Unha nova entrada para seguir axudando, con humildade, á difusión do patrimonio castrexo que atesoura Galicia. Nesta ocasión imos centrarnos no ourensán Castro de San Cibrán de Las.
Trátase dun castro que se localiza entre os municipios de Punxín e San Amaro, xusto nunha elevación que separa ambos os municipios, a unha altura aproximada duns 473 metros sobre o nivel do mar. Sitúase pois no tramo medio do río Miño. Moi próximo á cidade de Ourense, a apenas uns 18 kms, trátase dun dos poboados de maior tamaño que podemos atopar en Galicia, pois supera o nove hectáreas de superficie. Ten unhas enormes dimensións, case poderiamos consideralo como unha cidade fortificada. Non en balde, este Castro denomínaselle “A Cidade”. O Castro de San Cibrán de tenas un tamaño só alcanzado na zona polo Castro de Santa Tecla, na provincia de Pontevedra e polas citanías que se atopan no Norte da veciña Portugal, como as citanías de Mozinho, Ancora, Sanfins ou Briteiros.
Este castro é coñecido tamén por outros nomes como: Lansbrica, Lambricae, Lansbrica e Lanobrica. O nome de Lámbrica localizouse nunha ara romana, atopada hai anos. Esta ara estaba dedicada a unha divindade con forte presenza na zona de Gallaecia e toda Lusitania, desde antes da chegada dos romanos á península ibérica. Esta deidade era Bandua. Tamén se atopou a denominación de Lansbricae noutras dúas inscricións, unha na porta de poñente do recinto central e outra sobre unha pedra, xa na acrópole, cunha dedicatoria a Iuppiter.
Ara de Eiras
Este castro estivo poboado nun período comprendido entre os séculos II a.C. e II d.C., aínda que non se descarta que houbese tamén algunhas ocupacións posteriores, pero con carácter esporádico. Nel calcúlase que puideron vivir unhas 5000 persoas.
O castro sitúase nun punto de difícil defensa natural, polo que necesitou de fortes e extensos dispositivos de defensa. Convén lembrar que os castro se refiren sempre a poboados fortificados, castros galegos da Idade de Hierro, de feito a súa propia denominación provén dun vocábulo en latín: castrum, cuxo significado é castelo.
A orixe do Castro puidese talvez atoparse nunha citanía, xa existente antes da chegada dos romanos, quen coa súa ocupación iríana reconstruíndo, aínda que mantendo a planificación dos poboados da época castrexa, caracterizados polas súas murallas defensivas e unha “ordenada” distribución dos espazos cidadáns: as vivendas e os talleres. Sen dúbida o castro atoparía o seu esplendor ao comezo do proceso de romanización, que en terras galegas tivo lugar en torno ao século I d.C. e que deu lugar a unha cultura coñecida como a “cultura galaico-romana”.
Dous son os recintos amurallados de forma elíptica, case concéntricos, o exterior, reforzado cunha terceira muralla co seu foso e un parapeto (no lado oeste) a excepción ao lado leste, que é máis pronunciado. Próximo á porta atopábase o manancial que provía de auga aos ocupantes do castro. A acrópole está delimitada por unha muralla interior, de granito, cun espesor medio de 3 metros. Esta muralla dispón de aperturas, en forma de portas. En canto ás murallas exteriores, o segundo recinto ou anteacrópolis está delimitado en case a súa totalidade por dúas murallas cos seus respectivos fosos escavados, e reforzadas nalgunhas zonas cun parapeto exterior. Estas murallas ábrense en 3 portas, ao oeste, ao leste e ao sur. Todas elas contan con torreóns de flanqueo, algúns deles con corpos de garda.
A porta exterior sur aséntase sobre a pedra granítica e conserva o testemuño da rodaxe dos carros. Flanquéana dous torreóns adiantados nos que non se aprecian corpos de garda. Esta porta ábrese cara a un amplo foso situado entre esta e a segunda muralla exterior.
A terceira liña de muralla arrinca desde case a porta oeste exterior e chega 60 metros máis aló da porta sur, pechándose sobre a segunda muralla.
Pola forma e características das murallas do sur, crese que a porta do sur debeu de ser a máis antiga do poboado, configurando un acceso facilmente defendible, xa que obrigaba á entrada ao poboado polo foso entre as dúas murallas, foso que termina non na porta, senón máis adiante como posible sistema de engano
En canto á acrópole, cabe destacar que nas portas de entrada o acceso realizábase por medio de escaleiras, o que impediría a posibilidade de que os carros tivesen acceso directo a ela. Falamos dun castro que presenta na súa entrada unhas maxestuosas portas, accedendo a continuación por unha vía empedrada até o centro do poboado. No interior podemos observar basicamente dous tipos de construcións en función da súa forma; así atopamos uns recintos circulares (os menos) e outros con forma rectangular (a maioría), asimilando os primeiros á tipoloxía castrexa e os segundos á tipoloxía de construcións romanas. Atopamos rúas perimetrais, algunhas con pavimento lousado. Dentro das vivendas localízanse restos de útiles como os muíños e os fornos. Aos lados das rúas dispúñanse as construcións, articuladas en moitas ocasións ao redor dun espazo, un patio ao que se abren distintas construcións, configurando unha estrutura coñecida como “casas patio”. Tamén hai outras moitas construcións aparecen illadas.
A fonte alxibe atópase situada á beira da porta oeste da anteacrópolis, e é unha das construcións máis singulares do xacemento. Ten planta rectangular cun lado menor en forma de ábsida, e crese que orixinalmente debeu estar cuberta por unha falsa bóveda. A mina que fornece ao alxibe ten un caudal considerable, a pesar de que por si soa resultaría insuficiente para dar abasto á totalidade da poboación estimada de San Cibrao de Las.
Ao longo do tempo, fixéronse numerosas escavacións neste espectacular castro. Vexamos un resumo deste traballo:
- estudo do castro iniciouse coa que realizaron Florentino López Cuevillas e Vicente Risco no ano 1921, quen impresionados polo que intuían un gran poboado, tramitaron a expedición dos permisos necesarios para poder facer escavacións. A primeira delas tivo lugar entre os anos 1922 e 1925, baixo a dirección de López Cuevillas, obtendo como principal resultado unha aproximación ao que era o total do conxunto arqueolóxico do xacemento.
- A seguinte campaña tivo lugar xa nos anos 1948 a 1950, baixo a dirección de Xaquín Lorenzo e o asesoramento de López Cuevillas.
- Tras anos de certo abandono e espolio de pedra do xacemento, ata que a partir do ano 1980 levaron a cabo labores de consolidación das estruturas xa escavadas anteriormente e novas campañas de escavación.
- Na actualidade realízanse novas escavacións sobre todo por mor da posta en marcha do novo Centro de Interpretación de San Cibrán de Las.
Como resultado destas campañas non só recuperouse e fixo visible a estrutura e algunhas construcións e elementos do Castro, se non que tamén se realizaron achados de diferentes útiles, ferramentas, armas, xoias, etc, que se atopan actualmente depositados e expostos no Museo Arqueolóxico Provincial de Ouense. Entre estes achados podemos destacar: dous puñais de antenas, alfinetes de bronce, fíbulas, colgantes, prendedores do pelo, pezas todas elas realizadas en bronce. Ademais tamén se atoparon moedas de bronce dos séculos I e IV d.C.
Para finalizar, indicar que en marzo de 2014 inaugurouse o Parque Arqueolóxico dá Cultura Castrexa que se sitúa xunto aos restos da cidade histórica. Para iso construíuse un moderno edificio no que se pode ver diversa información sobre a cultura castrexa e sobre Lansbricae.
Podedes ampliar información sobre o Parque Arqueolóxico dá Cultura Castrexa en https://pacc.es/
Aínda por riba, anualmente, no Castro de San Cibrán de tenas lugar unha xornada única, con formato de recreación histórica que ofrece ao visitante unha apaixonante experiencia, que non é outra que descubrir e sentir a maxia de Lansbrica, conxugando os aspectos divulgativos propios da época castrexa coa posibilidade de gozar da contemplación da choiva de estrelas ou bágoas de San Lorenzo, tamén coñecido como Perseidas. Este evento celébrase no mes de Agosto, no día que sexa posible dita contemplación. Podedes achar máis información no noso post: Noite das Perseidas en San Cibrao de Las: https://recreacionhistoria.com/noche-de-las-perseidas-san-cibrao-de-las-ourense/?lang=gl
Ademais, se tedes especial interese no mundo castrexo, recomendámosvos a lectura doutras entradas, xa publicadas neste blog. Concretamente:
O Castro de Elviña, A Coruña: https://recreacionhistoria.com/el-castro-de-elvina-a-coruna/?lang=gl
O Castro de Baroña, legado histórico: https://recreacionhistoria.com/o-castro-de-barona-legado-historico/?lang=gl
O Castro de Viladonga, unha viaxe ao pasado: https://recreacionhistoria.com/el-castro-de-viladonga-un-viaje-al-pasado/?lang=gl
Os castrexos en Galicia: https://recreacionhistoria.com/los-castrenos-en-galicia/?lang=gl
