O reinado dos Reis Católicos

O reinado dos Reis Católicos ten unha importancia fundamental na historia de España xa que tiveron unha gran importancia no inicio da historia moderna de España.

Repasemos a súa emocionante historia…

 

Antecedentes

O reino de Castela era daquela o máis grande e poboado de toda a península. Ademais, tamén destacou pola súa riqueza, como foi o caso do seu importante comercio de la.

Pola súa banda, o reino de Aragón expandiuse por todo o Mediterráneo durante o século XIV e, polo tanto, viviu un momento de esplendor comercial, pero a mediados do século XV estaba en decadencia.

Ademais, na Península Ibérica atopamos outros tres importantes reinos: o veciño reino de Portugal, que se atopaba nun momento de clara expansión; o reino de Navarra, que vivía unha época de guerra civil e inestabilidade, e o reino de Granada, único reino musulmán que se mantivo tras a invasión da Península hai varios séculos.

 

Os Reis Católicos

Esta denominación corresponde aos reis Fernando II de Aragón e V de Castela, e Isabel I de Castela. Ambos casaron en Valladolid o 19 de outubro de 1469, uníndose así ambas coroas e dando lugar á Monarquía Hispánica. Esta unión supuxo un risco de desequilibrio político e militar na zona que espertou a preocupación dos reinos veciños de Portugal e Francia.

Pero a unión persoal dos reinos non supuxo a integración política das súas institucións, xa que cada reino mantivo a súa personalidade diferenciada ata a aparición de España como Estado nacional no século XIX.

Isabel e Fernando pertencían á dinastía Trastámara (podes ver o noso post: A dinastía Trastámara nos reinos hispánicos), de feito eran primos segundos entre si, polo que necesitaban unha dispensa do Papa para que o seu matrimonio fose recoñecido. pola igrexa. Porén, Paulo II nunca lla concedeu, polo que utilizaron unha bula falsa, aínda que finalmente chegaría anos máis tarde a auténtica bula papal, lexitimando a súa unión. Esta bula, chamada “Bula de Simancas”, foi emitida polo papa Sixto IV en 1471, pola que dispensou aos príncipes Isabel e Fernando, futuros Reis Católicos de Castela e Aragón, dos seus vínculos de consanguinidade, e por iso lles daba validez relixiosa. legal, ao matrimonio que ambos contraeran en 1469.

 

Despois do seu casamento e para evitar posibles conflitos entre Fernando e Isabel, elaborouse “a Concordia de Segovia”, que especificaba claramente os poderes que tería Fernando na administración e goberno do reino de Castela. O resto de poderes e funcións estaban en mans de Isabel.

Fernando accedeu ao trono de Aragón tras a morte do seu pai, Juan II, en xaneiro de 1479. Isabel, pola súa banda, coroouse Raíña de Castela en 1474, tras a morte do seu irmán Enrique IV, co apoio dun bo número de nobres casteláns. Dado que Enrique IV lle quitara os dereitos ao reino a Isabel por casar con Fernando, e llos concedera á súa media irmá Juan, máis coñecida como Beltraneja, debido ao rumor de que non era realmente a filla do rei senón un nobre castelán. que tiña un entendemento coa raíña.Como consecuencia, estalou a chamada Guerra de Sucesión de Castela, que se prolongaría entre 1475 e 1479, rematando co triunfo dos partidarios de Isabel e acordando os termos para o fin das hostilidades no Tratado de Alcaçovas.

Isabel e Fernando gobernaron conxuntamente os dous reinos que, porén, mantiveron a súa soberanía, as súas institucións, a súa propia lexislación e os seus costumes. A unificación definitiva produciuse cando Juana, a súa filla, herdou o trono de Castela en 1504, á morte de Isabel I, e o de Aragón en 1516 cando morreu o seu pai.

 

Por que son coñecidos como os Reis Católicos?

Os Reis Monárquicos ou Reis Católicos, levaron á unificación de España. A denominación católica foilles outorgada formalmente nunha bula,  a “Si convenit” expedida polo Papa Alejandro VI en setemro de 1496, en recoñecemento á súa contribución á difusión do cristianismo tras a conquista de Granada, a unificación relixiosa da península tras a conversión e expulsión dos xudeus, e a unificación relixiosa da península. o apoio que os exércitos do rei Fernando deron aos Estados Pontificios en Nápoles e Sicilia na súa rivalidade con Francia, ademais das campañas nas prazas do norte de África contra os piratas berberesos, e polos seus descubrimentos do Novo Mundo. O título de católicos foi posteriormente transmitido aos sucesores de Fernando e Isabel. De feito, na actualidade a Constitución española recoñece ao Rei de España co termo “Rei Católico” ou “Maestade Católica”.

 

O Goberno dos Reis Católicos

Tras a guerra de sucesión, os Reis Católicos puxeron en marcha un programa de reformas internas no reino de Castela, co fin de garantir a paz que contribúa ao reforzo da autoridade real e á reconstrución económica. Para iso, o primeiro paso consistiu na submisión da nobreza á súa autoridade.A política dos monarcas en relación á nobreza pódese resumir en dúas ideas básicas: o mantemento do seu poder económico e o seu prestixio social e a submisión incondicional á autoridade real.

Ademais, Isabel e o seu marido convocaron as Cortes de Toledo, en 1480, onde se perfilaría un ambicioso programa de instauración dunha orde institucional da Monarquía. As súas leis poden considerarse como a primeira constitución do mesmo. Nestas Cortes decidiuse establecer unha definición específica do poder real absoluto, é dicir, independente de calquera outro superior, exercido a dous niveis, o do Rei e o do seu sucesor, o Príncipe de Asturias.

A isto hai que engadir unha serie de medidas e decisións importantes que marcarían o futuro. Vexamos estas medidas con máis detalle:

 

Na política interna: cara á creación do Estado Moderno. Reformas na Administración

O inmenso poder das Ordes Militares foi absorbido pola monarquía, polo que os seus inmensos ingresos comezaron a ser administrados directamente pola coroa.

A autoridade real impúxose tamén de forma decisiva aos concellos, ampliando o réxime dos correxidores, funcionarios reais encargados de supervisar a xestión municipal.

O Consello Real, reorganizado nas Cortes de Toledo en 1480, adquiriu un papel protagonista no goberno do reino. Os avogados expertos en Dereito romano foron os que levaron o peso fundamental deste órgano de goberno, en detrimento dos nobres aristócratas, contribuíndo poderosamente ao reforzo da autoridade real.

Na mesma liña, as Cortes perderon boa parte do seu peso político e reuníronse en poucas ocasións ao longo do reinado: cando había que preparar a sucesión ao trono. As Cortes tamén foron empregadas polos monarcas ao comezo do seu reinado como firme apoio ao seu proxecto de reorganización do Estado, fronte ás reivindicacións nobiliarias; Neste sentido cobran especial relevancia as Cortes de Madrigal de 1476 e as de Toledo de 1480.

 

Outro paso máis na política de reforzo da autoridade real foi a reestruturación da Irmandade, chamada desde entón Santa Irmandade, cuxa función era fundamental para garantir a orde e a seguridade nos territorios despoboados.

Tamén reorganizaron a administración xudicial. Á Audiencia e Chancillería de Valladolid (máximo órgano de xustiza encargado de tramitar en última instancia os procesos civís e penais) sumouse outra en Cidade Real e que posteriormente sería trasladada a Granada. Galicia tamén tiña unha Audiencia propia, dependente da de Valladolid.

Do mesmo xeito, os monarcas impulsaron unha importante tarefa de compilación xurídica, que foi o primeiro intento de superar a confusión da lexislación medieval e ofrecer aos xuíces referencias moito máis precisas.

Na coroa de Aragón Fernando puxo en marcha unha política encamiñada a reforzar o autoritarismo real que, non obstante, debía acomodar as características peculiares de cada unha das unidades políticas que a integraban. En Cataluña, onde a resistencia á monarquía autoritaria podía ser maior, Fernando conseguiu manter as súas propias institucións, aínda que limitaba as súas competencias.

Desde o punto de vista institucional, a principal novidade afecta á Administración de Xustiza.A Cancillería (órgano máximo da administración de xustiza) estaba dividida: unha parte estaba adscrita aos distintos reinos como órgano xudicial e outra parte integrábase no Real Consello de Aragón, encargándose de estudar as disposicións relativas ás distintas Coroas. estados.

Estableceron un exército profesional, facéndoo así permanente e leal. A creación dun exército permanente deu á coroa unha forza militar independente da vontade e a lealdade da nobreza.

Na administración territorial creouse a figura do vicerrei, que era o representante dos reis en cada un dos reinos. E reuniron o apoio das cidades, cuxa importancia aumentara en tempos anteriores á Idade Moderna. Creouse así a figura do correxidor, que era o representante dos reis nos concellos.

A facenda reorganizouse para facer fronte ao aumento dos gastos.

En materia económica

En primeiro lugar, hai que dicir que o motor económico foi a coroa de Castela, cuxo territorio era o setenta e cinco por cento do reino e contaba con catro millóns de habitantes, máis que os que habitaban todos os demais territorios da península xuntos.

E en Castela a base económica estaba constituída pola agricultura, a gandería de ovellas e a produción de la. Os Reis Católicos concederon privilexios á Mesta a través da Lei de Defensa das Cañadas, e os artesáns recibían protección mediante o comercio interior.Favorecían a alta nobreza como recompensa pola lealdade e proporcionaban recursos monetarios para facer fronte ás guerras.

 

En materia agraria seguiuse unha política proteccionista con produtos como o viño, o aceite e as froitas.

Outro piar importante foi a produción de ferro e o comercio marítimo dos vascos polo Atlántico, e dos cataláns e valencianos polo Mediterráneo.

No material industrial aprobouse unha lexislación para protexer a produción propia contra a competencia estranxeira. E se permitían a entrada de persoal estranxeiro, era para que lles ensinasen aos españois as súas técnicas e coñecementos. Favorecíase a venda no exterior de produtos acabados ou semielaborados como ferro, coiro, viño, aceite, etc. Os sectores industriais máis importantes de Castela foron a fundición de ferro no norte; a industria téxtil do tecido no centro, e a da seda en Andalucía. Tamén hai que destacar a cerámica sevillana e a xoiería de Toledo.

Conseguiuse unha completa absorción da débeda pública e acometeuse un proceso de estabilización monetaria que fixaría as relacións entre os dous padróns, ouro e prata, asignándolles un prezo ás pezas acuñadas que permanecería inalterable ata o final do reinado. Mantivéronse inalterados os impostos, renunciándose a todas as axudas e servizos extraordinarios que con anterioridade se solicitasen ás Cortes, a favor da Irmandade Xeral.

 

En materia relixiosa

A raíña Isabel saíu persoalmente dun xeito especial. Para ela a maduración e reforma do catolicismo romano foron unha tarefa esencial. Nesta tarefa puido contar con tres importantes colaboradores: o cardeal Pedro González de Mendoza, arcebispo de Toledo, frei Hernando de Talavera, o seu confesor, e o franciscano frei Francisco Jiménez de Cisneros (aquí podedes ampliar información: O Cardeal Cisneros), que sucedería ao segundo como confesor e ao primeiro. como sede.Arzobispal de Toledo. Para ela elaboraron un amplo programa.

 

A unificación da relixión católica buscábase en toda a península.

Para perseguir e combater as prácticas xudaizantes dos conversos creouse o Consello da Santa Inquisición, institución baseada na Inquisición medieval. O seu obxectivo era converterse nun medio para comprobar a pureza da fe. No ano 1492, decretaron a conversión obrigatoria ao cristianismo por parte dos xudeus e a expulsión dos que estaban en contra da medida. O mesmo se fixo cos musulmáns.

Outro dos obxectivos da Monarquía era o Control da Igrexa mediante a atribución dos nomeamentos dos bispos (realías).

 

En política exterior

Aínda que non é posible separar a política propugnada por ambos os Reis, pódese dicir que Fernando tivo un papel predominante ao da súa muller en relación á política exterior.Titular da Coroa de Aragón, aspiraba a lograr o poderoso peche de todo o Mediterráneo occidental, sacándoo da ameaza turca, instalando fortalezas no norte de África e abrindo, mediante a forza naval, as rutas cara a Rodas e Alexandría, onde estableceuse un consulado catalán. Esta política sería abruptamente interceptada polas reivindicacións dos sucesivos reis de Francia que reclamaron a hexemonía sobre Italia, incluído o Reino de Nápoles. A Isabel non lle gustaba moito aquela guerra, que duraría moito tempo, pero apoiou ao seu marido con todos os recursos ao seu alcance: soldados veteranos de Granada, barcos e cartos casteláns demostraron aquí que a Monarquía Española estaba en condicións de exercer a verdade. hexemonía sobre Europa. Tamén se empregaron outros medios casteláns para conseguir a recuperación económica de Cataluña. Neste principado Isabel tivo a oportunidade de recibir moitas mostras de cariño.

No que respecta á política europea, foron os intereses da Coroa catalá-aragonesa os que marcaron as pautas. Tradicionalmente, Castela e Francia mantiveran ao longo da Baixa Idade Media unha política de alianzas e amizades, mentres que as relacións franco-aragonesas foran ben distintas: rivalidades e continuos enfrontamentos nos Pirineos, no Mediterráneo e en Italia.

 

A entrada dos Reis Católicos na política internacional europea preparouse a conciencia dende os anos 80 mediante unha política de alianzas matrimoniais.En novembro de 1490, o príncipe herdeiro Afonso de Portugal e a filla maior dos Reis Católicos, Isabel, casaron; A morte do príncipe portugués pouco tempo despois non rompeu, porén, os plans para o vínculo dinástico hispano-portugués.

A política de achegamento a Inglaterra, na que se interesaban especialmente os mercaderes e mariñeiros vascos e cántabros, selouse cun acordo de marzo de 1489 de colaboración militar e comercial, que contemplaba o futuro matrimonio do herdeiro inglés Arturo coa infanta Catalina, filla de dos Reis Católicos.

En boa medida, a súa política exterior estivo marcada pola competencia con Francia, polo que para evitar a súa crecente influencia no territorio italiano acordaron a Liga Santa co Papa, os Habsburgo, Inglaterra, Venecia, Xénova e Milán. Baixo o mando de Gonzalo Fernández de Córdoba, o Gran Capitán, os exércitos españois realizaron diversas campañas en Italia entre 1494 e 1504, que deron a Aragón o control de Nápoles.

Promoveron o matrimonio dos seus fillos con outros monarcas europeos, como sucedeu con Inglaterra, Portugal ou Austria.

 

Integración doutros reinos e territorios

A conquista de Granada produciuse en 1492 tras a rendición de Boabdil.

 

A integración do reino de Navarra foi obra do rei Fernando tras a morte de Isabel: alegando os supostos dereitos sucesorios que lle correspondían polo seu segundo matrimonio con Germana de Foix. Fernando invadiu Navarra en 1512 e anexionou cinco das súas seis merindades á Coroa Castelá.

As Illas Canarias foron conquistadas en 1496, territorio polo que competiron con Portugal durante moitos anos.

O interese por conquistar a costa africana era asegurar o seu control. En 1505 o Pena da Gomera, Orán, Trípoli, Alxer e Melilla estaban baixo a coroa de Aragón.

Con respecto á posible anexión do reino de Portugal, os Reis Católicos optaron por establecer unha alianza matrimonial entre Manuel de Portugal e Isabel, filla maior dos Reis Católicos. Despois da morte de Isabel de Portugal, casou con María. Este matrimonio daría os seus froitos cando Felipe II fose rei de Portugal

Cando faleceu, don Fernando legou a Carlos V un conglomerado de territorios que permanecerían unidos durante séculos formando a Monarquía Española: os reinos da Coroa de Castela, o de Aragón (con Cataluña, Valencia e Baleares), Navarra (arriba). aos Pirineos ) e as Illas Canarias, con proxeccións a Italia (Nápoles, Sicilia e Cerdeña), América e o Magreb.

 

 

A empresa americana

Sen dúbida o acontecemento máis importante do reinado dos Reis Católicos.A raíña Isabel decidiu financiar a empresa de Cristóbal Colón, que fora rexeitada polo rei portugués, de ir a Asia cruzando o océano cara ao oeste. O 12 de outubro de 1492 Cristóbal Colón enviou un barco, o Santa María, e dúas carabelas, a Pinta e a Niña ao mando dos irmáns Martín Alonso e Vicente Yáñez Pinzón, chegaron á illa de Guanahaní, á que chamaron San Salvador.

Esta expedición orixinalmente pretendía atopar unha ruta máis curta cara ao Extremo Oriente, cara a Occidente, en busca de ouro e especias.

As evidencias demostraban o erro de Colón ao pensar que chegara ás Indias porque, en realidade, eran terras descoñecidas ata ese momento polos europeos. Estas terras recibiron o nome de América en 1507 polo cosmógrafo Martin Waldseemuller en homenaxe ao cartógrafo Americo Vespucci, un dos primeiros en decatarse do erro de Colón.

 

O contrato, as capitulacións de Santa Fe, reflicte o interese económico da iniciativa: foi nomeado almirante das terras descubertas, así como vicerrei e gobernador das mesmas, e concedeulle o dereito a recibir a undécima parte de todas as mercadorías que foron descubertas, así como unha oitava parte da carga dos barcos que se dirixían ás novas terras.

Na súa rivalidade con Portugal polos territorios transoceánicos, os Reis Católicos solicitaron a intervención arbitral do Pai (Bula Inter Caetera en 1493) polo que chegaron a un Acordo, o Tratado de Tordesillas (1494), con Portugal, no que unha liña Localizada trescentas leguas ao oeste do arquipélago de Cabo Verde, dividiu a parte das colonizacións castelás por occidente e portuguesas polo leste, lexitimando o Brasil.

 

Duración do reinado dos Reis Católicos

O período de reinado dos Reis Católicos depende de cada reino. No caso do reino de Castela e León, a raíña Isabel I accedeu ao seu pleno recoñecemento como soberana no ano 1479, e mantivo a coroa ata a súa morte, no ano 1504. Fernando II tamén subiu ao trono de Aragón no ano 1479. . e conservouno ata a súa morte no ano 1516.

Despois da morte de Isabel I, en 1503, non houbo claridade sobre o dereito de Fernando a manter o poder sobre o reino de Castela e León. Por este motivo a sucesión foi algo confusa.

Orixinalmente, estableceuse un goberno compartido entre Fernando II, a súa filla Juana e o seu marido coñecido como Felipe o Fermoso. Por diferenzas entre Fernando II e o seu xenro Felipe, o rei de Aragón decidiu regresar ao seu reino e deixar gobernar á parella en Castela.

 

Porén, Felipe o Fermoso morreu novo, en 1506, e a súa muller Juana foi declarada incapaz de gobernar. Ante esta situación, o cardeal Cisneros foi nomeado rexente de Castela ata que Carlos, fillo de Juana I de Castela, puido asumir o poder.

O cardeal Cisneros, xunto coas Cortes, pediu a Fernando o Católico que volvese gobernar. Esta rexencia compartida durou ata a morte de Fernando en 1516. Durante este período Navarra foi anexionada ao reino de Castela.

Á morte de Fernando II, o cardeal Cisneros mantivo a rexencia de Castela mentres que a de Aragón estaba a cargo do arcebispo de Zaragoza, Alonso de Aragón. Isto aconteceu só ata a chegada de Carlos o fillo de Juana I de Castela e Felipe o Fermoso.O rei Carlos I de España acabaría por converterse en Carlos V, emperador do Sacro Imperio Romano Xermánico porque o seu pai, Filipe, era fillo do emperador Maximiliano I de Habsburgo e de María de Borgoña.

Os restos dos Reis Católicos descansan na Capela Real de Granada. Eles mesmos elixiron este lugar, e foi creado a través do Real Decreto do 13 de setembro de 1804.

 

Curiosidades sobre os Reis Católicos

Cómo se coñeceron Fernando  e Isabel?

Aínda que o seu matrimonio fora pactado hai tempo nas negociacións de Cervera, sería o 11 de outubro de 1469 cando se producira o primeiro encontro entre os que serían os primeiros grandes monarcas hispanos. Esta primeira entrevista tivo lugar no pazo do conde Buendía (tío de Fernando) na localidade de Dueñas, baixo total confidencialidade. Para chegar ao lugar, Isabel tivo que viaxar de incógnito, chegando dous días antes da reunión.

 

Casaron ás agachadas

Só 8 días despois de reunirse en persoa, decidiron casar nunha reunión secreta, oculta ás figuras que querían impedir a unión de Castela e Aragón. Ao ser curmáns, foi necesaria unha bula papal para permitir a súa unión que, rexeitada pola vía legal, acabou falseando.

Para chegar ao punto de encontro da cerimonia, Isabel tivo que fuxir da custodia do entón rei castelán, coa escusa de acudir a rendirlle un homenaxe ao seu irmán falecido. Fernando chegou ao lugar disfrazado de mular. Esta actuación traería grandes consecuencias para ambos, tanto políticas como relixiosas, quedando en discusión durante dous longos anos a legalidade da súa unión. Finalmente, a auténtica bula papal chegou anos máis tarde, lexitimando a súa unión.

 

Unha das súas frases históricas

Os historiadores atribúen moitas frases de argot populares icónicas aos Reis Católicos.

“O vilán vestido de verde estaba chegando!”

Esta foi unha exclamación da raíña Isabel I cando descubriu que as cociñeiras tentaban ocultar un pouco de allo (un ingrediente que ela odiaba) no guiso da súa comida usando moito perexil.

Decatándose diso, exclamou dita frase, coa que calquera acción con intencións ocultas se coñecería tempo despois.

 

O gusto pola festa do rei Fernando

Isabel, era coñecida polo seu carácter celoso, unha actitude á que non axudou nada o coñecido espírito galante de Fernando. Contan que Fernando era festa e tivo numerosos amantes cos que tivo varios fillos bastardos.Este foi un foco de pelexas e discusións entre ambos porque aínda que o matrimonio foi por conveniencia política, xurdiu o amor e formaron unha parella normal coas súas diferenzas.

Algunhas fontes apuntan a que a morte de Fernando se debeu ao consumo de afrodisíacos.

 

O “Tonto Monta”

O “Tanto Monta”, inventado por Fernando, inspirado á súa vez en Alexandre Magno, pasaría a formar parte do seu escudo e orixinaría o dito: “Tanto monta, monta ambos, Isabel e Fernando”, referíndose a dúas accións ou persoas que teñen o mesmo resultado ou valor.

 

Conclusións

O reinado dos Reis Católicos foi a miúdo considerado o punto de partida de España como estado moderno. En efecto, a monarquía autoritaria impúxose finalmente á nobreza, todos os estados peninsulares unificáronse politicamente agás Portugal, estableceuse a unidade relixiosa e descubriuse América (fundamento económico da España Moderna).

Porén, non todo significa modernidade, xa que houbo supervivencias medievais. Así, a unión dos reinos de España seguiu sendo dinástica e patrimonial e as institucións de goberno desenvolvéronse a partir da transformación das institucións medievais (concellos, audiencias, cortes, etc.).

 

E rematamos esta publicación confiando en que, a pesar da súa longa extensión, resultou do voso interese, e nese caso gustaríanos que nolo avisades premendo no botón “Gústame”. Ademais, recomendámosche que fagas calquera comentario e, se estás interesado, subscríbete gratuitamente ao Boletín do Blog para estar sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.

Por último, se che gustou o suficiente para compartilo nas túas redes sociais, estaríamos moi encantados de que o fixeras.

 

A nosa recomendación de hoxe

 

Referencias

La España de los Reyes Católicos. De Ladero Quesada, M.A.

La España de los Reyes Católicos. De Bellver Martín, D.

Breve reinado de Isabel la Católica. De Ferrer Valero, S.

Editorial Grudemi (2019). Reyes católicos. Recuperado de Enciclopedia de Historia (https://enciclopediadehistoria.com/reyes-catolicos/). Última actualización: julio 2021.

Cinco Noticias, Redacción. (2021, 04 octubre). Curiosidades sobre los Reyes Católicos: así fue la relación entre Fernando e Isabel. Cinco Noticias https://www.cinconoticias.com/reyes-catolicos/

Fernández, Tomás y Tamaro, Elena. «Biografia de Los Reyes Católicos». En Biografías y Vidas. La enciclopedia biográfica en línea [Internet]. Barcelona, España, 2004. Disponible en

https://asl-diver.blogspot.com/2015/05/la-politica-exterior-de-los-reyes.html

https://www.biografiasyvidas.com/biografia/r/reyes_catolicos.htm [fecha de acceso: 22 de marzo de 2023].

https://www.historiadelnuevomundo.com/los-reyes-catolicos/

https://www.iesfraypedro.com/

https://muchahistoria.com/

https://www.rah.es/reyes-catolicos/