Aínda que a maioría de nós cando pensa na arquitectura exipcia, o primeiro que evoca son os seus impresionantes templos e pirámides, o certo é que tamén había, como é fácil supoñer, unha arquitectura civil.
E é que os exipcios, a pesar de vivir nunha zona xeográfica caracterizada por un clima cálido e desértico, foron capaces de construír vivendas aceptablemente confortables.
Hoxe imos tentar saber algo máis sobre este asunto, por iso titulamos esta publicación como as casas no antigo Exipto.
Contexto histórico do antigo Exipto
Resulta farto complicado expoñer nun post, e de maneira resumida o contexto histórico dunha historia que abarca trinta séculos. Con todo, para situalo temporalmente diriamos que a historia de Exipto iniciaríase durante o Neolítico, momento en que sentaron as bases da civilización urbana, coa aparición das primeiras cidades.
Para referirnos á súa historia, utilizando a nomenclatura e distribución clásica, falariamos dos seguintes períodos:
- Período Protodinástico (3200 a 3100 a.C.)
- Período Arcaico (3100 – 2700 a.C.). Correspóndese coas dinastías I e II. Prodúcese a unificación dos distintos reinos do Alto e do baixo Exipto por Menes, identificado co rei Narmer.
- Imperio Antigo (2700 a 2250 a.C.). Dinastías III- VI. Época de construción das grandes pirámides.
- Primeiro Período Intermedio (2250 q 2050 a.C.). Dinastías VII a XI.
- Imperio Medio (2050 a 1800 a.C.). Dinastías XI e XII. Nova reunificación.
- Segundo Período Intermedio (800 a 1550 a.C.). Dinastías XIII a XVII. Goberno dos hicsos.
- Imperio Novo (1550 a 1070 a.C.). Dinastías XVIII a XX. Época de faraóns guerreiros. Destacan os faraóns Akhenatón, Tuntankhamón e Ramsés II.
- Terceiro Período Intermedio (1070 a 656 a.C.) Dinastías XXI a XXV.
- Período Tardío (656 a 332 a. C.). Dinastías XXVI a XXXI.
- Período Helenístico (332 – 30 a.C.). Iníciase coa conquista de Exipto por parte de Alejandro Magno. Finaliza coa vitoria de Octavio Augusto sobre Marco Antonio e Cleopatra VI na batalla de Actium e a incorporación de Exipto como provincia ao Imperio romano.
- Período Romano (30 a.C. a 640 d.C.). Finaliza coa conquista árabe do ano 640.
A viveenda no antigo Exipto
A arquitectura no Antigo Exipto non se limitaba á construción de monumentos e tumbas; tamén constituía un aspecto central da vida cotiá. As vivendas, os celeiros, os talleres e outros edificios residenciais e comerciais eran fundamentais para o funcionamento da sociedade exipcia.
Ademais, a planificación urbana e a arquitectura das cidades reflectían a organización social e política da época, con rúas ordenadas, prazas públicas e sistemas de drenaxe que mostraban un avanzado nivel de enxeñería e deseño.
As primeiras vivendas coñecidas datan do Período Predinástico: eran casas sinxelas, construídas con paredes de adobes e o teito de troncos cubertos por follas de palmeira e barro, pequenas, semisubterráneas e co teito inclinado. Tamén se atopou mobiliario, ajuar, xogos de mesa e ferramentas.
Nos poboados de artesáns como o de Deir o Medina ao oeste de Tebas, (época de Ramsés), podemos atoparnos con casas de distintos tamaños segundo o status dos traballadores.
As vivendas non só servían para proporcionar refuxio e protección, senón que tamén se atopaban vinculadas ás súas crenzas relixiosas e a súa concepción do mundo. Neste sentido, buscaban a harmonía ai o equilibro tanto no deseño das súas estruturas, como na decoración. Lembremos que os exipcios crían que unha contorna ben equilibrada e harmonioso era fundamental para unha vida próspera. O deseño das casas exipcias reflectía a idea de que o fogar era un microcosmos que debía estar en harmonía coa orde cósmica. Os patios interiores, por exemplo, estaban concibidos como espazos sacros que conectaban simbólicamente o mundo terreal co divino. Ademais, a disposición das habitacións e a orientación das portas e xanelas estaban influenciadas por crenzas relacionadas coa protección contra forzas malignas e a atracción de influencias beneficiosas.
A arquitectura das casas no Antigo Exipto tiña un impacto significativo no estilo de vida dos seus habitantes. A distribución funcional das habitacións e a presenza dun patio central fomentaban a convivencia familiar e a interacción social. Ademais, o deseño das casas permitía unha boa ventilación e entrada de luz natural, o que contribuía a un ambiente saudable e agradable.
Atopamos diferentes tipos de vivendas, relacionadas coa clase social e o status dos exipcios. Falamos, pois, de vivendas modestas, pero tamén de enormes residencias propiedade dos nobres. En todo caso, procuraban sempre un equilibrio entre funcionalidade e estética.
Unha das características máis destacadas era a presenza dun patio central, que servía como punto focal da casa e como lugar de encontro para a familia. As habitacións estaban dispostas ao redor deste patio. As casas adoitaban incluír un salón principal, dormitorios, cociñas e almacéns.
O deseño interior das casas tamén era moi funcional, con habitacións organizadas ao redor do patio central e unha distribución que facilitaba a circulación do aire e a entrada de luz natural.
Lamentablemente apenas nos quedaron vestixios, dado que os materiais utilizados, especialmente o adobe e a madeira, son degradables.
Entre as características comúns das vivendas poderiamos dicir:
- Contaban, no caso das casas de xente común, cunha planta rectangular dun ou dous pisos. As das clases máis altas, podían ter un patio interior.
- Os teitos eran planos ou inclinados, feitos de ramas e canas cubertas de barro.
- Debido á calor intensa, as xanelas eran altas e estreitas, deseñadas para permitir a entrada de brisas frescas mentres se minimizaba a entrada de sol directo.
- A miúdo, a entrada da casa estaba elevada respecto a a rúa para protexer a vivenda dos sedimentos e a sucidade que arrastraba o Nilo durante as súas inundacións anuais.
- Os chans eran, na súa maioría, de terra compactada, aínda que nas vivendas dos máis ricos podían ser de pedra.
- As paredes exteriores a miúdo estaban encaladas para reflectir o sol e manter a casa fresca.
- O mobiliario era sinxelo e funcional, incluíndo camas elevadas, cadeiras con patas lixeiramente inclinadas e cofres para almacenamento.
- Nas casas das clases máis altas, as paredes interiores podían estar decoradas con frescos e pinturas que representaban escenas da vida cotiá, deidades ou a natureza.
As vivendas máis interesantes e mellor conservadas son as de Amarna e Deir o-Medina, aínda que son xacementos arqueolóxicos menos impactantes que outros monumentos da arquitectura do Antigo Exipto.
Deir-el-Medina
O tamaño das vivendas populares era pequeno -en Deir o-Medina, as dimensións aproximadas, quince por cinco metros-, pero grazas ao bo tempo, moitas tarefas realizábanse ao aire libre xa fose diante da casa, no patio ou no tellado, dese xeito a pequeñez das casas non representou un problema sanitario xa que as condicións de salubridade, nunha zona urbana carente de condutos de augas fecais e de entulleiras de lixo, podería ser foco de grandes epidemias.
Os estudos arqueolóxicos permiten indicar que as casas adoitaban contar cun salón principal e central, con columnas e luz cenital.
Unha residencia estándar podía acubillar de cinco a dez persoas, pais cos seus fillos, animais domésticos, cans, gatos. As casas pintábanse de branco e as habitacións estaban en liña, unhas detrás doutras ocupando entre 40 e 120 m². Accedíase por portas de madeira, simples ou dobres. Na primeira estancia atopábase un altar dedicado a deuses protectores, como Bes, e gardábanse lámpadas, xerras, braseros. A continuación, pasábase á sala principal, gran habitación que serve de comedor e de lecer iluminada con pequenas xanelas e onde podía haber unha adega ou recipientes cerámicos. As xanelas son pequenas e serven fundamentalmente para illarse da calor e para ventilar máis que para iluminar; o interior por tanto é sombrío, esteiras e tapices nas paredes poñerán unha nota de cor. Nesta sala había unha columna central de madeira, que suxeitaba o teito. Unhas escaleiras levaban á adega, e unha porta daba paso ao resto das habitacións, se é que as había: pequenos cuartos para durmir e para lavarse, e almacéns. Cociñábase na rúa, se a casa era moi pequena, ou no patio traseiro, onde había un forno e unha despensa. Tamén podemos atopar pequenos talleres; non existía cuarto de baño, os desperdicios eran soltados no deserto ou nas rúas, mentres que os ouriños era utilizada para o curtido e tinguido das peles.
A arquitectura doméstica tamén desempeñou un papel crucial na creación de comunidades e na preservación da identidade cultural. As casas e os barrios non só proporcionaban refuxio, senón que tamén servían como espazos para a interacción social, a educación e a transmisión de tradicións e valores ás xeracións futuras.
En canto aos materiais, a maioría eran de orixe local, como o adobe (ladrillos de barro), a pedra calcaria e a madeira.
A pedra non se utilizaba habitualmente na construción doméstica xa que a súa extracción significaba un traballo duro e a diferenza do adobe a súa dispoñibilidade era difícil, con todo, en Deir o-Medina onde non había fonte de aprovisionamento de auga nin barro para fabricar adobe, o material utilizado para a construción do poboado foi a pedra moi abundante e desde logo máis fácil de obter que o barro.
O adobe fabricábase mesturando barro do Nilo xunto con area e palla; cuns moldes de madeira daban forma a cada un dos ladrillos; e despois deixábanos secar ao sol, sen cocción algunha. Estes ladrillos producían un gran illamento térmico.
O barro era obtido con facilidade, xa que, con cada crecida, o Nilo facilitaba depósitos de cieno. A area obtíñana do deserto. E a palla, da gran cantidade de cereais que cultivaban.
O uso de materiais comúns para construír as casas dos exipcios facía que o deseño da maioría das casas do antigo Exipto presentase poucas variacións. As casas do antigo Exipto non eran duradeiras e en poucos anos adoitaban empezar a deteriorarse e desmoronarse. A miúdo era necesario reparalas, xa que as inundacións eran frecuentes, sobre todo cando o río Nilo empezaba a desbordarse. Algunhas casas construíanse sobre plataformas para evitar os danos causados polas inundacións.
Tipos de construccións
As construcións en adobe presentan unha serie de características comúns: muros exteriores en noiro como trazo estético definitorio, fas de xuncos para reforzar as esquinas, coroas de follas de palma no alto dos muros de adobe ou xanelas pequenas para impedir a entrada do sol, entre outras.
Atopamos diferentes tipos de construcións no ámbito residencial e doméstico: celeiros, refuxios para obter sombra, granxas, cortellos, galiñeiros, lagares para facer viño, talleres artesanais etc. E as propias vivendas, claro.
Doutra banda, a escaseza de terreo dispoñible para construír casas debido ao vasto e caloroso terreo desértico fixo que a maioría das casas encostadas tivesen varios pisos para acomodar á poboación durante a época do antigo Exipto.
A disposición interna destas vivendas variaba segundo o status social e as necesidades familiares.
As vivendas do pobo, a inmensa maioría de estruturas habitables, eran casas humildes e simples, construídas con ladrillos de barro ou adobe. Contaban un patio interior valado e unha única altura, aínda que en ocasións contaba cunha escaleira para acceder a unha terraza superior, que era sempre plana.
Nas casas de Deir-o-Medina, descubriuse que había un lugar para o culto de cada traballador cun altar, onde depositar as ofrendas aos deuses e aos seus devanceiros.
As residencias dos nobres, pola contra, presentaban elaborados deseños, con amplos patios, xardíns e múltiples habitacións. Eran vivendas grandes e luxosas. Grandes vilas con xardíns exuberantes e estanques repletos de peces. As plantas e a auga embelecían as residencias á vez que facilitaban sombra e frescor no ambiente. En ocasións, estas residencias contaban cunha planta superior, e as entradas presentaban, en determinados casos, con columnas policromadas con capiteis en forma de flor de loto.
Contaban con altos muros para manter afastados aos intrusos.
As estancias principais eran unha sala de representación, as habitacións privadas e os cuartos dedicados ao servizo, como cociñas, adegas, despensas e lavadoiros.
No interior dunha casa típica dun exipcio acomodado a estancia principal estaba un pouco afastada da cociña, para evitar os cheiros. Algunhas habitacións tiñan o seu propio baño e lavabo. As paredes e os teitos destas casas estaban pintados con debuxos alegres, a miúdo motivos xeométricos ou vexetais.
Este tipo de construcións están presentes en todas as épocas, xa desde o Imperio Antigo, pois se puideron identificar palacios en, por exemplo, os recintos funerarios de Giza. Pero os exemplos mellor documentados atopámolos no período do Imperio Novo, especialmente con Amenofis III e co seu sucesor Amenofis IV (Akhenaton), que se construíron as súas propias residencias reais en Malkatta e en Amarna, aínda que apenas quedan xa os seus vestixios arqueolóxicos.
Evolución da arquitectura doméstica
A arquitectura doméstica no Antigo Exipto foi obxecto de numerosos descubrimentos arqueolóxicos que proporcionaron valiosa información sobre a vida cotiá da época.
Desde as modestas vivendas da Era Predinástica ata as opulentas residencias do Imperio Novo, pódese observar unha evolución nos estilos arquitectónicos, os materiais de construción e os métodos de decoración.
Durante o reinado de Akhenatón na dinastía XVIII, introducíronse innovacións arquitectónicas nas vivendas, como o uso de columnas e a incorporación de elementos decorativos máis naturais e realistas.
No alto Exipto, as casas estaban feitas principalmente de adobe e arxila, mentres que no Baixo Exipto utilizábase máis a pedra calcaria. Ademais, as casas nas zonas rurais tendían a ser máis simples, con teitos de palla, mentres que nas cidades atopábanse estruturas máis elaboradas e duradeiras.
Estas variacións rexionais reflectían as condicións climáticas e os recursos dispoñibles en cada área, así como as influencias culturais e sociais distintas que se desenvolveron ao longo do Nilo.
A cociña
O material de cociña é bastante rudimentario. Consta esencialmente dun fogón, utensilios de moenda, vasillas de barro, un ou varios fornos móbiles de cerámica en forma cilíndrica, dun metro de altura aproximadamente, cunha porta na parte inferior que serve para dar paso ao aire e retirar a cinza. No interior, unha reixa ou uns barrotes sostiñan o combustible. Todo o forno cubríase cunha marmita de dúas asas, de profundidade variable, cuxo diámetro superaba lixeiramente o da caldeira. En caso necesario, os cociñeiros poden prescindir deste aparello. Colocan a marmita sobre tres pedras e amontoan debaixo un pouco de madeira e carbón.
A arqueoloxía demostra que fogóns e fornos adoitaban estar a distancia da porta para evitar o fume a pesar de que o tellado da cociña –cando esta era pechada- tiña uns buracos de ventilación que permitían a saída de fumes e cheiros.
Ademais dos fornos e hornillos e da provisión de combustible, o material de cociña incluía potas, comida xerros e xerras de cerámica, a olería exipcia máis común elaborábase con arxila de depósitos aluviales do Nilo e tras o seu cocción tomaba unha cor avermellada que podía decorarse ou non, os aveños da cociña completábanse con fardos, sacos, cestas e cestos que servirían para transportar provisións, mesas de tres ou catro patas para cortar, picar e seleccionar a carne, o peixe ou as hortalizas, así como mesas baixas para traballar en crequenas, e caballetes dos que se colgaban as aves e a carne.
Decoración e mobiliario
A decoración no contexto doméstico do Antigo Exipto non só era esteticamente atractiva, senón que tamén estaba impregnada de profundo simbolismo e significado. Os motivos decorativos non só embelecían os espazos, senón que tamén cumprían funcións rituais e protectores, representando crenzas relixiosas e brindando protección mística aos habitantes da vivenda.
Nos fogares dos traballadores, a decoración manifestábase de maneira máis sinxela, pero non por iso menos significativa. Elementos como amuletos, pequenas esculturas e obxectos cotiáns decorados engadían un toque de beleza e significado espiritual a estes espazos máis humildes.
As cores utilizadas na decoración tiñan significados simbólicos específicos; por exemplo, o azul asociábase coa auga e a fertilidade, o vermello co poder e a vida, e o verde coa rexeneración e o renacemento. Estes elementos decorativos non só embelecían os fogares, senón que tamén estaban imbuídos de significado cultural e espiritual.
Ademais, as representacións de deuses e deusas na decoración doméstica servían como recordatorios da presenza divina na vida cotiá, reforzando a importancia da relixión en todos os aspectos da sociedade exipcia.
Nas casas exipcias, os mobles eran simples pero funcionais. Algúns dos mobles máis comúns incluían camas, mesas, cadeiras e cofres para almacenar obxectos. En canto á decoración, os exipcios adoitaban utilizar pinturas murais, estatuas e obxectos sacros relacionados coa súa relixión.
A luz natural era a principal fonte de iluminación nas casas exipcias. As xanelas, aínda que pequenas, permitían a entrada de luz solar. Ademais, utilizábanse lámpadas de aceite para iluminar os interiores durante a noite.
Nas residencias palaciegas e dos nobres, os mobles e aveños domésticos eran obxectos de decoración en si mesmos, con incrustaciones de marfil, madeira tallada e ornamentos metálicos que realzaban a beleza e o valor dos obxectos de uso diario.
Aínda que predominaba o costume de durmir no chan sobre esterillas de cana, xunco, papiro, pasto ou fibra de palmeira, atopáronse tamén camas dos Imperios Antigo e Novo. As camas, exclusivas das clases máis ricas, eran de madeira, planas, patas de touro e un bastidor cuberto con coiro ou fibras vexetais trenzados. As do Imperio Novo son cóncavas. Non posuían cabeceros. Tiñan patas acabadas en garras. Cubríanse con teas de liño que ás veces se dobraban para formar un colchón, aínda que tamén se usaban colchóns recheos con plumas.
Aínda que soamente nas casas dos máis adiñeirados, atopáronse numerosos bancos e cadeiras, desde os máis modestos, de tres patas, utilizados polos artesáns, ata os tronos reais, decorados con láminas de ouro e prata, marfil, pedras duras, louza e fabricados con ébano, pasando por tallos pregable con asentos de coiro ou pel logo substituídos por madeira con manchas pintadas imitando pel de felino. As cadeiras e cadeiras de brazos primitivos tiñan forma prismática con asento e respaldo planos
Un obxecto moi difundido foi o cofre, de gardar unha gran variedade de elementos. Os máis luxosos facíanse de ébano macizo ou enchapado con incrustaciones de marfil, e os menos custosos pintábanse imitando materiais preciosos, tiñan tapas superiores e frontais con caixas con divisións internas.
As alacenas eran algo descoñecido, e os antigos exipcios almacenaban os seus produtos en cestas feitas con xunco ou cana.
Posuían pequenas caixas, lámpadas de aceite, paletas para cosméticos, canastos e distintos recipientes de cerámica, metal e vidro.
Os vasos cos que bebían estaban construídos con alabastro. Un material parecido ao mármore, pero moito máis moldeable.
E rematamos esta publicación, confiando en que, a pesar da súa longa extensión, resultase do voso interese, e nese caso gustaríanos que nolo fixésedes saber pulsando no botón “Gústame”. Ademais, animámosche a achegar algún comentario, e se tes interese, subscribirche de xeito gratuito á Newsletter do Blog para manterche sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.
Por último, se vos gustou o suficiente como para compartilo nas vosas redes sociais, estariamos realmente encantados de que así o fixésedes.
Referencias
Antiguo Egipto. Introducción a su historia y cultura. De Ikram, S.
Egipto. De la prehistoria a los romanos. De Wildung, D.
Egipto: Arte y Arquitectura. De Edit. Konbemann
La vida en el Antiguo Egipto. De Pérez Largacha, A.
https://amigosdelantiguoegipto.com/?p=625
