Ademais de Málaga, Barcelona e París, cidades coas que se asocia a vida e a obra de Pablo Picasso, existe outro lugar no que o artista viviu e cuxa influencia tamén marcou a súa traxectoria posterior. E é que sen dúbida, na súa formación, hai unha clara influencia da etapa de Picasso na Coruña.
Pablo Ruiz Picasso, un grandioso pintor e tamén escultor, no cume da pintura, creador e participante en diversas correntes que revolucionaron as artes plásticas do século XX. É o artista do que máis leva escrito e do que maior número de exposicións levan realizado nos últimos 75 anos. A súa vida e a súa obra foi estudada e diseccionada, catalogada e dividida en períodos e o seu nome converteuse nunha icona universal. E aínda así, este artista extremadamente prolífico e versátil non deixa de sorprender pola súa variedade de rexistros, a súa capacidade permanente de renovación e a súa conexión co medio e coa época en que lle tocou vivir. Con todo, algunhas etapas do artista quedaron un pouco na sombra ou se estudaron dunha maneira superficial. Tal é o caso dos anos que pasou o mozo Picasso na Coruña, deslustrados polo interese suscitado polo seu Málaga natal e máis polo espertar ás vangardas na Barcelona modernista.
O taller dun pintor debe ser un laboratorio. Non é un oficio es un oficio de monos, inventamos. A pintura é un xogo del espíritu. (Pablo Picasso, 1945).
Biografía de Pablo Picasso
De nome Pablo Diego José Francisco de Paula Juan Nepomuceno María dos Remedios Cipriano da Santísima Trindade Ruiz e Picasso, veu ao mundo o día 25 de outubro do ano 1881, na cidade de Málaga, sendo o fillo primoxénito do pintor vasco José Ruiz Blasco e de María Picasso López.
José Ruiz Blasco, Pai de Pablo Picasso
No ano 1891, cando Pablo Picasso contaba con 8 anos de idade, o seu pai, profesor de debuxo obtén unha praza de profesor na cidade da Coruña, o céntrico instituto de Eusebio dá Garda. Por este motivo, toda a familia fai as maletas e inician unha nova etapa da súa vida.
Picasso, adolescente
Na cidade da Coruña permanecerán até o ano 1895, momento no que o seu pai obtén unha praza de docente na Escola d’Arts i Oficis da Llotja de Barcelona. Ese mesmo ano, con tan só quince, Pablo Picasso pon en marcha o seu primeiro taller na rúa da Prata de Barcelona.
A partir dese momento, unha mención honorífica na gran exposición de Madrid e senllas medallas en Madrid e Málaga, lévano a pór en marcha a súa primeira mostra individual, en Barcelona, no ano 1898. A partir dese ano, e xa como un artista profesional, realiza numerosas viaxes, exposicións, creacións,… Pero esta parte da súa historia, sumamente interesante, formará parte doutra entrada, pois hoxe ímonos a dedicar á súa estancia na cidade da Coruña.
Vida e obra de Picasso na Coruña
No ano 1889, Pablo Picasso pinta a suas dus primeras obras en óleo: “vista do porto de Málaga” e “o picador”.
E como diciamos en parágrafos anteriores, Pablo Ruiz Picasso, estivo na Coruña entre os 9 e os 14 anos, sen dúbida unha etapa de vital importancia para fixar influencias, valores, etc. Foi un momento crucial da súa vida: o paso da nenez á adolescencia, consolidando a súa afección pola pintura.
Ao chegar á cidade da Coruña, alóxanse na rúa Paio Gómez, unha zona hoxe céntrica, pero por entón o ensanche, a área de expansión urbana da cidade coruñesa. Tratábase dunha casa coruñesa de arquitectura típica, con galerías de madeira. É nese mesmo inmoble atópase na actualidade casa museo, posta en marcha en decembro do ano 2002.
Os membros da familia que se aloxaron na cidade herculina foron cinco: os seus pais, José e María, as súas irmás Dores e Conchita, e el mesmo.
Pablo asistiu desde a súa chegada ao Instituto Eusebio dá Garda, na céntrica Praza de Pontevedra, o mesmo no que o seu pai exercía como docente. Ademais a partir do ano seguinte tamén se matricularía na Escola de Belas Artes, situada no mesmo lugar, onde iniciaría os seus estudos de Arte. Alí empezou a debuxar a carboncillo e plumilla os modelos que atopaba nas rúas coruñesas e zonas próximas á súa residencia, especialmente os viandantes que frecuentaban a praia de Riazor e os pescadores do porto.
Xove Pablo Picasso
Durante a súa estancia na Coruña, Picasso continuou cos seus estudos na Escola de Belas Artes, á vez que perfecciona os seus dotes de debuxante e empeza, de maneira impactante a facer os seus primeiros pasos como pintor. De maneira maxistral o seu gran talento e traballo permitiulle depurar a súa técnica.
Pero en tan poucos anos, houbo tempo para unha traxedia, o falecemento, no ano 1895, por mor da difteria, de Conchita, a súa irmá pequena, que contaba nese momento tan só 7 anos de idade, feito que tivo lugar o mesmo ano que abandonaron a cidade para trasladarse a Barcelona. Algúns biógrafos do pintor afirman que este lle expuxo un trato a Deus: se salvaba a vida da súa irmá, renunciaría á pintura. Xa saben o resultado. A desaparición afectou profundamente ao artista, acelerando a súa maduración persoal. Cando moitos anos despois, en 1949, naceu a primeira filla do pintor, leste chamouna Conchita.
Aquel neno, dotado para a arte, era un apaixonado do debuxo e a pintura, chegando a afirmar que ”buscaba ser castigado para quedar só a pintar”. Cóntase que para gañarse os pinceis e empezar a pintar ao óleo, tivo primeiro que demostrar a súa habilidade para facelo. Non foi ata que o seu pai viu que pintara con precisión as patas dunha pomba, que lle empezou a deixar usar a súa paleta de óleos e pinceis.
Neste tempo, Picasso, mentres recibía clases dos profesores, realizaba debuxos académicos e tamén debuxos libres con motivos tan diversos como escenas familiares, vasos con flores, os touros, retratos de paisanos, lavandeiras, cans e pombas, paisaxes urbanas, a Torre de Hércules, escenas populares… Todo iso e en gran medida consérvase actualmente dentro do catálogo do Museo Picasso de Barcelona.
Torre de Hércules, Picasso
Entre os seus profesores cabe destacar a figura do escultor Isidoro Brocos, un artista impregnado por impresionismo de París, e quen seguramente foi o personaxe que maior influencia tivo no proceso de aprendizaxe e desenvolvemento do mozo Picasso.
Realizou numerosos debuxos, a carboncillo, con imaxes da cidade. E contaba xa co seu primeiro “mecenas”, pois o médico e ex ministro de Pi e Margall, Ramón Pérez Costais, mecenas da familia Picasso e ao que tamén retratou, “dáballe cinco pesetas por cada debuxo que facía nunha caixa de puros dos que aínda se conservan dous na cidade”.
Durante a súa estancia na Coruña, estímase que Picasso pintou 72 obras, realizando ademais a súa primeira exposición individual, o día 21 de febreiro de 1895, cando contaba con tan só 13 anos de idade. Fíxoo nunha moblería no número 20 da céntrica Rúa Real coruñesa. Tratábase dunha tenda de mobles. As crónicas da época deixan constancia de que as súas incipientes maneiras prognosticaban o gran éxito que logo se confirmou. “Continúe así e non dubide que alcanzará días de gloria”, relataba o diario da Voz de Galicia entón.
Ese mismo ano, no mes de marzo, faría a sua segunda exposición, neste caso nunha tenda de paraguas, sita tamén na coruñesa rua Real. Entre outras obras, expón “O home da gorra”.
O home da gorra. De Picasso
Ademais, nas súas visitas aos areais de Riazor, onde captaba as cores cambiantes da costa atlántica da cidade, e onde ademais viu por primeira vez unha muller espida (suceso indeleble que representaría en numerosas obras). Igualmente creou, no ano 1893, a revista “Asul y Blanco” (con la zeta al revés), unha versión da, entón, moi popular Blanco y negro. Nela intervendrá nos dous seguintes anos. Ademais participará nun exemplar do xorna “La Coruña”.
Na Coruña, Picasso callejeaba só a miúdo, observaba a cidade e aos seus habitantes, e experimentou a técnica da caricatura. Aos poucos profundou no tratamento da figura humana. Moitos daqueles retratos fíxoos na rúa Real e incluíunos na revista A Coruña, creada por el mesmo.
Do seu paso pola Coruña quedaron dous álbums de debuxos: un con paisaxes e algúns retratos, e outro, tamén con retratos pero só familiares. Entre os modelos que utilizou até a saciedade, o seu pai, a súa nai e as súas irmás. Especialmente, Lola.
Doutra banda na cidade coruñesa, Pablo Picasso tamén tivo a oportunidade de presenciar numerosas representacións dramáticas no teatro Principal ou Novo, hoxe rebautizado Rosalía de Castro. Os seus pais eran moi afeccionados á dramaturxia de José de Echegaray, o primeiro autor español recoñecido cun premio Nobel de Literatura. Picasso inspirou varias das súas obras en escenas costumistas contempladas na sala, como O décimo de lotaría ou tamén Caballero saudando a unha dama.
Parece ser que o neno Pablo foi feliz na Coruña. Anos despois lembrábaa como “unha cidade divertida na que o pasaba moi ben”. Aínda que é certo que nos mentideiros da cidade coruñesa atribúeselle unha indisimulada decepción coa cidade polo feito do seu húmido clima, non en balde dise que afirmaba que A Coruña era unha cidade onde chovía torcido (en alusión ao persistente vento que adoita acompañar numerosos días de choiva). Por desgraza, o seu paso tamén estivo marcado por un suceso terrible: a morte da súa irmá Conchita, cuxos restos repousan no coruñés Cemiterio de San Amaro.
Obras coruñesas de Pablo Picasso
No ano 1892, Picasso fixo asus primeiras obras coruñesas: “Corrida de toros” e “Mono atacando a cans pequenos”.
No ano 1984 pintou oseu primer retrato “Lola con mantilla”.
Retrato de Lola. Picasso
Entre as súas obras da etapa coruñesa, destacan algunhas como “A rapariga dos pés descalzos”, de 1895, obra ao óleo sobre lenzo. Trátase dun retrato vivo e fascinante, que parece predicir algunhas das súas obras posteriores do período rosa e azul. Adóitaselle considerar como unha das súas primeiras obras mestras. Picasso. Algúns autores destacan a influencia que tiveron pintores galegos como Pardo Reguera nesa etapa de formación do novo. De feito, comparando dous cadros de ambos os autores (“A rapariga dos pés descalzos” de Picasso e “Mondando patacas” de Pardo Reguerra) apuntan ao uso dunha “paleta de cores parecida, similares pinceladas e, a máis evidente, a nena da obra do malagueño é a mesma que un ano antes pintara Pardo”, segundo cóntase na propia Casa Museo Picasso da Coruña.
A rapariga dos pies descalzos, Pablo Picasso
A “rapariga dos pés descalzos” atópase actualmente no Museo de Picasso en París.
A rapariga dos pés descalzos, no taller de Picasso na rúa Schoelcher
Como anécdota cabe dicir que nun capítulo da serie de animación “Os Simpson”, Marge trata de instruír a Homer sobre a pintura utilizando esta obra dentro da explicación das diferentes etapas do pintor, durante a visita ao Springsonian Museeum.
“O retrato do doutor Pérez Costales”, tamén do ano 1895 e igualmente atópase na actualidade no Museo de Málaga. Trátase dunha obra na que pintou a este médico e político, amigo do seu pai, mostrándoo de maneira relaxada, como un venerable sabio. Dalgunha maneira o doutor Pérez Costales tamén foi o seu mecenas, pois lle regalou varias caixas de puros, en cuxas tapas pintou numerosas obras.
“O home da manta”, tamén coñecida como “o vello da manta”, un retrato do seu pai en actitude derrotada e enfermiza. Atópase actualmente no Museo de Málaga.
Atopamos tamén o “retrato do seu pai, José Ruíz Blasco”.
Retrato do seu pai. Picasso
Outras das súas obras na cidade herculina foron “O monte de Santa Margarida”, “Praia do Orzán”, “Torre de Hércules” (á que chamaba torre de caramelo), “Perfil de muller galega”, “Aldeáns galegos”, ou “Pomba e a súa boneca, fondo brando”.
Escena popular galega. Picasso
O lenzo, titulado “A alternativa” e inédito, segundo a súa filla Maya Picasso, é a “obra mestra” dos primeiros anos de Picasso. Cando un principiante vai matar por primeira vez a un touro, un toureiro veterano cédelle a súa muleta e a súa espada nun rito que o mundo taurino chama a alternativa. En 1895, o ano no que Pablo Picasso cumpriu catorce anos e o último que pasou na Coruña, o seu pai, tamén pintor, cedeulle un dos lenzos de gran formato cos que traballaba, e o novo artista realizou a súa última obra antes de abandonar a cidade. O cadro resultante, A alternativa, nunca se expuxo nun museo. A pintura, unha vista mariñeira de gran formato que se cre que pode estar inspirada no xa desaparecido Peirao de Hierro coruñés.
A alternativa, de Pablo Picasso
Casa Museo Pablo Picasso na Coruña
Unha suxestión para os que visiten a fermosa cidade da Coruña.
Casa Museo foi inaugurada o 18 de decembro de 2002.
Atópase no que foi o seu domicilio nos anos en que viviu na Coruña: Rúa Paio Gómez, nº 14, 2º piso. Trátase dun edificio do século XIX, de titularidade privada, fóra da vivenda que actualmente acolle casa museo, e que é propiedade municipal. No seu interior consérvanse 27 reproducións das súas primeiras pinturas, xa que os orixinais están actualmente nas cidades de Barcelona e Málaga. Atopamos un gravado orixinal do artista.
Hai óleos sobre lenzo, óleos sobre madeira, debuxos a lapis e a pluma, tintas, carboncillos e acuarelas.
Curiosamente entre as obras que podemos ver atópanse catro do seu pai, e entre elas, o mellor cadro pintando polo seu pai: “Un pombal”, sobre a que se di que dado que o pai perdera agudeza visual, as patas das pombas serían obra de Pablo Picasso.
Desde as xanelas da galería deste inmoble, o mozo Picasso divisaba as pombas (un dos seus símbolos máis reconocible), que sobrevoaban a próxima Praza de Pontevedra.
Atópanse tamén mobles, aveños e obxectos do equipamento doméstico, das pertenzas de Picasso.
A entrada é gratuíta, e conta con amplos horarios para a súa visita.
Conclusións
En palabras do propio Picasso.
“Aos 12 anos xa sabía debuxar como Rafael pero necesitei toda unha vida para aprender a pintar como un neno”.
Na Coruña aprendeu composición, mellorou o uso da cor, e experimentou coa figura humana e as súas proporcións.
Algúns autores estimaron que a produción do mozo Picasso na Coruña superou as 300 obras, moitas ilocalizables e, obviamente, as primeiras menos elaboradas.
Acertada ou desacertadamente, todos os estudos sobre a vida e arte de Pablo Picasso (1881-1973) tenden a dividir estas en etapas ou “períodos”, talvez nun intento de facer máis abarcable e accesible a súa inmensa carreira artística. Así, escribiuse moito sobre as súas orixes en Málaga, sobre a súa formación como artista en Málaga, os seus duros comezos no Montmartre parisiense, e a súa época como artista xa consagrado na capital francesa. No entanto, existe unha etapa na vida de Pablo Picasso que permanece, polo menos para o gran público, como case descoñecida, unha sorte de lagoa dentro da coñecidísima carreira artística do gran xenio das Artes plásticas do século XX: o seu breve pero decisiva estancia na Coruña (1891-1895), clave para a formación do artista.
Chegou sendo un neno de nove anos á cidade coruñesa, en outubro de 1891, un neno que garabateaba con carboncillo e marchouse da cidade, en 1895, como un adolescente que xa proxectaba a súa vea artística, logrando levar a cabo a súa primeira exposición, e producir na cidade decenas de obras, en busca dun estilo propio. E foise feito un artista. Esta afirmación pódese considerar esaxerada, pero baste dicir que a súa obra “Retrato de Modesto Castela vestido de Mouro”, datada en 1895, poxouse no ano 20212 en Christie’s por 2,6 millóns de euros, a maior cantidade que xamais se pagou até entón polo cadro realizado por un neno.
O Picasso comprometido en térmos polícios e osiais nacenasua adolescencia coruñesa, inspirado polas ensinanzas dodoctor Pérez Costales, republicano ilustre. En Galicia atopase a orixedo seu grado de sarcasmo e dun estado de conciencia crítica que terminará por definir a sua ideoloxía e o seu comproiso cos mais necesitados, mirada empatica que terá ro seu reflexo nos dibuxos e pinturas do período coruñés.
E é que na Coruña, Picasso empezou a traballar en diversas temáticas: os touros, os faunos, as pombas… Na súa época adolescente xa había todo o bestiario que fixo famoso a Picasso adulto. As caricaturas apuntaban xa por aquel entón tamén como unha clara tendencia da súa obra. Tamén as paisaxes, con destacados lenzos.
E como nota curiosa dicir que as súas dous grandes traballos da etapa coruñesa “A rapariga dos pés descalzos” e o “Retrato de Pérez Costales” aparecen coa firma P. Ruiz, a mesma que conservaría até o seu falecemento, non utilizando por tanto, como sabedes o nome co que será sempre lembrado: Picasso.
Picasso, que nunca volveu a España nos seus últimos 40 anos de vida, tampouco esqueceu xamais a súa etapa coruñesa. Como mostra, nesta exposición, o debuxo de Muller galega con sela, recordo coruñés que dedicou en 1970 ao seu amigo galego Antonio Olano. Ou o autorretrato “evocativo” que fixo en París en 1945 no que se debuxa neno, á idade na que vivía en cidade atlántica. Son algunhas das obras a posteriori que dan relevo, por primeira vez, ao primeiro Picasso coruñés.
E por último, cabe apuntar que xunto con Barcelona e Málaga, A Coruña é unha das cidades escollidas para a celebración dos eventos conmemorativos do 50 aniversario da morte de Picasso. Como consecuencia, a cidade herculina contará coa presenza de unha exposición internacional no primeiro semestre de 2023: “Picasso, branco no recordo azul, A Coruña 2023”, que relacionará a principais etapa da produción do artista con obras do seu período formativo na cidade.
Esta non será a primeira vez que a cidade herculina acolla unha exposición de Picasso, pois no ano 2015 xa acolleu unha mostra con motivo da celebración do 120 aniversario da primeira exposición de Picasso na Coruña.
Se a publicación gustouvos, agradecemos indiquédesnolo pulsando no botón “Gústame”. Ademais, animámosche a achegar algún comentario, e se tes interese, subscribirche gratuitamente á Newsletter do Blog para manterche sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.
Por último, se vos gustou o suficiente como para compartilo nas vosas redes sociais, estariamos realmente encantados de que así o fixésedes.
A nosa recomendación de hoxe
Nuestra recomendación de hoy
Referencias
“Picasso: azul y blanco. A Coruña: el nacimiento de un pintor”. De Ventureira Novo. R.
“Picasso ,una biografía”. De Richardson, J.
“O primeiro Picasso. A Coruña 1891-1895”. Material textual con motivo exposición celebrada en el Museo de Bellas Artes de A Coruña entre febrero y mayo de 2015.
