Continuando coa serie dedicada aos Faros de Galicia, iniciada coa publicación da entrada dedicada ao Faro de Vilán, hoxe imos centrarnos noutro dos excelentes Faros que podemos atopar nesta terra, concretamente o Faro de Touriñán.
Este Faro atópase no cabo do mesmo nome, un cabo cun gran protagonismo na historia das navegacións pola Costa da Morte. Trátase dunha agreste península duns 2 kms de longo e 250 metros de ancho.
A denominación do cabo co nome Touriñán, provén en opinión dalgúns expertos da raíz orográfica prerromana Tor, que alude a unha altura, monte ou roca, prominente, utilizada no seu momento como baliza para navegantes.
Este cabo está situado máis ao Oeste que o propio Finisterre, sendo por tanto o punto máis occidental de Galicia e da España peninsular, a zona da Illa do Castelo é punto máis occidental da España peninsular.
Cabo Touriñán
Localízase no municipio de Muxia, na provincia da Coruña. O cabo é unha pequena península que se penetra no mar preto de 1 km, tendo na súa parte máis estreita un istmo de 150 metros de ancho, entre os coídos de Balal e de Cuño. A súa altitude máxima é de 93 metros sobre o nivel do mar. A estrutura xeolóxica é granítica. A erosión da roca propiciou á formación de depósitos de cantos rodados, coñecidos como coídos e formacións de penedías que forman barras pétreas que a marea cobre ou deixa ao descuberto, formándose algún illote como o denominado A Ínsua, no lado oeste do cabo. A punta occidental do cabo, denominada Vos Buxeirados, ofrece unha serie de penas que penetran no mar uns 300 ou 400 metros, coñecidas como A Laxe de Buxeirados ou Baixos de Buxeirados, perigosa para a navegación, onde se teñen rexistrados algúns graves naufraxios dos que hai constatación documental.
Os constantes ventos de Touriñán converten a esta xa de seu salvaxe costa, nunha paraxe áspera, silenciosa testemuña de incontables e tráxicos naufraxios. Sen dúbida un dos aspectos que máis impresiona do lugar é a súa altura así como a fiereza coa que o mar bate contra o cantil. Esta localización correspóndese tamén cun dos puntos onde os percebeiros adoitan ir en busca dos tan valorados percebes da Costa da Morte.
Fronte ao cabo asoma a Illa do Castelo (ou Herbosa), punto máis extremo ao oeste da España peninsular. No cume desta apréciase moita pedra esborrallada que podería pertencer a unha construción tipo torre ou faro, de aí viría o nome de Castelo. A Illa do Castelo, segun din os carteis explicativos do Faro Touriñán : “é unha enigmática illa onde se atoparon restos arqueolóxico”. Algúns autores queren sinalar aquí a torre de Augusto, facendo a hipótese sobre un escrito do historiador romano Pomponio Mela (I dC.) que describía as costas onde habitaban os Nerios, e puña esta torre como o fito no que a costa deixaba de ir cara o norte e viraba cara o leste e miraba ao norte: “Deinde ad setentrións toto latere terra convertitur a Celtico promunturio ad Pyrenaeum usque”.(Desde aquí todas as terras miran ao norte, desde o Promontorio Céltico até os Pireneos). Pero sempre que nos escritos, con certa lóxica topográfica, o río Sars sexa identificado como o Xallas.
A construción do Faro (o primitivo) iniciou a finais do século XIX e a súa localización aparecía xa recollida no Plan Xeral de Iluminación Marítima de 1847, aínda que a idea inicial de construír un faro de primeira orde neste lugar, foi refugada en favor da construción doutro en Finisterre. Pero co paso do tempo e o aumento de tráfico marítimo, os numerosos illotes e baixos próximos ao cabo de Touriñán comezaron a ser escenario de continuos naufraxios, o que fixo que se reconsiderase a decisión tomada en primeira instancia.
Nun principio o faro, deseñado polo enxeñeiro Adolfo Pequeno no ano 1833, concibíase como unha luz de cuarta orde, e era un sinxelo edificio cuadrangular dunha soa altura, con 14 metros de lado, cos vans recercados de sillería e pintado de branco. O foco luminoso elevábase uns 8 metros sobre o terreo e 58 sobre o mar. O aceso do faro produciuse o 15 de decembro de 1898, cunha luz branca, producida por unha lámpada de parafina, cun alcance dunhas 10 millas. Aproveitouse a óptica do Faro de Vilán.
Este faro non era capaz de eliminar por completo o risco de naufraxio nas condicións meteorolóxicas máis adversas, tal e como acredita, entre outros, o naufraxio do vapor español Rivera, que procedente de Lisboa, en ruta cara a Liverpool embarrancou preto do cabo por mor da espesa néboa reinante.
No ano 1918 procedeuse á reforma da óptica do faro cunha nova instalación, permitindo que a luz fose visible a 20 millas da costa.
Aínda que houbo algunha pequena reforma posterior, a máis importante tivo lugar xa no ano 1981 cunha intervención que potenciou o alcance e as prestacións deste faro de acordo co perigo da paraxe. Construíuse unha segunda torre, cilíndrica e situada nun terreo próximo e algo adiantado con respecto ao primeiro edificio. Esta torre ten un diámetro de 3 metros e alcanza unha altura de 14 metros. Cambiouse a lámpada por unha de vapor de petróleo a presión, o que permitiu incrementar o alcance que paso a ser de 24 millas.
Mirador Faro Touriñán
Se un senta no céspede que hai diante do edificio podo contemplarse unha privilexiada vista do Océano Atlántico. Á dereita pódese contemplar a impoñente Laxe dúas Buxeirados, da que falabamos uns parágrafos máis arriba. É unha restinga que se penetra no mar e que supón un perigo para a navegación marítima. Como en 1935, cando o choque entre o barco alemán Madeleine Reig e o pesqueiro galego Oito Irmáns fixo que este se partise en dous, salvándose toda a tripulación. Outro naufraxio máis se non fose porque o destino é moi caprichoso e, 22 anos despois, en 1957, o Madeleine Reig afundíase no mesmo lugar. Ademais, nas proximidades de Touriñán, en tempos da primeira guerra mundial, os submarinos alemáns mandaron ao fondo do mar a un bo número de barcos aliados.
Durante un mes ao ano, desde o equinoccio da primavera ao redor do 22 de marzo até o 25 de abril, en Touriñán ponse o último sol da Europa continental (o *finis *solis). Ademais, aquí finaliza a antiga ruta do “Callis Ianus” “Carreiro de Jano” (que séculos máis tarde foi substituída polo “Camiño francés a Santiago”).
Unha interesante historia coñecida mercé unha carta do marqués de Cerralbo, capitán xeral de Galicia, ao rei Felipe II, cóntanos que, durante a guerra non declarada entre España e Inglaterra, o ano anterior á Armada de 1588, mal coñecida como Armada Invencible -grazas á propaganda protestante-, os ingleses efectuaron varios ataques e escaramuzas en diversos portos peninsulares. As accións dos piratas ingleses, entre os que destacaron Drake e Norrys, pretendían sacar beneficios económicos para os seus investidores, entre os que estaba a propia raíña inglesa. Nun destes ataques, nas proximidades do cabo Touriñán, en Muxía, uns pescadores da Costa da Morte conseguiron afundir cunha añagaza nada menos que una destas naves piratas. Este buque, do que descoñecemos o seu nome, proviña de Corcubión e Fisterra, onde fora rexeitado, tras un combate, xunto a outras dúas naves e dúas lanchas da mesma nacionalidade. Nas proximidades do cabo, capturaron tres pinazas cargadas de madeira provenientes de Asturias. Desde alí arribaron ao cabo Touriñán. Ao advertir a unhas embarcacións de pescadores, comezaron a darlles caza tentando a súa captura. Os barcos de pesca, indefensos, fixeron uso da súa única vantaxe, o coñecemento da costa. Os ingleses achegáronse na caza até curta distancia da costa. Os pescadores, coñecendo as pedras mergulladas e o superior calado dos ingleses, conseguiron atraelos cara a uns baixos onde a maior das naves embarrancou. O buque pirata afundiuse rapidamente sen que se salvasen máis de oito ou dez homes dunha tripulación aproximada de máis de 60.
Sir Francis Drake
Este cabo tivo e ten presenza na vida dos galegos, e así o recolle nuns versos o poeta muxián Gonzalo López Abente:
Da terra vixiante
centinela, desperto
de cote para ollar cara o deserto
líquido e pavoroso que ten diante;
índice oucidental forte e barudo,
dedo o mais longo da galega man;
soberbo promontorio, monte rudo:
Cabo Touriñán
Unha terra, Galicia, que como sempre nos sorprende, emociónanos e insignia, moitas veces non valorada nin polas súas propios habitantes, por iso quixese lembrar as palabras do escritor ourensán Vicente Risco no seu ensaio Leria:
“Ti dis Galicia é ben pequena. Eu dígoche: Galicia é un mundo. Cada terra é coma se fose un mundo enteiro. Poderala andar en pouco tempo do norte para o sur, do leste para u oeste noutro tanto; poderala andar outra vez, mais non a has dar andado. E de cada vez que a andes, has atopar cousas novas e outras has botar de menos.“
A Nosa Recomendación:
Bibliografía:
Faros de Galicia, J.A. Sánchez García
http://www.caminodosfaros.com/faro-tourinan/
http://www.manuelgago.org/blog/2012/10/11/republicas-de-homes-libres-o-castelo-da-fin-da-terra/
https://galiciapuebloapueblo.blogspot.com/2018/04/faro-tourinan-muxia.html
