]Bela, sedutora, tenaz, forte, con certo grao de arrogancia, así poderiamos definir a María Casares, a galega esquecida. O próximo ano será o aniversario do seu nacemento. Cen anos despois, esta gran diva do teatro, idolatrada no país veciño e esquecida na terra que a viu nacer, merece ser lembrada.
Era filla de Santiago Casares Quiroga e de Gloria Pérez Currais, María Vitoria Casares Pérez, Bitola como a chamaba o seu pai, naceu na Coruña en 1922 e faleceu en Alloue, Francia, en 1996. A terra coa que foi feita, tal e como menciona ela nas súas memorias, é Galicia; a súa patria, o teatro e o seu país de orixe, a España refuxiada.
Santiago Casares Quiroga
Filla da cultura popular galega representada pola súa nai e da cultura intelectual representada polo seu pai, María Casares, forxa un carácter férreo que lle axudará a superar os avatares que o destino lle ten preparado.
O seu pai, presidente do Consello de Ministros no goberno da II República española, quedou vinculado ao golpe de estado de 1936. Terminou os seus estudos de dereito en Madrid, onde foi pai dunha nena en 1910, Esther Casares Quiroga, á que recoñeceu e levou con el á súa cidade de orixe. Chama a atención que Esther Casares leve os dous apelidos do seu pai como filla de solteiro, ao revés do que habitualmente viña sucedendo na época; o que evidencia a súa ideoloxía liberal pouco afectada polos convencionalismos sociais da época.
A súa nai, muller de orixe popular e forte carácter, convértese no apoio de María ao longo da súa vida, da que nunca se separa. É a súa nai quen empuxa a María ao teatro. Gloria Pérez, costureira nunha sombrerería e filla dunha cigarreira, dinamitou as barreiras de clase ao casar con Santiago Casares, eminente protagonista da burguesía coruñesa.
Os primeiros anos de María transcorren entre A Coruña e unha leira en Oleiros, concello limítrofe co coruñés. Coa instauración da República en 1931 e debido á traxectoria política do seu pai, a familia trasládase a vivir a Madrid. María sente por primeira vez exiliada, palabra que lle vai a acompañar ao longo da súa vida, na que sería coñecida como a “actriz do exilio”.
María sente máis o exilio de Galicia a Madrid que o de España a Francia, a pesar de que todos os veráns regresa a Montrove (Oleiros). A súa vida cambia en Madrid, onde perde a liberdade á que estaba afeita. Lonxe quedan os seus paseos polos areais da praia de Bastiagueiro, os seus xogos e as súas amizades.
Pouca pegada deixou María Casares en Galicia. A súa casa, expoliada polos vencedores, convertida na actualidade nun museo-homenaxe; e algunhas cartas e fotografías que conserva a familia da súa amiga da infancia Pilar López Novoa.
En Madrid convértese na filla dun personaxe público. Matricúlase nun instituto onde recibe unha formación de vangarda dirixida ás elites da República. Deste instituto María gardará un fermoso recordo ao longo da súa vida pola liberdade que no mesmo respirábase en contraste co Liceo de París que a agardaría anos despois.
É en Madrid onde María descobre o cinema e o teatro; pero tamén vive en primeira liña o golpe de estado e o inicio da guerra civil española.
Aos 14 anos, e debido aos acontecementos políticos de España, María e os seus pais exílianse en Paris. En novembro de 1936, abandona Madrid xunto coa súa nai. Instálanse en París onde economicamente son axudadas por unha parella de actores, ambos os simpatizantes da República, quen verán as grandes capacidades que tiña María para a interpretación.
A pesar do seu pobre nivel de francés, María accede ao conservatorio de París despois do seu terceiro intento en 1940. Durante ese tempo asistiu a clases de teatro. Aos 19 anos actúa por primeira vez ante o público. María ten que aprender a interpretar e vivir noutro idioma.
Despois desta primeira interpretación teatral, comezou o seu ascenso como actriz, gañouse un nome e deu comezo a un imparable ascenso na súa carreira artística até o final dos seus días. A súa tenacidade irrefreable impulso a súa actividade que fluíu a unha velocidade extraordinaria.
Pero, nestes inicios, os acontecementos históricos aínda lle deparaban momentos inesquecibles.
Unha vez finalizada a guerra civil española, o seu pai reúnese con María e a súa nai en París. Na Coruña, baixo un estreito control policial, quedan a súa filla Esther e a súa neta. O seu xenro, combatente no bando republicano, logrou exiliarse en Méjico ao comezo da sublevación militar. A casa da coruñesa rúa Panadeiras é requisada polo réxime. Esther acaba no cárcere, separada da súa filla e sen que poida abandonar España até 1954, ano no que tras unha visita a María, vaise a vivir a Méjico.
Pero a tranquilidade o exilio vese embazada pola ocupación nazi de Francia polos alemáns en 1940. Santiago Casares foxe a Inglaterra en compañía de Juan Negrín, presidente da República no exilio, onde residirá até o final da II Guerra Mundial.
Mentres tanto María consolídase como unha gran actriz de teatro. Ao final da *II Guerra Mundial, Santiago regresa a Paris, tras o seu dobre exilio.
En París, residían na Rue de Vaugirard, onde sempre se acollía non só aos españois que necesitaban un refuxio temporal, senón tamén a familias xudías con dificultades co réxime instaurado.
En febreiro de 1950 María sofre un duro golpe coa morte do seu pai, inmóbil na cama desde facía tempo e concentrado case en exclusiva nas súas lecturas e apartado voluntariamente dos círculos republicanos no exilio.
Anteriormente, o ano 1944, María coñece a Albert Camus, o seu gran amor, premio nobel de literatura, con quen vive un romance durante 16 anos, aínda que este nunca se separará da súa esposa. Camus vive en París, onde colabora coa resistencia. María define a Camus como o continuador do seu pai, como o apoio necesario para continuar a súa vida. Sempre, segundo as súas palabras, necesitou e tivo ese bastón primeiro co seu pai, despois con Camus e, finalmente, co que foi o seu amigo e marido.
María Casares e Albert Camus
O 4 de xaneiro de 1960, aos 46 anos, Albert Camus perdeu a vida nun accidente de tráfico. «Non hai nada máis absurdo que morrer nun accidente de tráfico», declaraba Albert Camus o 3 de xaneiro daquel ano. Xusto ao día seguinte, o cadáver do Premio Nobel xacía entre un amasillo de ferros, a beiras dunha estrada a 100 quilómetros de París, enclaustrado xunto ao seu editor Michel Gallimard nun deportivo Facel Veiga FV3B. Gallimard perdera o control do vehículo nunha recta, baixo o orballo e a 180 quilómetros por hora, até dar cunha árbore.
María sente novamente exiliada, pero esta vez da vida!
Tras a morte do seu gran amor, o actor alsacian André Schelesser entra na vida de María desde a súa máis íntima amizade consolidada ao longo dos anos. Ambos adquiren a súa casa na Vergne (Alloue) e contraen matrimonio o 27 de xuño de 1978.
Ao finais dos anos cincuenta acepta unha invitación para desprazarse a Arxentina e facer teatro na súa lingua materna. Alí tomará contacto coa Galicia do exilio, con eses textos imposibles de facer no seu país de nacemento. É recibida con gran honra e homenaxeada polos grandes intelectuais Luís Seoane, Rafael Dieste, Eduardo Branco Amor… María, tímida por natureza, incapaz de soportar reunións de moitas persoas, vive con gran intensidade este encontro co seu pasado, coa súa lingua e acento, co seu nome pronunciado doutra maneira, como ela mesma relata; e déixase arroupar pola calor humana do centro galego.
O éxito alcanzado en Arxentina, levará novas xiras por América Latina: Uruguai, Chile, Brasil, Cuba, México, Paraguai… pero sen dúbida é en Buenos Aires onde María sente máis cómoda.
Á morte de Franco, en 1975, cando xa pode regresar a España e perde a súa condición de refuxiada, adquire a nacionalidade francesa en agradecemento a este país a súa acollida. Regresa a España para representar a obra El Espantallo. Pero non conseguiu ser un éxito. O público non estaba afeito a ese tipo de voz, a esa maneira de actuar do gran teatro francés; e en castelán tiña acento galego. Repróchaselle en España o que se lle encomiou en Francia. Pero María defende con firmeza o orgullo do seu nacemento sen renunciar a esa parte de si mesma. A pesar de todo, a homenaxe ao seu regreso foi absoluto: pero ela soubo que este non era o seu sitio. Quitáranllo!
A pesar de que realizou, polo menos, cinco viaxes a España por motivos laborais, non se achegou a Galicia por entender que esta terra non rehabilitara a figura do seu pai. Consideraba que aínda non se corrixiu a impunidade dos responsables, co silencio cómplice, da morte no exilio do seu pai.
Casa-Museo Casares Quiroga, A Coruña
María, insensible ás homenaxes oficiais tardíos, moi afastados da cultura, regresa ao seu país de acollida para non volver. Ela refire a súa estancia como unha experiencia chea de atención e, á vez, de retracción. A pesar da calorosa acollida, María sente soa. Regresou a un país no que non viviu durante 40 anos, bañado na euforia da nacente liberdade no que para ela foi unha normalidade nos últimos anos.
Falece na súa casa en Alloue o 22 de novembro de 1996, onde é enterrada xunto ao seu marido.
En agradecemento ao país que a acolleu, María Casares, sen descendentes, doou a casa da Vergne ao municipio. Alí creara a súa propia Galicia, á que sempre lembrou como o paraíso da súa infancia. Na actualidade a súa mansión converteuse nun lugar de encontros e conferencias baixo o nome daMaison du comédien – María Casares. O edificio e a súa biblioteca foron declarados monumento histórico de Francia en 2002.
Maison du comédien, Allou (Francia)
En España toda a prensa deu noticia da súa morte, pero para a maioría da poboación deste país María Casares era e é unha perfecta descoñecida. Unha descoñecida na súa terra!
Referencias:
El país: Una exiliada en Paris
RTVE: Mujeres malditas
Una residente privilegiada. María Casares
O tempo das Mareas. De María Lopo00[/vc_column_text]
