Na nosa liña de repasar a vida e historia de personaxes que deixaron pegada, hoxe aproximámonos a José Sellier, un home moi vinculado ao mundo cinematográfico, e coñecido por ser o autor da primeira película española da historia, filmación datada en 1897.
Ademais, a súa vinculación á nosa cidade, A Coruña, é un aliciente adicional para nós, os autores e redactores deste Blog, á hora de abordar a redacción dunha nova publicación biográfica.
Contexto histórico
O 22 de marzo de 1895 nos locais da parisiense Sociedade de Fomento da Industria Nacional, os irmáns Louis e Auguste Lumière fixeron o primeiro pase privado do seu cinematógrafo, que patentaran apenas un mes antes.
O seu cinematógrafo revolucionaría o panorama da proxección de imaxes dando orixe á moderna industria cinematográfica.
Naquela primeira demostración do seu invento, os Lumière proxectaron a considerada como primeira película da historia: “A Sortie de l’Usine Lumière à Lyon” (A saída da fábrica) de 38 segundos de duración. Tras diversas presentacións en sociedades científicas e universidades, o 27 de decembro de 1895 realizouse en París a primeira exhibición comercial, marcando oficialmente o inicio da industria do cinema.
Primeiro Cartel de cine. O regador regado, dos hermanos Lumiére
No caso do cinema español, durante décadas considerouse que a primeira película rodada en España fora “Saída da misa de doce do Pilar de Zaragoza” pero dous profesores de Historia do Cinema, José Luís Castro de Paz, da Universidade de Vigo, e José María Folgar de la Calle, da Universidade de Santiago, descubriron que as primeiras películas rodadas no país datan de xuño de 1897 na cidade da Coruña, e iso foi realizado por un francés-coruñés, José Sellier.
En canto á cidade da Coruña, a finais do século XIX, era como un “pequeno París”, xa que, tanto en moda como en tecnoloxía, a burguesía coruñesa compartía os cosmopolitas costumes da capital francesa.
En maio de 1889, inaugúrase en París unha exposición universal que, no século que camiña ao seu fin, preséntase como algo sen precedentes. A prensa, diaria e periódica, reflectiu e destacou o acontecemento, sobre todo a segunda.
Na crónica que da inauguración envía, desde Madrid, o correspondente do telegrama, o xornalista ilustra aos lectores coruñeses cunha comparación que poden facilmente constatar para que así perciban a amplitude da mostra: “Sen a menor vacilación pode asegurarse que é o Certame máis grandioso que se coñeceu. Con poucos datos patentiza a súa grandeza. No seu perímetro cabe holgadamente a Coruña coa súa cidade vella, a súa peixaría, Garás e ensanche inclusive”.
Naqueles anos, o francés estaba de moda, e na Coruña, como noutras partes de España, anunciábanse produtos industriais franceses, por suposto, a moda de París, a aprendizaxe do francés, a literatura francesa etc. E como resposta a esa relativa popularidade, era de bo gusto o retratarse na “fotografía de París”.
Na Coruña da Belle Époque había unha gran e poderosa colonia francesa. Barrié de la Maza e os Molezún eran algunhas das familias francesas que converteron á Coruña nun pequeno París con tendas coa última moda parisiense. Ademais, era unha cidade moi cosmopolita, moi internacional e viva, porque era o gran porto de conexión con América.
Biografía de José Sellier
O noso protagonista, José Sellier Loup, naceu na localidade francesa de Givors o día 13 de agosto do ano 1850. Era esta unha poboación a beiras do río Ródano e pertencente ao Departamento de Rhone, a uns 20 quilómetros de distancia de Lyon.
Ao pouco de nacer a súa familia cambiou de residencia e instaláronse na cidade de Lyon.
Con tan só 4 anos comezaba a súa relación coa Coruña, ao trasladarse a súa familia a esta cidade, onde traballaban dúas dos seus tíos nunha fábrica de vidro aos que se uniu o seu pai.
Tempo despois regresou a Givors xunto aos seus proxenitores, mentres o seu irmán Louis permaneceu na Coruña, onde abriría unha tenda de fotografía no número 37 da rúa Real, que máis tarde trasladou ao número 86, co nome de “Fotografía de París”.
José Sellier casa con Marie Farge Michelat, que era sete anos máis novo, e tamén natural de Givors. O día 27 de xuño de 1883 nace o seu único fillo, Esteban.
Deciden trasladarse de maneira definitiva A Coruña en 1886, seguindo ao seu irmán Louis, que, como diciamos antes, levaba varios anos vivindo na cidade da Coruña, onde residía desde uns anos antes, dedicándose profesionalmente a traballar como pintor retratista, labor que compaxinaba coa fotografía de retrato.
Segundo os datos do padrón de habitantes, José Sellier chegou a estas terras en novembro do devandito ano, 1886, e aparece como domicilio familiar unha vivenda na rúa Real número 86-2º.
No último padrón no que figura José, a familia segue constituída polos mesmos tres membros. Ademais do fotógrafo, María Farge Michelat, a súa esposa, e Esteban Sellier Farge. Deste último especifícase que a súa profesión é “empregado”.
Entre a vivenda sita na rúa Real 86, a rúa comercial máis notable da cidade naqueles anos, e a da rúa Juan Flórez 138, casa onde habería de morrer José Sellier en 1922, pasando pola rúa San Andrés, 9, transcorre a actividade profesional de José Sellier Loup, da que mencionaremos a parte fotográfica e destacaremos a parte cinematográfica.
Sellier e a súa dona, en 1915
Residindo na cidade herculina, José Sellier empeza a traballar de fotógrafo co seu irmán e van progresivamente adquirindo gran fama e reputación, retratando a personaxes de gran relevancia na historia coruñesa como foron Rosalía de Castro, Eduardo Pondal, Emilia Pardo Bazán ou Lola Picasso.
Lola Ruíz Picasso, de Sellier
Pouco despois, ao traspasarlle o estudo o seu irmán, que regresa a Francia, José pasa a dirixir o estudo. A inquietude por esta actividade fai que estea en contacto co que acontece no ámbito da fotografía, sendo cliente habitual dos irmáns Lumière.
Na Coruña na man. Guía para 1887 aparece un anuncio de “Fotografía de París de Sellier irmáns”, na rúa Real 86. O establecemento se autoproclama como “antigo e acreditado”, seguindo expresións propias daqueles anos, e dise que se incorporaron as últimas novidades en fotografía.
José ademais recibiu importantes premios fotográficos en París, Lyon, Bordeus ou Alexandría e debido á súa fama (e a súa selecta clientela) traslada en 1890 o seu gabinete de fotografía ao número 9 da céntrica rúa de San Andrés.
É bastante probable que ao quedar só Sellier, pola marcha do seu irmán, tratase de achegarse, habitacionalmente, ao seu parente, José Avrillon Bofill, fillo de Juan Bautista. Avrillon Bofill, que residía na rúa de San Andrés, número 11. A vivenda de José Sellier en San Andrés marca un desexo de situarse nunha zona en expansión, e que competía, desde un punto de vista comercial, coa tradicional rúa Real, lugar do seu primeiro asentamento na cidade.
Acompañado polo seu cuñado, Alejandro Avrillon, Sellier viaxa con frecuencia a Paris para acceder aos últimos avances en fotografía, viaxes en que eran acompañados polas súas esposas, quen traía a “última moda” e coa cal abriron na cidade da Coruña dúas boutiques na céntrica Rúa Real e unha sombrerería e modistería Meli Sellier, Moda Parisiense de Mme. Avrillon e posteriormente A Vila de París, un edificio modernista a imitación dos grandes almacéns parisienses inmortalizados por Émile Zola
Nos meses de maio e xuño de 1889, o ano da exposición universal de París, Sellier desprázase ata alí para coñecer os últimos adiantos.
En 1890, na Guía-indicador de R. Faginas, o anuncio de “Fotografía de París”, o texto di que o fotógrafo se especializa “en retratos de nenos”. A súa actividade debe ser economicamente importante porque figura no anuncio o número do teléfono do estudo.
En 1894 hai un progreso técnico que potencia a consecución do cinematógrafo Lumière, e non é outro que o kinetoscopio de Edison, que se trataba dunha especie de hetereóscopo notablemente mellorado, pois a través dos seus cristais non só ven as figuras e os obxectos con todos os caracteres da verdade, de vulto, como se di en termos vulgares, senón que tamén de movemento.
O correspondente describe con prolixidade unha das vistas na que aparece: “a Otero, que tanto furor causa en París e con tanto primor despluma aos seus numerosos admiradores de allende o Pirineo. (…) Vese á Otero mover graciosamente brazos e pernas a compás dun aire andaluz, riseiro, provocativa; e é o máis admirable observar como cambia a cada xiro, a cada volta, a expresión do seu rostro, como se acentúa o sorriso dos seus beizos, ó desvanécese a tempo que dá ao seu corpo brandas inflexións; como recoje (sic) a súa saia para dar unha volta inclinando o corpo graciosamente, e como, en fin, sen que se borre un instante, a figura móstrase aos ollos con todos os caracteres do ser vivente”.
En setembro de 1896 teñen lugar as primeiras proxeccións de imaxes animadas en Galicia, na Coruña.
En 1897 José Sellier adquire un cinematógrafo e organiza a primeira exhibición do cinematógrafo na Coruña, concretamente o día 23 de maio dese ano. Nese momento opera tamén na cidade Marqués e Acevedo, operadores portugueses especializados neste ámbito e que estrean títulos do catálogo de Lumière. A partir desa data comeza a funcionar o cinematógrafo da súa propiedade no Bazar da Industria, no número 8 da rúa Real (lugar que parecese predestinado, debido a que en 1908 inaugurouse alí o “Salón París”, primeira sala cinematográfica estable da cidade coruñesa.
Anticipándose ao futuro desta industria, Sellier solicita ao Concello da Coruña a instalación dun pavillón no paseo de Méndez Núñez para ofrecer cinema ao aire libre nos veráns herculinos, pero a súa petición foi denegada, polo que, en 1897decidiu acondicionar o seu estudo para para realizar exhibicións cinematográficas de películas estranxeiras, pero tamén algunhas filmadas por el mesmo, e que foron as primeiras películas realizadas en Galicia.
A súa película titulada “Enterro do Xeneral Sánchez Bregua”, rodada o 20 de xuño de 1897 considérase a primeira película galega, por coñecerse sen posibilidade de dúbida a data exacta da súa rodaxe, aínda que con seguridade estrearía o seu cámara entre marzo e abril. Nesta cinta tomou fotografías do cortexo fúnebre do coñecido militar ao seu paso pola rúa Real. Sellier opta por colocar a súa cámara fortemente picada sobre o cortexo fúnebre e en decidida oblicuidade con respecto á rúa, de maneira que aquel atravesa o encadre en diagonal descendente de esquerda a dereita, ata saír de campo pola parte inferior deste último lado. Desta forma non só queda constancia da ceremoniosidad solemne do desfile (coa presenza de altos representantes militares, políticos e relixiosos) senón (grazas á profundidade de campo) da imbricación do mesmo na vida cidadá –“o profundo respecto e o acendrado agarimo” que se lle profesaba, como indica a crónica- con numerosos coruñeses asistindo ao acto, ben directamente, ben desde portais ou balcóns.
Enterro do Xeneral Sanchez Bregua, de Sellier
Pero que fose a primeira película resultou non ser do todo certo, senón que, máis tarde, descubriuse que xa rodara tres, “vistas” con antelación, concretamente o mesmo mes no que adquiriu o cinematógrafo aos Lumière.
Estas tres cintas captaron a realidade obreira e social da cidade galega. Os seus nomes eran “Fábrica de gas”; “Orzan, ondada”; e “Praza de Mina”. Son as máis antigas que puideron ser datadas en España, en de xullo de 1896. Hoxe en día non se dispón de ningunha copia, pero hai indicios do que podería filmarse en cada unha delas.
En “Fábrica de Gas” crese que era unha filmación da factoría situada no solar do barrio de Zalaeta, onde hoxe hai unha escola infantil.
Pola súa banda, en “Orzan, ondada”, Sellier filmaría as grandes ondas da praia céntrica da cidade herculina.
Por último, “Praza de Mina” é unha vista da que era e é unha das zonas máis destacadas de Coruña. Nestas películas podemos supoñer as súas características principais: rodadas nun exterior, con luz natural, cun plano único e inmobilidade total da cámara, e non máis dun minuto de duración (algo que viña determinado polos 17 metros da película).
Sellier fai as súas proxeccións no baixo onde ten o seu estudo fotográfico, na rúa de San Andrés, número 9. E comeza unha actividade exhibidora comparativamente importante, debido a que -aínda que non diariamente- vai proseguir coas súas proxeccións ata comezos de decembro, é dicir, durante case dous meses.
En 1897, ademais do citada “Enterro do Xeneral Sánchez Bregua”, tamén roda neste ano outras creacións propias como “Sesta interrompida” e “A última carreira de bicicletas efectuada na Coruña” (primeira película española de tema deportivo)
Entre 1897 e 1898 roda diversas películas: “San Jorge, saída de misa”, “Fábrica de carbón”, “Matadoiro, saída de operarios”, “Desembarco dos feridos de Cuba no noso porto” e “Temporal en Riazor”. Gravacións que lamentablemente se perderon, pero que, sen dúbida, na súa época foron realmente innovadoras, e que no seu momento decidiu proxectalas xunto coas películas do catálogo dos Lumière.
Inicia unha xira de proxeccións por territorio galego. En novembro de 1898 comeza as proxeccións no teatro Tamberlick de Vigo, despois fai o propio no Circo Ferrolán da cidade de Ferrol en xaneiro de 1899 e proxecta tamén en Santiago de Compostela, onde o seu espectáculo prolongouse máis do habitual debido ao gran éxito alcanzado. Nesta última cidade realizou a primeira exhibición cinematográfica o 22 de xaneiro de 1900.
A repetición das cintas de Sellier, en diversos lugares de Galicia, fai que nos temamos que as cintas tivesen que sufrir un desgaste moi grande, cando non esgazaduras irreparables. A procura dalgunha desas películas, resultou ata o de agora infrutuosa.
Especúlase con que a súa última obra filmada sería unha titulada “A Baía”.
Con todo, como a maioría dos pioneiros, José Sellier non sabía que o era, nin sabía que estaba a facer historia, así que, tras finalizar a súa xira galega, a principios de 1900, abandona a súa relación co cinema para dedicarse por completo á fotografía, arte co que chegou a obter recoñecemento nacional e internacional. Aínda non está moi claro o por que, pero todo apunta a unha decisión comercial: o invento estendeuse por España, xa chegara a todos os puntos da península, e terminouse a novidade, así como reduciuse o volume de ingresos.
Unha xove Emilia Pardo Bazán, retratada por Sellier
No seu estudo fotográfico, entón, volveu facer o que mellor sabía: retratos. “Todo coruñés pasara polo seu obxectivo”, aseguran os investigadores. Personalidades como Federico Fernández, fundador do Deportivo da Coruña, pousou disfrazado de indíxena; o alcalde da Coruña, Manuel Casás; Casares Quiroga ou Sir John Moore desde a súa tumba no Xardín de San Carlos. De feito, a gran maioría destes importantes retratos —tamén o de Marcela e Elisa— serían feitos despois da súa etapa como cineasta.
Retrato Marcela e Elisa. De Sellier
En 1914, cando o cinematógrafo reduciuse a cinema e constituía unha distracción pública case dominante para os intres de lecer dos cidadáns, o diario “La Voz de Galicia” fala de Sellier como fotógrafo asentado en San Andrés, número 9.
Mandadeiras, de Sellier
José Sellier seguiu fotografando ata o seu falecemento, o 21 de novembro de 1922, cando o seu corazón deixaba de latexar e falecía na súa casa do número 138 da rúa Juan Flórez, na Coruña. Na necrolóxica publicada en La Voz de Galicia de 22-11-1922, páxina 5, non se indica a celebración de funeral algún, senón soamente a hora da condución do cadáver ao cemiterio xeral. Na sección de necrología do mesmo xornal non se fai alusión algunha á actividade que desempeñara en vida. Por outra banda, na acta de defunción do Rexistro civil da Coruña queda rexistrado como “propietario” de profesión.
Foi enterrado no cemiterio local de San Amaro, situado tan preto do mar que «cando un coruñés morre máis que enterralo parece que o lanzan pola borda», escribiu Wenceslao Fernández Flórez.
Ía sen saber que fora o precursor dunha nova industria e que unha das súas lendarias películas inaugurara a historia do cinema español.
Notas complementarias
O escritor galego José María Paz Gago (Celanova 1960), un dos máximos expertos académicos en cinematografía hispánica e europea, mergullou en arquivos e hemerotecas para rescatar a memoria de Sellier, unha investigación que cristalizou nunha prodixiosa novela “A máquina da eternidade”, publicada por Hércules Edicións, buque insignia da cultura galega.
A novela divídese en cinco partes con títulos tamén moi suxestivos que, seguindo unha orde cronolóxica, introdúcennos na complexa peripecia vital do fotógrafo e cineasta galo trasplantado a Coruña xa na idade adulta.
A Academia Galega do Audiovisual vén concedendo, desde hai 13 anos o “Premio especial José Sellier” para o recoñecemento de iniciativas destacables no sector audiovisual galego.
Sellier tamén deu nome a unha iniciativa que tivo a súa primeira edición no ano 2016 na Coruña, o “Sellier Film Festival”, un evento singular pois todas as proxeccións foron con película Súper 8, 15 ou 35 mm.
No ano 2013, na coruñesa Sala Municipal Salvador de Madariaga, acolleu unha exposición “José Sellier na Coruña. Os comezos do cinema español”, dedicado ao noso protagonista, e que serviu para reivindicar a este descoñecido pioneiro da cinematografía. Adicionalmente publicouse un libro realizado baixo a coordinación de José L. De Castro Paz.
E doutra banda, dicir que este ilustre fotógrafo que hoxe conta cunha praza na cidade da Coruña, situada entre cálea Picos e a rúa Pastoriza, moi próxima ao lugar onde Sellier tivo o seu estudo, que leva o seu nome na cidade herculina.
E rematamos esta publicación, confiando en que, a pesar da súa longa extensión, resultase do voso interese, e nese caso gustaríanos que nolo fixésedes saber pulsando no botón “Gústame”. Ademais, animámosche a achegar algún comentario, e se tes interese, subscribirche de xeito gratuito á Newsletter do Blog para manterche sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.
Por último, se vos gustou o suficiente como para compartilo nas vosas redes sociais, estariamos realmente encantados de que así o fixésedes.
Oleaxe no Orzán, de Sellier
Referencias
La máquina de la eternidad. José Sellier, el primer cinematografista. De Paz Gago, J.M.
José Sellier en A Coruña: Comienzos del cine español. De Castro de Paz, J.L. (coord..) y otros.
https://www.cervantesvirtual.com/obra/jose-sellier-pionero-cineasta-gallego–0/
