A catedral de Mondoñedo é, xunto coa concatedral de Ferrol, unha das sedes episcopais da diocese de Mondoñedo-Ferrol, en Galicia (España). O termo territorial de Mondoñedo localízase a uns 90 quilómetros ao norte da capital da provincia. Esta impoñente Catedral atópase na vila lucense de Mondoñedo, coroando a Praza da Catedral.
Trátase dunha das construcións altomedievais máis interesantes de Galicia tanto pola súa dilatada historia pola que tende a ser identificada como a Catedral máis antiga de España, como pola riqueza arquitectónica, escultórica e pictórica que atesoura entre os seus muros.
Perdida a súa función episcopal desde data moi temperá e exclaustrada na Idade Moderna a comunidade agustiniana posteriormente instalada nela, San Martiño de Mondoñedo, distinguida co rango de basílica desde 2007, funciona na actualidade como templo parroquial da pequena poboación xurdida en torno ao templo.
Coñéceselle como a “Catedral axeonllada” pola súa forma compacta, polas súas sorprendentes proporcións e pola súa pouca altura, algo moi pouco frecuente noutras Catedrais. Tal é a súa beleza e importancia histórica que en maio de 1902 foi declarada Monumento Nacional.
Foi nomeada Basílica, en marzo de 1959, mediante unha bula polo Papa Xoán XXIII.
Na actualidade, no seu interior, podemos atopar o Museo Catedralicio e Diocesano Santos San Cristóbal que se fundou en 1969.
Na Catedral de Mondoñedo foi incluída como un dos bens individuais do Camiño costeiro de Santiago, baixo a aprobación da UNESCO.
No ano 2015 foi declarada Patrimonio da Humanidade.
Historia da Catedral de Mondoñedo
A verdadeira orixe da Catedral talvez atópese moito antes das datas recoñecidas pola Historia. Dise que no século VI de nosa era, os cristiáns bretóns, fuxindo do seu inimigo anglosaxón, terminarían desembarcando na zona costeira da Mariña lucense, fundando alí a súa primeira sede episcopal, denominada Bretoña. Posteriormente, a finais do século IX, a invasión musulmá dunha parte importante da Península Ibérica, consta como o bispo de Dumio (a actual cidade portuguesa de Braga), foxe até refuxiarse nos pagos de “Mendunieto”, que moi probablemente se corresponderían co actual emprazamento da basílica. Desta maneira, San Martiño de Mondoñedo, case accidentalmente e de maneira temporal, converteríase nunha sede episcopal dobre (Bretoña e Dumio), con todo, novamente a ameaza sarracena así como diversas incursións costeiras viquingas, obrigan aos mitrados a abandonar o lugar. Xa dacabalo entre os séculos IX e X, co patrocinio do rei Alfonso III de Asturias, restáurase a sede episcopal baixo o mando de Sabarico de Dumio, quen iniciaría a construción ou quizais reconstrución da igrexa. A Sabarico sucederíanlle á fronte da mitra mindoniense personaxes da relevancia de San Rosendo (que posteriormente fundaría o histórico mosteiro de Celanova), ou San Gonzalo, principal impulsor da igrexa que hoxe admiramos e a quen a tradición atribuíu unha serie de accións milagrosas que aínda a día de hoxe gozan de gran calado popular. Ante o perigo de posibles incursións marítimas de piratas na zona, e o risco de destrución do novo bispado, trasladouse a diocese cara ao interior, concretamente a un lugar chamado Valibria que, en recordo do primitivo episcopado, adoptaría o nome de Mondoñedo.
A construción da Catedral iniciouse anos despois de que Mondoñedo fose nomeada sede episcopal, feito que tivo lugar no ano 1112, en tempos da Raiña Urraca. O motivo da demora no inicio da súa construción débese en gran medida ao feito de que a sede episcopal foi traslada a Ribadeo entre os anos 1185 e 1219. As obras da Catedral iniciáronse no ano 1219, en tempos do Bispo Martín, sobre a antiga Igrexa e Mosteiro de Santa María.
A mediados do século XIII, no ano 1246, procedeuse á consagración da cabeceira, polo Bispo Martín, atopándose nese momento as obras bastante avanzadas.
As obras finalizaron case dous séculos máis tarde, nos séculos XIII e XIV.
Os séculos XVI, XVII e XVIII foron os de maiores reformas. No século XVI tomouse unha decisión importante: abrir o deambulatorio a fin de obter unha maior amplitude. Modificouse a cabeceira para construír o deambulatorio de planta cadrada, similar ás de Sevilla ou Salamanca e substituíuse o coro de pedra por un de madeira. Ademais, aproveitouse a ocasión para prolongar as naves laterais.
No século XVII reformouse o claustro, e no século XVIII remodelouse a fachada procedendo á construción de dúas torres de tres corpos, rematadas con cúpulas. Tamén se engade un tramo máis a cada lado do cruceiro.
Nos inicios, a catedral tiña tres ábsidas, aínda que máis adiante construíronse algúns menores nos laterais. Na actualidade trátase dun edificio de planta rectangular, consta de tres naves, con bóveda de crucería sobre arcos apuntados; cruceiro, capela maior, deambulatorio rectangular e claustro, fabricada con sillería granítica e cuberta con lousa.
A catedral de Mondoñedo acumula varios estilos arquitectónicos. Iniciouse en estilo románico cisterciense, e no momento da finalización da obra predominaba o gótico. As posteriores e continuas reformas foron deixando pegadas dos novos estilos predominantes en cada momento. Na porta principal e na ábsida maior consérvase o estilo románico. O estilo gótico faise presente no cruceiro, a sancristía, a sillería do coro, nas pinturas da nave central ou no rosetón. E nas modificacións da fachada e as súas torres asómase tamén o estilo barroco.
A fachada da Catedral de Mondoñedo
A fachada occidental presenta a primitiva portada románica coa porta tardo-románica orixinal e un rosetón central, gótico do século XIV, e dúas torres que flanquean o muro e o frontispicio, son barrocos. Atopamos tamén a figura de San Rosendo Bispo, como patrón de Mondoñedo, na parte superior.
O tres oxivas correspóndense co tres naves interiores da Catedral. Nas dúas oxivas laterais hai unhas pilastras toscanas, substitutas dos grosos contrafortes orixinais, e ventás cun marco barroco cos relevos de San Lorenzo e San Jerónimo. No rosetón central é onde destaca o impoñente rosetón da Catedral, cun cinco metros de diámetro.
Xusto debaixo do rosetón vemos unha mostra do estilo románico do templo: tres arquivoltas que sosteñen a cada lado tres delgadas columnas rematadas con capiteis labrados. Segundo parece, estas columnas foron modificadas a mediados do século XVI para baixar o terreo ante a fachada e poder así suprimir a escaleira románica interior pola que se accedía ao templo.
O tímpano, románico, é liso, aínda que no século XVIII sería decorado mediante unha pintura que representa á Inmaculada Concepción con anxos e flores. Esta pintura foi restaurada no ano 2015. Vemos así como unha composición pictórica barroca convive sobre un tímpano románico.
Tímpano Catedral de Mondoñedo
No frontispicio que coroa a parte central da fachada na súa parte alta, podemos ver a figura de San Rosendo Bispo, patrón de Mondoñedo e á imaxe coroada da Asunción, advocación desta Catedral.
En canto ás dúas impoñentes torres barrocas que podemos ver na parte superior da fachada, tal e como diciamos en parágrafos anteriores, foron construídas no século XVIII, aínda que parece que substituíron a outras dúas torres anteriores, de sección redonda e máis baixas. En todo caso, e como nota anecdótica, dicir que a torre da dereita é algo máis alta que a da esquerda, as diferenzas está ao redor do cincuenta centímetros.
A torre dereita é a torre do reloxo e a da esquerda envolve no seu interior á torre medieval orixinal, que se ocultou coa gran reforma barroca. Na parte superior desta torre atópanse o nove campás coas que conta a Catedral na actualidade. A presenza destas campás, concretamente una delas, a máis grande e antiga de Galicia, é o orgullo dos mindonienses, que a coñecen co nome de Paula da Ascensión.
Interior da Catedral de Mondoñedo
O interior da Catedral chegou a nós case na súa totalidade. Hai que destacar que o seu estilo románico destaca sobre calquera outro edificio da localidade. Ten tres naves e cada unha delas ten unha enorme oxiva na fachada. Especialmente atractivo resulta o enorme rosetón gótico da nave central sobre a oxiva.
As naves contan con bóveda de crucería sobre arcos apuntados, presentando varios estilos polas diferentes reformas e ampliacións que viviu ao longo dos anos.
As vidrieiras
A luz fai acto de presenza de maneira maxestuosa no interior, e é que as vidreiras cumpren perfectamente co seu papel, non só artístico, senón funcional, deixando pasar a luz cara ao interior. O rosetón aínda conserva o seu círculo central orixinal, románico, pero o resto das vidreiras que están á súa ao redor non son desa época, son posteriores, pois foron reconstruídas a principios do século XX en base aos modelos medievais. O resto de vidreiras que podemos atopar son de mediados do século XIX. Nos brazos do cruceiro, dous vitrais coas figuras de San José e San Antonio Abad. Nas naves laterais, catro coas figuras dos Evanxelistas. As outras catro comparten debuxos xeométricos e vexetais.
A Capilla Maior
Como a maior parte do templo, tamén sufriu modificacións a través dos anos, aínda que aínda se pode observar a sinxeleza da arquitectura cisterciense orixinal, no seu cinco ventás. Nesta Capela atopamos o retablo maior, rococó, obra de Francisco Terán, de finais do século XVIII. O primeiro corpo ten catro columnas coas imaxes de San Rosendo e San Martín Dumiense intercaladas. No centro pódese ver a Ascensión da Virxe acompañada por uns anxos, que conecta co segundo corpo. Arriba do todo atópanse os santos Pedro e Pablo e os *medallones de San José á esquerda e de San Joaquín e Santa Ana á dereita.
Capilla Maior, Catedral de Mondoñedo
Na bóveda do transepto localízanse uns espléndidos murais ao óleo, de cuxa autoría tamén é responsable o mestre Francisco Terán. Neles aparecen representadas escenas do Antigo Testamento.
O Coro
A súa localización actual non é a orixinal, xa que foi cambiado, desde a parte central da nave maior, na década de 1960. Lembremos que durante o gótico cisterciense era normal que os coros se situasen na parte central das Catedrais. O coro orixinal era de pedra. A sillería do coro, de madeira de nogueira, maxistralmente situada a fin de facilitar que as voces se fundan coas paredes do templo, ten 59 sitiais, divididos entre a parte esquerda do cruceiro e o presbiterio. A parte da esquerda é gótico flamíxera e a parte situada na capela maior é renacentista.
A Sacristía
De estilo gótico e costa de catro tramos de bóveda No frontis da sala hai un retablo barroco dourado. A ambos os dous lados do retablo, na parte superior hai dous cadros de evanxelistas, que xunto a outros dous que están no lado oposto da sala forman parte dunha serie de catro óleos sobre lenzo da escola italiana do século XVII que o bispo Villafañe tróuxose de Roma. Nos dous muros laterais da sancristía hai dúas caxoneiras enormes de estilo rococó, e encima delas hai varios cadros do taller de Rubens, inspirados en escenas do Antigo Testamento. No centro hai unha excelente Inmaculada de alabastro.
O deambulatorio e as Capelas
Se nos centramos no deambulatorio, o primeiro que chama a atención é a súa forma, e é que é cadrada, algo inusual. Construída no ano 1548, está sobre unha ábsida circular. O obxectivo era dotar de amplitude á catedral pero o que conseguiron ao final é que desaparecesen as dúas ábsidas laterais que existían, quedando oculta a parte da ábsida central. No percorrido polo deambulatorio atópanse varias capelas e algunhas tumbas. En canto ás capelas, atopamos a da Soidade, do século XVII , a do Ecce Homo, do século VIII, a da Inmaculada que conta cun gran retablo plateresco, a do Cristo da Boa Morte cun retablo neoclásico, e a Capela de San Francisco de Agarrades, de estilo renacentista. A última Capela que nos queda por citar é a da Virxe inglesa ou do Santísimo Sacramento.
Capela do Ecce Homo, Catedral de Mondoñedo
O Relicario
En primeiro lugar hai que dicir que a súa orixe provén de San Rosendo, bispo de Mondoñedo no século X. Unha reliquia de San Rosendo, chegaría en outubro de 1614 desde o mosteiro ourensán de Celanova. É de estilo barroco compostelán e contén 13 nichos e 17 relicarios dos séculos XVII e XVIII.
As pinturas góticas
Unhas espectaculares pinturas murais atopámolas debaixo dos órganos. Estes frescos son góticos, do século XVI. A relevancia destas pinturas, reside ademais de en a súa beleza e perfección, no feito de que están feitas cunha técnica moi diferente á habitual, ou polo menos á que atopamos no resto de pinturas murais da época, en terras galegas.
Estas pinturas foron descubertas por azar, pois alá polo ano 1862 don José Villaamil e Castro subiu ao órgano pequeno da Catedral , decatándose nese momento de que na parede da escaleira había unhas pinturas. Tras a limpeza da zona atoparon unha pintura espectacular a “Degollación dos Inocentes”. Seguramente froito desta aparición procedeuse á procura doutras pinturas, localizándose así unhas pinturas murais moito mellor conservadas con escenas variadas, como as dedicadas a escenas da vida de San Pedro e o seu martirio.
Parece ser que estas pinturas permaneceron ocultas por mor de obras anteriores, pois ditas pinturas realizáronse para cubrir o muro do cerramento do coro, e cando se procedeu a cambiar o coro inicial, de pedra, por outro de madeira, no século XVI, destruíronse parte destas pinturas coa montaxe das sillerías, a apertura dos postigos e ao facer a escaleiras. Un tempo despois decidiuse baixar o coro porque era moi alto e escuro, así que se danou a parte superior das pinturas e outra parte delas quedaron tapadas cando se aplicaron as escadas para o acceso á tribuna e aos órganos. Cando colocaron os novos altares nos lenzos murais do coro quedaron definitivamente ocultas no século XVIII. Como na documentación non había constancia delas ninguén se imaxinaba que estarían aquí. Cando se trasladou o coro decidiron colocar as pinturas no lugar no que podemos velas hoxe, debaixo dos órganos na nave central.
Na escena dos Santos Inocentes, que atopamos ao lado dereito, vemos a súa disposición en dúas franxas separadas e cun texto gótico, co que o autor narraba o gran masacre cometido polos soldados vestidos con cota de malla e espadas.
As antes mencionadas escenas dedicadas á vida de San Pedro, atopámolas na parte esquerda, divididas en catro recuadros, xunto con escenas da entrega das chaves que lle fixo Cristo, a resurrección dunha muller, a liberación do cárcere dun anxo e o martirio e a súa crucifixión.
Os Órganos
Son da Idade Media, aínda que, debido ao seu lamentable estado, foron reconstruídos nos tempos de Diego de Soto. Parece ser que os instrumentos dos órganos se deben a Muñoz e Salcedo. Localízanse na parte superior.
O Claustro
Descoñécese con seguridade a forma que tivo no seu momento o claustro orixinal, aínda que se cre que era un espazo pequeno e acolledor que viraba ao redor das primitivas capelas de San Andrés e a Santísima Trindade, a Sala Capitular e a Sala dos Cabaleiros (que era a sala na que se reunían os nobres da cidade).
O claustro que podemos ver hoxe en día fíxose no século XVII, é de estilo clásico e ten tan só un piso, forma un cadrado con galerías abertas que se abren ao patio a través dunha vintena de arcos de medio punto con columnas dóricas e medias canas entre eles. Todo está realizado en pedra de granito. No tramo interior as galerías están separadas por arcos de faixa que descansan en sinxelas pilastras lisas.
Claustro, Catedral de Mondoñedo
Do primitivo claustro do templo consérvase o cruceiro gótico do século XV que se pode ver no centro. O seu anverso está composto por un Cristo e o seu reverso pola Asunción orando e dous anxos nos brazos da cruz.
O claustro dá acceso ao Palacio Episcopal e á Sala Capitular.
O Museo Catedralicio e Diocesano
No interior hai espazo tamén para o Museo Catedralicio Diocesano, que acolle unha das coleccións de arte sacra máis importantes de toda España. Inaugurouse en 1969. No seu interior podemos atopar todo tipo de obxectos dedicados ao cerimonial sacro, elementos litúrxicos e artísticos. Así atopamos, zapatos episcopais, unha arqueta eucarística, un retablo, unha serie de relevos policromados de alabastro ao óleo, do século XV e, varias tallas e esculturas. É de destacar o conxunto de alabastros ingleses do século XV dos talleres de Londres e Nottingham, o retablo da Madalena cunha imaxe do século XV, grandes táboas flamencas do século XVI e a exposición de importantes pezas de prata e marfil: báculos, bandexas, cálices, custodias, cruces procesionais e candeleiros.
Algúns datos curiosos sobre a Catedral de Mondoñedo
Como a práctica totalidade de construcións históricas, e tras séculos de presenza, ao redor da Catedral de Mondoñedo tiveron lugar historias, lendas e cuestións curiosas. Seguidamente citamos algunhas:
- Na Capela de San Francisco de Asís atópanse elementos vinculados ao culto xacobeo, polo que aquí podería situarse unha antiga igrexa parroquial do apóstolo Santiago, desaparecida na reforma do século XVI para construción do deambulatorio cadrado. Cabe lembrar que o propio San Francisco de Asís peregrinaría a Santiago de Compostela en 1214 para venerar as reliquias do apóstolo Santiago.
- A Virxe inglesa, que se atopa na Capela do mesmo nome, é unha escultura gótica de estilo tudoriano moi curiosa, que se cre que estaba na Catedral de San Pablo de Londres. Uns mariñeiros ingleses levárona até o porto de Ferrol fuxindo da persecución dos católicos por Enrique VIII, e posteriormente o clérigo don Alonso de Mourelle comprouna e regaloulla á catedral en 1555.
- A porta da sancristía está feita de coiro.
- Respecto das campás, das que xa comentamos algunhas cousas en apartados anteriores, hai que dicir que en Mondoñedo aínda se mantén a tradición do toque manual das campás.
- E dise que as campás emiten un son tan forte que se di que mesmo se pode chegar a escoitar en terras portuguesas.
- Respecto das campás, tamén hai unha historia que as vincula cunha circunstancia concreta. Hai anos había un toque de “a parto“, que se facía cando unha parturienta tiña un parto complicado. Pedíase que se tocase a campá da catedral como símbolo de protección. Un dos últimos polos que se tocou foi por Álvaro Cunqueiro no ano 1911. Despois suprimiuse porque parece que as parturientas que non tiñan complicacións púñanse nerviosas.
- No interior da Catedral, aínda que posiblemente oculta baixo un banco atópase a, deteriorada, tumba de Mariscal Pardo de Cela, un importe personaxe na historia de Galicia, e que moitas veces foi utilizado como símbolo da resistencia da nobreza galega fronte á castelá. Para saber máis sobre el, aconsellámosvos leades noso post: Mariscal Pardo de Cela. Historia e Lenda.
Si vas a visitala, aproveita para…
Mondoñedo é un pobo con moito encanto. Recomendamos especialmente a visita á Fonte Vella, a Ponte do Pasatempo, o Seminario de Santa Catalina, hoxe en día é unha escola sacerdotal e conta cunha biblioteca de máis de 25.000 obras, e que se pode visitar. O Barrio dos Muiños é a zona onde se asentaron os artesáns, un lugar precioso e no que ademais terás a oportunidade de coñecer a interesantes artesáns da pedra, o metal, a cerámica, etc.
Barrio dos Muiños, Mondoñedo
Aínda quedan algunhas, aínda que escasas, ruínas das murallas que no seu día protexían esta vila.
E na contorna, resulta interesante unha visita á Igrexa de Santa María na próxima localidade de Meira, a Cova do Rei Cintolo, tamén o Castro de Viladonga (ver a nosa publicación O Castro de Viladonga, uha viaxe ao pasado), ou o nacemento do río Miño. Mesmo hai varias rutas de sendeirismo para aqueles que queiran gozar da natureza. Xa no norte da provincia atópase a archiconocida Praia das Catedrais e localidades e pobos con gran encanto, como son Rinlo, Castro de Fazouro ou Ribadeo.
E se coincide que no mes de Agosto estades por estas terras, non dubidedes en gozar dun evento único, o Mercado Medieval que se celebra na vila de Mondoñedo, durante o segundo-terceiro fin de semana do mes de agosto.
Podedes saber algo máis sobre esta vila no noso post Gozar Mondoñedo.
Se a publicación gustouvos, agradecemos indiquédesnolo pulsando no botón “Gústame”. Ademais, animámosche a achegar algún comentario, e se tes interese, subscribirche gratuitamente á Newsletter do Blog para manterche sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.
Por último, se vos gustou o suficiente como para compartilo nas vosas redes sociais, estariamos realmente encantados de que así o fixésedes.
Referencias
Pinturas murales de la Catedral de Mondoñedo. De Villaamil y Castro, J.
Mondoñedo. Catedral, Cidade, Bispado na segunda metade seculo XV. De Cal Pardo, E.
https://xn--catedralmondoedo-jub.com/
