Cando un pensa no “Raposo”, vénlle á mente a imaxe de Antonio Banderas ou, para os afeccionados ao cinema máis antigo, de Douglas Fairbanks. O heroe liberador de Texas do xugo mexicano.
Con todo, a orixe do personaxe atópase, segundo os estudos realizados por diferentes autores, atópase nun personaxe real, Guillén de Lampart, precursor da Independencia de México, onde chegara facéndose pasar por fillo bastardo do Rei de España (Felipe III).
Pero quen é este William Lampart, Guillén Lamporte, Guillermo de Lampart ou Guillén de Lombardo?. Fagamos un repaso á súa biografía.
Guillén de Lampart. Retrato feito por Rubens
Orixinario de Wexford, Irlanda. Nacido nunha familia acomodada entre 1610 e 1615. Educado en Inglaterra, Lampart, non tiña ningún trazo latino, senón máis ben célticos. A súa familia era de comerciantes, pero algunhas fontes din que era fillo de corsarios, piratas ao servizo da coroa inglesa. Outras fontes din que o seu avó dirixiu unha revolta precisamente contra Inglaterra, esixindo a independencia de Gales.
O sangue revoltosa e independente corríalle polo corpo. Aos 20 anos viaxou a España, segundo algunhas fontes deportado polas súas simpatías católicas e por escribir contra o monarca británico. Chegou a España, tras pasar por Bourdeos, desembarcando na cidade da Coruña, para radicarse en Santiago de Compostela. Latinizou o seu nome a Guillén de Lombardo e Guzmán. Estudou primeiro no Colexio dos Nenos Nobres, onde estudaban os fillos dos exiliados irlandeses que combatían contra a Pérfida Albión, e logo na xesuíta de San Patricio, en Santiago e Salamanca. Tamén se formaría en San Lorenzo del Escorial. En consecuencia en rigor, nunca foi galego, pois só estudou en Santiago de Compostela durante uns anos, pero el mesmo inventouse gran parte da súa identidade. De feito, dise que tras os seus anos como pirata a bordo dun bergatín, dedicándose a sementar o terror, deixou de facelo ao perder a fe no mal, e iso tivo lugar na Coruña tras ver a Torre de Hércules.
Enseguida conseguiu escalar na xerarquía política española, chegando, segundo algunhas fontes, a ser convocado polo Conde Duque de Olivares, válido do rei Felipe IV, quen o enviou como espía español a México (Nova España) para vixiar ao Vicerrei (Duque de Villena) de cuxa honradez se desconfiaba na Corte española. Con anterioridade se lle vinculou a un intento de opereta, consistente na reconquista de Irlanda para anexionala á bandeira española.
Do motivo da súa partida a América hai outras versións, menos honorables, que achacan a súa partida a un problema de amoríos, ao verse implicado no cortexo á esposa dun Conde.
A segunda versión di que Lampart había, anos antes, deseñado un complexo plan para facerse nomear vicerrei da Nova España e ao non conseguilo polas boas decidiu tentalo polas peores: armando unha revolta popular contra España entre os naturais.
Ambas as versións son folletinescas. Moito máis probable é que fose enviado con algunha encomenda e ao chegar acomodouse entre a política criolla. Pronto se interesou polas condicións dos traballadores indíxenas en minas e campos de labranza. Consumou algúns ritos tradicionais con indios e negros (ao parecer gustáballe o peyote – droga extraída dun cactus -). Indignado polo trato que os ibéricos daban aos americanos, viu unha oportunidade: unha revolta armada co auspicio espiritual indíxena e o auxilio político de aliados criollos, cuxo improbable obxectivo sería nomealo a el Emperador da Nova España e Rei de México.
As súas ideas e prácticas foron coñecidas pola Inquisición. En setembro de 1642 comezou un período de encarceramento de 17 anos dos que dan conta máis de 5,000 páxinas no Arquivo Xeral da Nación, entre elas está a do seu xuízo en 1658 por “herexía, traizón e uso de peyote”. Case 20 anos de peche e tortura tiveron como final a fogueira en 1659.
Lombardo era un home culto e educado na ciencia; dominaba, entre outros idiomas, o grego e o latín.
Lombardo viviu, durante unha parte da súa estancia en Nova España, como fuxitivo e durante este período os contos do Raposo nacen entre as clases populares. Crese que foi o fundador dunha organización chamada “Os irmáns da Folla”. Os seus integrantes desenvolveron un código secreto e empezaron a vestirse de negro e a usar antefaces para ocultar a súa identidade. Unha das identificacións que utilizaban consistía en marcar aos soldados e aristócratas españois que atacaban, xa fose vivos ou mortos coa letra “Z” (que representaba á palabra hebrea “Ziza” -resplandor- e non por “raposo” como fixo crer a historia ficticia do personaxe). O feito de vestir de negro relacionábase coa necesidade de construír un símbolo de rebeldía, por iso é polo que o negro contrapuxésese ao branco da Inquisición.
Segundo parece, o noso protagonista, Guillén, sería o primeiro gran comandante da orde tomou o nome secreto de “O Raposo”, desempeñando tal posto durante uns 10 anos.
Por medio do tráfico de viño e o tabaco O Raposo obtiñan fondos para soster a súa loita pola independencia. A metade do que a organización obtiña nos asaltos aos españois e o tráfico de especias, repartíase entre os indíxenas mexicanos, obtendo así o seu afecto e lealdade.
Escultura de Guillermo Lampart, México
Unha vez capturado, a Inquisición sentenciouno á fogueira. Guillén morrería executado durante un Acto de Fe, o 19 de novembro de 1659. Aínda que segundo unha lenda, o Raposo burlouse dos seus captadores e aforcouse el mesmo coa soga que debese atalo á fogueira.
En canto ao personaxe de novela e posteriormente cómic e cinema, o Raposo ten as súas orixes literarias nunha novela “Memorias dun impostor”, de Vicente Riva Palacio. Esta obra baseábase na vida de Guillén de Lampart, e alcanzou certo éxito, chegando mesmo a publicarse en inglés en Estados Unidos. Desta maneira, a historia chegou até un xornalista, Jonhston McCulley, quen estaba a escribir a súa propia novela de aventuras, tomando varios elementos da obra de Riva Palacio para caracterizar ao seu protagonista, Diego de la Vega, mellor coñecido como “O Raposo”.
Podedes ampliar información en Wikipedia ou en Relatos e Historias ou neste traballo da Universidade Autónoma Nacional de México
En todo caso, coa estatua de Guillén de Lampart no Ánxel, no interior do vestíbulo da Columna da Independencia, no Palacio Nacional frente ao Zócalo da cidade de México, dase fe da súa relevancia histórica. Sobre a súa persoa trázanse os anhelos de liberación e xustiza, os desexos de converterse en rei da Nova España, a proximidade cos indios e posturas fóra das normas relixiosas; o contrabando e tráfico de especias, o peche, a tortura, a tolemia e un final na fogueira cara a 1659.
