Unha das miñas paixóns é a lectura de novela de intriga, policiaca ou histórica.
Outra das miñas paixóns é visitar os mosteiros da miña amada terra galega. Eses mosteiros medievais de corte románico, rodeados de fermosos bosques escondidos pola néboa e impregnados de humidade, onde as pedras rumoréanche a súa historia.
A última novela da viguesa María Oruña O bosque do catro ventos combina a intriga, a lenda, a historia e o pano do mosteiro de San Estevo de Ribas de Sil. Sendo así, non me podía resistir a ler esta novela de, doutra banda, unha autora á que seguín en todas as súas obras con admiración polo sua forma de escribir.
Pero o que eu cría ficción, resultou que é unha realidade afianzada por un gran descubrimento nestes últimos días.
Pero… penetrémonos en Santo Estevo de Ribas de Sil antes de dar paso á historia que nos ocupa.
O mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil atópase no municipio ourensán de Nogueira de Ramuín, na beira meridional do río Sil. Forma parte da Ribeira Sacra, chamada así desde a Idade Media por albergar a maior concentración de igrexas e mosteiros románicos de toda Galicia. Esta zona sitúase no interior de Galicia, entre as provincias de Ourense e Lugo, e é famosa polos seus viños, caldos derivados das súas vides centenarias que forman parte da súa paisaxe e que son “bañadas polo sol e bicadas polo río”.
A orixe de Santo Estevo é descoñecido, aínda que existe algunha que outra teoría. O primeiro documento que menciona este mosteiro é do ano 921. Desde o século X acolleu á orde benedictina baixo o mandato do ora et labora (reza e traballa).
Ignórase o motivo polo que entre os séculos X e XII converteuse nun retiro para os bispos que decidiron pasase alí os seus últimos días. Foron nove bispos que faleceron no mosteiro e alcanzaron a santidade. A súa estancia quedou reflectida na iconografía do mosteiro. Así na súa entrada principal atopamos un escudo heráldico co nove mitras.
No século XV dáse paso á remodelación e ampliación do edificio que continuou nos séculos XVII E XVIII. Este é o motivo dun orixinario edificio románico, con elementos góticos, renacentistas e barrocos, perfectamente diferenciados.
Como todos os edificios monásticos, Santo Estevo non se librou das desamortizacións históricas, nas que foron expropiados os bens da igrexa para a súa venda en poxa pública. O edificio pasou a ser propiedade do Estado e foi abandonado á súa sorte. A aprobación da Lei de Patrimonio Histórico de 1985 amparou a súa declaración de Ben de Interese Cultural e deu lugar a algúns proxectos de restauración que non chegaron a materializarse, ata que no ano 2004 finalmente converteuse en parador de turismo o que evitou a deterioración do edificio.
Unha pequeña pincelada de arte
O mosteiro de Santo Estevo, presenta unha planta cadrada no seu conxunto, con tres claustros: o dos cabaleiros, o máis grande, o claustro do Viveiro ou claustro pequeno e o dos bispos, o máis antigo. Este último posiblemente un dos poucos claustros románicos de toda Galicia, aínda que con galería gótico-renacentista no seu piso superior do século XVI.
Os mosteiros benedictinos articulan as súas dependencias en torno ao claustro seguindo o modelo de Cluny. En Santo Estevo, debido á súa orografía do seu terreo o claustro dos bispos foi situado no custado norte comunicado coa igrexa.
O claustro dos bispos é o máis antigo do conxunto arquitectónico e denomínase así porque foi o que acolleu os restos do nove prelados. A súa construción é de inicios do século XIII, aínda que o piso superior correspóndese co século XVI. Posiblemente as tumbas dos prelados situábanse no lado sur entre os contrafortes do muro, pero non se conservaron xa que no século XV os seus restos son trasladados ao altar maior da igrexa acorde co recoñecemento da súa santidade.
O claustro grande ou claustro dous cabaleiros, construíuse entre os séculos XVI e XVII. Consta dunha planta rectangular e tres alturas de sobria decoración de estilo renancentista. Por mor da restauración emprendida no edificio, pártea norte cubriuse totalmente cun panel de cristal, non exento de polémica no seu día. Poderiamos dicir que a restauración deste edificio nos anos 80 marcou un antes e un despois na rehabilitación destes edificios.
O claustro pequeno ou claustro do viveiro, tamén de estilo renacentista, é de planta cadrada e consta de 2 alturas.
A igrexa conserva unha inscrición no fuste dunha columna onde se indica a data de construción (1183) aínda que o proxecto foi interrompido e retomado no século XV, o que explica o a súa mestura de estilos (románico na súa distribución, gótico nos seus arcos apuntados e a súa cuberta).
Construción pétrea de sillares graníticos con contrafortes nos muros laterais para contrarrestar o empuxe da bóveda de crucería engadida no século XVI.
Como curiosidade, a cabeceira dispón de absidiolos laterais máis altos que o central, algo non habitual. Destacan tamén o conxunto de esculturas nos capiteis, ménsulas e metopas.
No interior, o tramo da nave máis próximo á ábsida é de época románica, mentres que o tres tramos dos pés son do XVI.
O gran retablo do altar maior atribúese ao escultor Juan de Angés o Mozo, datado no século XVI A figura de Santa Catalina, situada no terceiro corpo, é un dos arquetipos da escultura manierista galega.
Destaca tamén o retablo de pedra que podemos contemplar no interior. Trátase dos restos dun frontal ou tímpano no que se representa, nunha das caras, aos 12 apóstolos con Xesucristo no centro cunha coroa e unha cruz procesional. O apóstolo Santiago aparece con catro vieiras, como símbolo de peregrinación a Santiago de Compostela. Na outra cara represéntanse arcos de medio punto apoiados sobre columnas coa figura de Cristo no centro.
Unha lenda feita realidade
O poder económico e a fama que alcanzou o mosteiro de Santo Estevo debeuse, fundamentalmente, ao ser leste o lugar elixido por nove bispos que, ao longo do século X , para retirarse e terminar alí as súas vidas. Esta historia, mencionada nun texto do século XI, foi confirmada por outro texto do século XVI que identifica a estes prelados e as súas dioceses de procedencia: Ansurio e Vimarasio, de Ourense; Gonzalo Osorio e Froalengo, de Coimbra; Servando, Viliulfo e Pelayo, de Iria; Alfonso, de Astorga e Ourense; e Pedro, do que non se coñece a súa diocese. Sinala o texto que estes bispos foron enterrados no claustro que hoxe leva o seu nome e, posteriormente, trasladados os seus restos ao altar maior da igrexa, onde se conservan en senllas urnas en ambos os lados do altar. A da dereita cos restos de 4 prelados e a da esquerda cos restos de 5 prelados.
Forma parte da lenda que os aneis destes bispos, elevados á categoría de santidades, foron gardados nunha arqueta de prata e venerados como reliquias.
Esta é a historia que se relata na novela de “O bosque do catro ventos”, de María Oruña, onde un “investigador de obxectos de arte desaparecidos” obsesiónase coa procura deste nove aneis ao longo da súa estancia no mosteiro. Neste tempo tenta pescudar que foi dos aneis aos que se lles atribuíu un poder sanador ao longo dos tempos, levándose ás casas das mulleres da zona que ían dar a luz para salvagardar o parto.
A narración desenvólvese a dúas voces en dous planos temporais, no presente e na década de 1830, a través doutra protagonista, Mariña, enlazando así dúas historias separadas e unidas no tempo, unha que conmove e outra que intriga, para acabar nun final inesperado onde todo un pobo é partícipe dun gran segredo.
Pero o curioso e sorprendente da historia, é que tres meses despois de publicarse esta novela, produciuse o achado. Mentres se realizaban uns traballos de restauración no retablo relicario esquerdo do altar maior da igrexa do mosteiro, Vania López, a restauradora do proxecto na que se baseou María Oruña para crear o personaxe de Amelia na novela, atopou unha bolsita de seda con bordado en fío de ouro que contiña 4 do nove aneis dos bispos.
Acompañando aos aneis atopouse un papel e un pergamiño datado en 1785. No pergamiño sinálase estes catro aneis son dos que quedaron do nove Santos Bispos. Son os que quedaron. (sic) Os demais desapareceron. Por eles pásase auga para os enfermos e, según din, sanan moitos.
Trátase de aneis episcopais, de factura sinxela, de prata fundida con outro metal.
A escritora, segundo as súas declaracións, sempre creu na existencia dos aneis porque tiña documentado todo o proceso da historia da igrexa e dos bispos. Con iso, a escritora galega dá por pechado o círculo dunha historia “que estaba durmida”, froito dunha laboriosa investigación que incluíu visitas, chamadas porta a porta e conversacións cos veciños e o Bispado.
Pero o misterio continúa. Unha vez confirmada a realidade do que se consideraba lenda, onde están os outros 5 aneis? que esconde este marabilloso mosteiro galego?
A Nosa Recomendación:
Bibliografía:
- Arteguias.com
- San Esteban de Ribas de Sil en el origen de la restauración actual en Galicia Polémica y Restauración por Concha Fontenla
- 20 minutos (02.12.2020)
- La región (020.12.2020)
- EFE (03.12.2020)
Se vos gustou esta entrada, recomendámosvos tamén a lectura de:
Moateirio de Carboeiro, en terras do Deza
San Isidoro de León, unha xoia do románico
A lenda negra de San Martiño de Noia
Santa María del Campo, o gótico mariñeiro
