Contorna dos Castros da Torre e de Vilar
O Castro dá Torre atópase nunha paraxe única, a Serra do Caurel, en terras da provincia de Lugo.
Esta serra é unha paraxe natural caracterizada polas súas montañas, vales, bosques, ríos, fervenzas e restos arquitectónicos que os séculos noss han ido deixando, e que nos lembran o pasado destas terras.
No ano 2019 a serra de Ou Courel foi declarada Xeoparque Mundial pola Unesco, e no ano 2021 a Unesco declarou á Ribeira Sacra e Serras do Oribio e Courel a sétima reserva da biosfera de Galicia.
Entre outros múltiples atractivos nesta serra atopamos varios asentamentos castrexos, que como sucede en moitos casos, localízanse en zonas altas, elixidas estratexicamente para facilitar a seguridade do asentamento.
Atopamos testemuños prehistóricos como son os castros de Torre, Vilar e Megoxe, o castro de Brío, o castro da Devesa do Rei, o castro de Miraz, o castro de Torexe ou o castro de Cido ou de Torre Pastora e castro de Froxán, entre outros, ademais das presuntas covas rupestres do Oso en Moreda. En total censáronse máis de 24 asentamentos castrexos na serra de O Caurel.
Da época romana consérvanse abundantes asentamentos relacionados coa extracción aurífera, ademais dos descubrimentos de Torre Pastora e Monte Cido. A riqueza mineira desta zona foi explotada polos romanos, axudándose de sofisticadas obras de enxeñería (ruína montium). Entre as minas máis importantes atópanse as de Torubio Oeste, na parroquia de Esperante, e a Mina de Tócaa, na de Seoane.
De época medieval subsisten templos, caseríos e ruínas de fortalezas como a de Carbedo en Esperante. Con todo, o feito histórico máis reseñable do municipio céntrase no refuxio que os monxes de Samos, en pago aos moitos favores recibidos por D. Fruela, prestaron ao fillo deste, Alfonso II O Casto, para protexelo das iras do seu tío D. Aurelio, que ocupaba o trono. Buscando os monxes o mellor modo de protexerlle, elixiron o lugar de Sobredo na parroquia de Santa María de Folgoso. O futuro rei (desde finais do século VIII ata principios do IX) recibiu os seus primeiros estudos na igrexa monasterial de Visonia, a actual Visuña.
Como elementos etnográficos atopamos albarizas, fontes, labarellos ou ferrerías.
O Castro dá Torre
Este Castro que recibe varios nomes: Castro da Torre, Castro de Sobredo ou Torre do Castro, atópase en terras galegas, concretamente no municipio lucense de Folgoso do Caurel
O Castro dá Torre atópase nun gran promontorio preto de a parroquia de Sobredo. Atopámonos a uns 760 metros de altitude. O castro está localizado na ladeira do monte da Golada orientado cara ao sueste, mirando cara ao val do río Lor.
Trátase dun poboado mineiro datado no século I d.C. O castro é da Idade de ferro e atópase en bo estado de conservación. As zonas máis alteradas débense a corrementos na pendente do monte onde se sitúa.
Os traballos de escavación e reconstrución permítennos observar claramente as plantas das vivendas, de forma ovalada, circular e cadrada ou rectangular.
As #defensa do poboado están constituídas pola muralla que o delimita e un foso escavado de 120 metros de longo, de 5 a 20 metros de ancho e cunha profundidade de ata 17 metros. O perímetro está completamente aterrazado. En dirección ao noroeste, atópanse os restos dunha torre. Hai tamén un curioso depósito de auga escavado na roca.
Escavado na roca nai atópase o alxibe rectangular, que posúe ademais un brocal con base de pedras de cuarzo. Todo el debeu estar cuberto por laxas de lousa de gran tamaño. Existe unha curiosa peza de lousa curva fincada no chan que desviaba aos viandantes da rúa contigua evitando que caesen no alxibe.
A construción dos muros realízase “a óso”, é dicir, sen ningún tipo de argamasa, e con fiadas de pedras de lousa colocadas a “soga e tizón”.
Tamén atopamos pequenas canles que rodean algunha casa que facilitaban a drenaxe da auga de escorrentía.
O chan estaba lousado de lousa negra asentada sobre unha grosa capa de arxila vermella e o teito estaba construído con delgadas laxas de lousa cravadas sobre un armazón de madeira.
Na parte baixa, máis accesible e que dá ao camiño, hai tres fosos consecutivos entre os cuales amontoáronse verticalmente pedras afiadas, seguramente como medio defensivo.
O castro foi rehabilitado parcialmente na campaña de 1993, o que nos/nos permite hoxe en día apreciar os restos de varias vivendas.
Conta con 16 vivendas no seu interior, de forma ovalada, circular e cadrada ou rectangular. É interesante o sistema de illamento na parte máis alta mediante un espectacular foso defensivo tallado na roca. Ten a particularidade de que hai paredes que sustentaron o teito de varias vivendas. O chan estaba lousado. No barrio principal central atopamos que as vivendas se adaptan á topografía do terreo e están dispostas ao redor dunha gran praza central. Este barrio comunícase co resto do poboado a través dunha rúa que discorre pola cima do espolón, rumbo SE-NO. Ten, no seu extremo sur, unha porta de acceso e un alxibe que lle fornecería a auga á poboación.
as vivendas teñen grandes pedras que servían de limiares, normalmente uns centímetros por encima do lousado das rúas.
Esta forma de construír atópase hoxe en día tamén na construción de vivendas e alpendres de toda a área de Ou Courel e na súa zona limítrofe.
A porta de acceso tiña dúas follas e conserva as escaleiras onde se aprecia o sinal de camiñar por elas. Podemos descubrir, nas laxas do relanzo, as ranuras para os ferrollos e os ocos para o xiro das portas nos muros que o flanquean.
Desde este castro pódese gozar dunhas impresionantes vistas á Sierra do Caurel.
Moi preto do Castro dá Torre están as ruínas do castelo de Ou Carbedo
O Castro de Vilar
Este é un dos castros máis grandes do Caurel, e lamentablemente atópase en mal estado tanto os muros defensivos como as vivendas.
Atópase a algo máis de 500 metros de altitude en terreos comunais da aldea de Vilar.
O xacemento está catalogado desde hai moitos anos. Entre 1977 e 1978, un equipo de arqueólogos estudou e inventariou un total de vinte e catro castros repartidos polo territorio de Ou Courel. Un deles foi o de Campo de Vilar. Foi construído no século I d.C. para aproveitar os recursos auríferos da zona.
Segundo despréndese do informe do arqueólogo Iván Álvarez Merayo, tal e como publica o diario “La Voz de Galicia”, na súa edición do 15 de decembro de 2023, o castro de Vilar do Caurel tería capacidade para albergar a miles de habitantes.
Un recente estudo determinou que o castro tería unhas grandes dimensións e acollería unha gran poboación, talvez, miles de persoas. O castro estaría formado por catro grandes terrazas con centos de vivendas, das que a inmensa maioría non chegaron ata os nosos días.
O sistema de defensa do castro incluía ademais tres portas sucesivas —separadas entre elas por unha escasa distancia— que se pechaban con follas de madeira ou reixas que se movían de arriba abaixo, segundo indican unhas marcas que se conservaron na pedra. Os supostos atacantes do poboado, comenta o arqueólogo, atopábanse con que terían que franquear tres fosos e tres murallas, ademais dunha rampla protexida por dúas torres.
Para saber a que actividades dedicábanse os habitantes do castro de Vilar —di así mesmo o arqueólogo— habería que levar a cabo escavacións. As únicas realizadas ata o de agora no asentamento desenvolvéronse na década de 1970. Os investigadores exhumaron entón os restos dunha vivenda con dous niveis de pavimentación, unha fusayola —peza accesoria dos fusos de fiar— e fragmentos de cerámica fabricada con torno. Son moi poucos/pouos materiais, sinala Álvarez, para permitir facerse unha idea do modo de vida dos habitantes do castro.
Outros puntos de interese no Caurel
Esta comarca, de enorme beleza natural, historia e beleza, ten numerosos atractivos para os visitantes ou viaxeiros que cheguen ou pasen por ela. Eiqui tedes, aínda que sexa de maneira moi sucinta, algunhas das nosas suxerencias:
Aldeas e pobos. Varias pequenas localidades permiten ao visitante coñecer pegadas do pasado de Galicia. A Seara, Seceda, Folgoso do Courel, Ferreirós, son moitos os pobos con encanto nesta Sierra.
O Castelo de Carbedo. Unha fortaleza medieval, situado a unha gran altitude, máis de 900 metros. Aínda que na actualidade está en ruínas, desde aquí as vistas da zona resultan pouco menos que subxugantes. Percíbese na construción os restos dun torreón, de forma circular, así como dun alxibe.
Parece ser que a función desta fortaleza sería a de controlar e vixiar a zona de entrada en Galicia desde León. E hai documentos, do século XVI que nos contan que o castelo contaría cunha torre circular de tres pisos de altura e na que estarían situadas as mazmorras, ademais doutra cadrada (a da homenaxe) e tería dous pisos.
Varias fervenzas. Non en balde esta serra está regada por numerosos ríos e arroios, que no seu vagar pola accidentada orografía que os acolle, dá lugar a numerosas fervenzas. Así podemos citar: a fervenza de Pedreira, a da Poza dá Bancada a de Reixo e a de Albadaira. Ademais tamén atopamos a Poza dás mulas.
Fervenza de Albadaira
Covas. Tamén a orografía acolle varias covas: a de Tralacosta, a de Teixeira, a da Ceza, a de Chao dúas Mazairos e a de Aradelas (a máis profunda de Galicia), entre moitas outras. En todo caso, non todas se poden visitar, algunhas só son accesibles para espeleólogos, dada a súa profundidade, sinuosidade e dificultade de acceso e percorrido.
Cova de Ceza
Cova de Chao dos Mazaricos
Roteiros de senderismo
O Caurel facilita numerosas alternativas para os amantes de camiñar e percorrer roteiros e carreiros. Hai tantas opcións que se pode elixir o tipo, dificultade, percorrido,…
En relación co contido deste post (os Castros da Torre e de Vilar), talvez as máis aconsellables sexan o Roteiro de Baldomir ao Castro dá Torre, de dificultade media e unha lonxitude de 19 quilómetros, aínda que neste tipo de contorna e orografía completalo pode precisar de entre 7 e 8 horas.
Tamén hai un Roteiro circular no Castro da Torre e ten un percorrido duns 14 quilómetros, o problema é que non está homologada e conta cunha deficiente sinalización.
O Roteiro do Castro de Vilar é circular, de unos11 quilómetros de lonxitude.
Conclusións
As minas auríferas da Toca e Torubio, en Folgoso do Courel, xunto coa da Seara, en Quiroga, aos pés do monte Formigueiros, eran as grandes minas romanas do Courel. Unhas minas que, segundo os expertos, reportaron máis de un 5% do total do ouro que precisaba o Imperio Romano nos primeiros séculos da nosa era.
Un ouro que os romanos explotaban intensamente. E para iso, precisaban grandes infraestruturas como minas, canles de auga e grandes poboados fortificados. Os romanos buscaron minerais nestas zonas e por tanto case todos os castros presentan un alto grao de romanización xa que en época de dominación romana estes castros estaban relacionados coas minas.
Estas terras non foron exclusivamente fogar de guerreiros celtas e romanos, senón tamén de lendas e de xentes moi conectadas coa natureza, así como de animais que hoxe están en perigo de extinción.
Entre os primeiros, destacan os druídas, encargados da parte máis mística da cultura castrexa, moi relacionados cos teixo, unhas árbores moi grandes e milenarios; e as mouras, seres parecidos ás fadas que se temos sorte poderemos ver mentres se peitean os seus cabelos tanto nos propios castros como preto da auga –un elemento clave da serra de Ou Courel–. Dos segundos, destacan os lobos e os osos, animais que xa forman parte da historia máxica deste territorio.
Referencias
Guía do Courel. De Guitián, J. y Guitián Rivera, L.
https://alladondereinalacalma.blogspot.com/2017/11/el-castro-de-la-torre-un-lugar-desde.html
http://culturagalega.gal/roteiros/detalleextra.php?id=7&cod_rtro=15&cod_obx=224
https://patrimonionatural.xunta.gal/es/courel
https://penasmouras.wordpress.com/2013/11/16/visita-al-castro-da-torre/
