fuxindo xuntos.
Ao cabo dos meses, unha mañá xa de verán levaron ao Pazo da Vila a Pero Lopez malferido. Había tido unha pelexa cun escudeiro por mor de certa fazaña que fixese a moza deste. E cando o Conde foi a verlle ao seu leito de morte, escoitou do alcaide a confesión do seu espantoso crime, cuxos remordementos aterrorizábanlle nesa hora fatal da súa vida: “Señor, pídovos perdón. Fun eu quen, por envexa e xenio, enoxado polo desprezo de Elvira, encerrei no subterráneo da torre a ela e ao voso paxe Mauro… A miña intención non era acabar coas súas vidas, senón vingar o meu corazón roto causando un profundo sufrimento aos amantes. O escravo negro leváballes para comer, ata que un día Mauro logrou librarse das cadeas e lle atizou co ferro deixándolle malferido. Pero mintas o rapaz acudía a liberar a Elvira, o fiel Zaib arrastrouse ata chegar á poterna e, aínda que caeu morto á entrada do calabozo, tivo tempo de pechar o muro impedindo a saída dos mozos. Ao cabo das horas, cando o bote de menos, baixe ao subterráneo e atopei ao negro morto, coa cabeza esnaquizada e ensanguentada… ¡Collín medo, Señor!, comprendín o que sucedera e non me atrevín a descorrer o muro nunca máis, ¡e os infelices morreron de fame!
Ante tan espantoso relato, o Señor de Andrade enterrou o seu daga no peito do asasino do seu fillo, arrincándolle a pouca vida que lle restaba. Logo correu ao subterráneo do castelo, vertendo bágoas de desesperación e alí descubriu os corpos dos dous amantes, que se atopaban xuntos nun abrazo de eterna despedida.
Despois que lles fixo un enterro case rexio na Vila, o Conde encerrouse no seu castelo e pasou chorando os días que lle quedaron de vida, a aquel fillo querido, morto tan novo e dun modo tan horroroso.
También recibe el nombre de Castillo de Campolongo o Castillo de Nogueirosa. Es a partir de ahora cuando se le conoce como el Alcázar de los Andrade. Cuenta la leyenda que unos años antes, durante la primera revuelta popular irmandiña, la fortaleza fue atacada por Alonso de Lanzós, quién fue capturado por Nuno Freire. Este mandó cortar una mano a Lanzós y encerrarlo durante cien días en una oscura mazmorra. Después de esto lo enterró vivo en uno de los muros del castillo. La fase original del castillo no duró más de cien años, pues en 1467 y a causa de la siguiente revuelta irmandiña fue destruido completamente. Poco después volvió a ser reconstruido. Tres siglos después pasó a manos del Conde de Lemos y después a la casa de Lerma. En el siglo XIX un arquitecto llamado Tenreiro lo restauró profundamente, por orden del Duque de Alba, que era el propietario del castillo. Se trata del primer monumento de la provincia de A Coruña que recibió el reconocimiento de Monumento Nacional en el año 1924. En 1949 fue protegido por decreto y en 1985 por el Patrimonio Histórico.
