Hoxe achegámonos a un dos castros máis antigos existentes en Galicia. Estímase que data de hai uns 2800 anos. Atopamos o Castro de Penalba en Campo Lameiro, no interior da provincia de Pontevedra.
Esta zona, Campo Lameiro, ten un enorme interese, xa que contén algunhas das maiores tallas rupestres que podemos ver no Noroeste peninsular. Por este motivo, recomendámosvos que, cando sexa posible, visitedes o Parque Arqueolóxico da Arte Rupestre de Campo Lameiro para descubrir tan magnífico tesouro de pedra.
Este castro foi nos seus inicios, durante a Idade do Bronce Final, unha zona de asentamento na que as principais actividades económicas eran a agricultura, os cereais e a colleita.
Os castros en Galicia
Sen dúbida, os castros galegos constitúen un elemento patrimonial de primeira orde nas características destas terras do noroeste da Península Ibérica.
Ademais, os castros son un arquivo da historia antiga, xa que as súas orixes pódense atopar na Idade do Ferro e do Bronce. Aínda que é certo que non todos os castros son tan antigos, e de feito, algúns conviviron durante a época da conquista polo Imperio Romano.
Os primeiros castros apareceron no século VIII a.C. no norte de Portugal e nas Rías Baixas. Estaban situados en zonas estratéxicas, e eran vilas construídas como formacións circulares e amuralladas, protexidas do seu contorno por barreiras naturais, e nelas vivían pobos prerromanos, indíxenas de Galicia.Estendéronse progresivamente cara ao norte e dende a costa cara ao interior, probablemente seguindo as vías de auga. A súa área de extensión ocupaba o territorio da actual Galicia e chegaba ao río Navia (Asturias) polo leste e ao río Duero (Portugal) polo sur.
O seu nome, castro, provén do latín “castrum” ou fortificación militar. Estes asentamentos fortificados darán lugar á cultura castrexa ou castreña. Este período abarca desde o século VIII a.C. ata a dominación romana no século I a.C., aínda que algúns castros galegos permaneceron ocupados ata o século IV d.C., baixo a chamada cultura galaico-romana, unha integración entre a cultura autóctona e a cultura romana.
Que se sabe do castro de Penalba?
O castro de Penalba está situado nunha zona granítica, no monte de Agüeiros, a uns 423 metros de altitude. Concretamente na parroquia de San Miguel de Campo.
As orixes do castro remóntanse ao século IX ou VIII a.C. Parece que esta primeira fase atoparía o seu fin tras un incendio.
Posteriormente configuraríase o castro coa incorporación dos muros e dúas terrazas. Porén, esta nova ocupación non duraría moito xa que a poboación trasladouse ao coñecido como Castelo dos Mouros uns centos de metros cara ao oeste, xa no veciño concello de Moraña.
O recinto conta con dúas terrazas, unha das cales, a inferior, en forma de círculo irregular, ten unhas dimensións de algo máis de cen metros e está rodeada por un muro de pedra. O outro ten un diámetro duns corenta e cinco metros.
O castro ten un sistema defensivo amurallado ademais de estar nunha ladeira cunha altura que oscila entre os tres e os seis metros, formada por pedras de tamaño irregular.
O castro ten un bo número de gravados de arte rupestre.
Na parte SE da primeira terraza atópase a segunda, onde se atopa actualmente a capela de San Antoniño, de finais do século VII ou principios do VIII. Construído no seu día na liña de cristianizar as crenzas pagás vivas ata entón.
A rampla que se pode ver para acceder á capela é máis recente, xa de época contemporánea.
Segundo os estudiosos do tema, considérase que o castro de Peñalba recibiría influencias da mitoloxía fenicia, vila que chegaría ás costas galegas no tráfico naval comercial.
Realizáronse varias campañas de escavación, centradas especialmente nunhas 30 vivendas e os recintos amurallados.
A Pedra da serpe
No alto do castro, na croa, está a Pedra da Serpe, un espectacular petróglifo asociado aos rituais de fertilidade.
Está situado nunha rocha orientada ao leste e cunha inclinación duns 80º.
A serpe foi sempre, dende a antigüidade, un símbolo que, nalgúns casos, era un ser do submundo subterráneo, que tamén representaba unha dobre cara, por unha banda unha visión na que simbolizaba a morte e o mal, e por un lado. outros tamén era un ser beneficioso para o ser humano, xa que estaba relacionado coa saúde, a medicina e a rexeneración.
Nalgunhas culturas está racionado con coñecementos ocultos, sendo tamén un animal símbolo da eternidade, probablemente polo feito de desprenderse da súa pel.
Hai que ter en conta o carácter máxico co que se asociaba a serpe no mundo celta. O deus Cernunnos, o señor das bestas, está representado con cornos de cervo, un torco no pescozo e nunha man, e unha serpe na outra.
Tamén foi considerado un símbolo de fertilidade. De aí unha tradición, que aínda pervive, pola que as parellas que desexan ter descendencia asisten na noite de San Xoán a facer unha ofrenda á serpe, consistente nunha cunca de leite.
E é que na tradición galega a serpe ten un protagonismo especial. Así atopamos mouras que toman aspecto de serpe. De feito, a palabra serpe atopamos na toponimia de numerosos lugares de Galicia.
Ademais, atopamos representacións de serpes en varios castros galaico-portugueses, como no caso de Santa Tegra , no concello pontevedrés da Guarda, no de Troña, en Ponteareas ou no de Baldoeiro en terras de Trâs os Montes. , xa en Portugal.
En canto ao gravado da serpe en Penalba, atopamos este gravado nunha rocha duns tres metros de lonxitude. Nela vemos dúas figuras de serpes, unha uns centímetros máis longa que a outra (aproximadamente 2,05 e 1,95). Se nos fixamos ben, tamén podemos ver unha especie de burato que podería representar dous ovos. De ser así, sería o único gravado de Galicia no que se representan xuntos a serpe e os ovos.
Post publicados con anterioridade e relacionados con esta entrada
O castro de Baroña. Legado histórico
Castro de Castromao. Un sitio magnífico en terras de Celanova
O castro de Viladonga, unha viaxe ao pasado
Mouros e mouras. Seres mitolóxicos galegos
A noxa recomendación de hoxe
Referencias
Guía dos Castros de Galicia. De Dorribo Cao, X.R. y otros
https://oestrymnio.blogspot.com/2013/10/castros-de-penalba-y-trona-el-culto-la.html
http://patrimoniogalego.net/index.php/19100/2012/05/castro-de-penalba/
