Abordamos hoxe a historia (¿) e lendas do mago Merlín, un personaxe que deu moito xogo ao longo do tempo, para construír relatos literarios, obras cinematográficas, representacións artísticas e múltiples presenzas nos máis pintorescos contextos.
Todo comeza cando os escritores dos séculos XII e XIII converteron a un bardo, que quizais viviría cincocentos anos atrás, nun personaxe central da corte do mítico rei Arturo.
Pero, … vaiamos por partes.
O mago Merlín é un personaxe vinculado a personaxes da antiga mitoloxía celta durante a Idade Media, aínda que algunhas fontes cren que a súa existencia foi real, que poderiamos encadrar en torno ao século VI.
e real, que podríamos encuadrar en torno al siglo VI.
As referencias a Merlín sempre están vinculadas ás súas capacidades e poderes no ámbito da maxia, que lle permitirían cambiar de forma, voar, falar cos animais, coñecer os segredos do universo e, mesmo, poder facerse invisible. Posuía unha gran sabedoría e era capaz de poder entender aos animais e falar con eles.
O primeiro Merlín non é exactamente un mago, senón máis ben un bardo ou poeta. Así, fontes da Idade Media falan del como un bardo galés, do século VIN, Myrddin Wyllt.
Para algúns autores, Merlín, na mitoloxía celta, máis que un personaxe concreto, sería a denominación dunha especie de figura, do tipo dos druídas ou chamans que representaría a conexión profunda entre o ser humano e os poderes do mundo natural. Merlín sería un poderoso oráculo para os celtas, capaz de ver o pasado, o presente e o futuro.
O certo é que non se sabe de certo se este personaxe realmente existiu. A maioría das obras que falan de Merlín tamén evocan a Arturo e os Cabaleiros da Mesa Redonda. Estes textos datan do século XII ao século XVI, pero as historias protagonizadas por Merlín remóntanse moito máis atrás. Parece certo que un tal Merlinus Ambroisius realmente existiría, e era de ascendencia real.
Se nos ocupamos da súa biografía, en primeiro lugar hai que dicir que a concreción do nacemento ou orixes do mago Merlín, poida que sexa o máis misterioso e inexacto de toda a súa referencia mitoloxía. Este personaxe establécese como fillo da princesa de Dyved e dun demo incubo, que podía cambiar de formas, disfrazándose de humano, para procrear cunha muller. De aí atribúense os poderes máxicos de coñecer o pasado, cambiar de forma e demais aptitudes místicas de Merlín. Parece ser creado coa intención de que fose a perdición das almas mortais, pero ao ser bautizado no seu nacemento, o demo perde potestade sobre el, gañando liberdade de escoller. Con dezaoito meses, Merlín profetiza a morte do xuíz que quere condenar á súa nai, acusada de procrear ao neno cun sacerdote. Merlín escolle facerse un líder espiritual, axudando a todo o que puidese coas súas peculiaridades habilidades. Coa súa sobresaliente intelixencia foi conselleiro de moitos reis da antigüidade, segundo a mitoloxía celta.
Como diciamos en parágrafos anteriores, a historia do mago Merlín ten a súa orixe en Myrddin Wyllt, un tolo e profeta pertencente á tradición medieval galesa. Ao parecer, Myrddin toleou ao morrer o seu rei e permaneceu durante anos no bosque, lugar de onde saíu transformado e “coñecendo a esencia de todas as cousas, a súa transformación e a súa renovación”, tal cal di a lenda de Merlín. A historia daquel home foi recollida por Geoffrey (Godofredo) de Monmouth, un cóengo agostiño e finalmente bispo, quen no século XII publicou, entre outras obras, “A Profecía de Merlín” e o poema “Vida de Merlín”, alcanzando o protagonista un gran éxito, a primeira delas incorporada á súa “Historia dos Reyes de Gran Bretaña”, obra pola cal se lle atribúe a creación da figura e lenda de Merlín. Desta maneira, Geoffrey foi un dos principais impulsores da lenda artúrica e quen introduciu a figura de Myrddin como o mago Merlín.
No relato de Geoffrey, a relación de Merlín co rei Arturo, esta iniciaríase co rei Uther Pendragon, quen se namora perdidamente dunha fermosa muller chamada Igraine. Para complicar a historia, esta muller atópase casada con Gorlois, quen para entón sería duque de Tintagel. O desexo do rei por aquela muller era tal, que decidiu iniciar unha guerra co seu esposo por ela. Uther encérraa no seu castelo, para tela preto, pero esta rexéitao. Para poder posuíla, Uther pide auxilio a Merlín, quen lle propón un brebaxe máxico que o axudaría a cambio dun tributo. O trato consistía en que o brebaxe daríalle a capacidade de parecerse a Gorlois para, desta maneira, poder unirse á súa amada. A cambio, Merlín pídelle ao fillo que nacerá da unión. Desta maneira Uther puido ir esa noite á habitación de Igraine e xuntarse con ela. Esa mesma noite, o esposo de Igraine morre en combate, mentres que os sabios, días despois, aconséllanlle que se una co rei Uther, quen estaba namorado dela.
Lenda Rei Arturo
Foi así entón que, ao dar a luz a Arturo, Merlín reclama a súa promesa e lévallo, entregándollo ao cabaleiro Héctor para que o criase xunto ao seu lexítimo fillo Kay.
Merlín coidou desde as sombras a Arturo, quen creceu moi relacionado ás artes da cabalaría, facéndose un combatente hábil. É entón cando, con dezaseis anos de idade, Merlín lévao cara a Excalibur, unha espada enterrada nunha pedra, que ninguén podía sacar. Esta mística espada, concedía dereito ao trono de Inglaterra, a quen puidese extraela do seu letargo, convertendo a Arturo en lexítimo herdeiro e posteriormente en Rei de Inglaterra.
Co tempo, Arturo reinaría en Camelot baixo o consello e protección de Merlín, aínda que este o ignoraría en momentos clave. Posteriormente pódese ver a Merlín sendo conselleiro real en máis dunha ocasión.
En todo caso, a creación do mito artúrico durante o século XII ten as súas raíces nun proxecto político. Nese período, os reis da dinastía de Plantagenet, que reinaban en Inglaterra pero tiña raíces en Bretaña, Normandía e Anjou, estaban a construír un gran reino, e esa dinastía, anglofrancesa, necesitaba atopar un precedente, tanto dos celtas insulares como dos normandos que puidese ennobrecer e aproximar as liñaxes de ambas as beiras da canle da Mancha. Este precedente achouse nos antigos reis celtas cristianizados.
Se nos centramos nos aspectos simbólicos, o mago Merlín representa bondade e soños, A natureza na súa poder orixinal. Por iso catívanos, porque é a representación dun arquetipo eterno. Preto da natureza, o suficientemente preto do deus Pan da mitoloxía celta que representa a encarnación mesma da natureza.
O Mago Merlín interpreta os signos e le nas estrelas. Adiviña o que está oculto e ve o futuro como o pasado. Os seus poderes ás veces lévano a rirse das aparencias, unha risa incomprensible para os mortais comúns. Merlín coñece o uso da maxia e a insignia. Os seus estudantes de mago son todas mulleres, incluídas Morgane e Viviane. Fala o idioma dos animais e mesmo cabalga á cabeza dun exército de cervos.
Os bosques seguen sendo o lugar onde Merlín refúxiase para volver ser el mesmo despois da tolemia dos homes.
Vive como un animal, alimentándose de froitas do bosque e auga de manancial. Saca desta ósmosis coa natureza a súa forza e a súa poder profético. Coñece desde hai moito tempo o seu propio destino: vivir a súa eternidade coa súa amada, no corazón do bosque de Brocéliande.
A morte de Merlín. Segundo a maioría de relatos, a lenda de Merlín non ten fin, pois este nunca morreu.
Cando Merlín xa era un ancián, tal e como diciamos en parágrafos anteriores, coñece a unha fermosísima moza chamada Nimue, á que Merlín rebautizó como “a Dama do Lago”, en referencia a que lle construíu un palacio no fondo dun lago, a cambio de que aceptase ser o seu amante, tras non ser capaz de resistirse aos seus encantos, namorándose locamente dela. Nimue, desconfiada tras saber que Merlín era fillo dun demo, engana a Merlín, primeiro pídelle que lle ensine a arte máis antiga de todos os tempos, e o gran mago accede e ensínalle todo o que sabe.
A dama do Lago
A moza decidiu probar a súa poder, lanzou un gran feitizo cara ao bruxo Merlín, e o aprisionou nunha gruta subterránea, que tiña unha entrada cuberta por unha roca encantada. O poder do feitizo foi tan enorme que este non puido escaparse dese lugar, un cárcere de cristal, onde finalmente morreu.
Como diciamos antes, o nome de Merlín aparece repetidamente na literatura a través dos séculos. Mark Twain retrátao como un estafador na súa novela “Un ianqui na corte do rei Arturo” (1889). Pola súa banda, Jean Cocteau, en “Os cabaleiros da Táboa Redonda”, de 1937, Merlín aparece como unha forza negativa, un vello cruel e manipulador. Mesmo, en “O Señor dos aneis”, (1954) de Tolkien, podémolo recoñecer no mago Gandalf.
O poema “Armes Prydein (A profecía de Bretaña)”, do século X, fala dunha profecía que imaxina unha alianza entre celtas bretóns e viquingos do norte de Irlanda para expulsar aos anglosaxóns de Gran Bretaña, e menciónase a Myrddin Wyllt como profeta. Cuestión habitual na tradición celta, xa que o bardo e posuíaa vincúlanse á predición do futuro.
Robert Boron, a finais do século XII compuxo un Merlín en verso, obra que sería reescrita en prosa en 1210. É nesta obra onde se fala de Merlín como o froito dunha conspiración de demos para convertelo nunha especie de “Anticristo”, condición que perdería, como dixemos anteriormente, ao ser bautizado pola súa nai.
De gran relevancia cabe cualificar un manuscrito, datado en 1316 que presenta a Merlín como o mago do ciclo artúrico. Este manuscrito foi traducido por Carlos Alvar e desenvolve a partir del a súa obra “A historia de Merlín”. Nesta obra atopamos as seguintes aseveracións:
- Merlín o mago, mestura de profeta e de salvaxe criado nos bosques, á marxe de toda sociedade, é froito, ao parecer e tal e como diciamos con anterioridade, da imaxinación de Geoffrey de Monmouth, que alude a el na Historia Regum Britanniae (ca. 1135). Ningún autor ocúpase do estraño personaxe ou, polo menos, ningún dedícalle especial atención; por tanto, hai que aceptar que o imaxinativo historiador é pai de moitos dos trazos que caracterizarán ao mago artúrico.
- O Merlín que vai chegar a través da tradición artúrica será unha fusión dos dous personaxes citados por Giraldus Cambrensis, unha mestura de adiviño e mago, coñecedor do pasado, do presente e do futuro, do oculto e o visible, pero capaz tamén de transportar as pedras de Stonehenge por centos de millas de distancia mediante os seus coñecementos de artes máxicas.
- Nas novelas artúricas, os heroes nacen e se crían no bosque (Perceval, Galván, etc.) e a el regresan cando fracasan nas aventuras, en busca de refuxio, ou cando tolean. Para o home medieval, é o lugar das potencias máis terribles: non hai normas, e nel pódese producir todo tipo de prodixios e, ás veces, dará a recompensa por tantos esforzos. Pero o bosque é, ante todo, soidade e infinitud. Ninguén iría vivir alí, a non ser que estivese tolo, do mesmo xeito que só os tolos ou os elixidos atrévense a ir ao mundo dos mortos: Lanzarote, Tristán, Yvaín, Amadís, Don Quixote e outros moitos cabaleiros, profundamente namorados e vítimas do amor, atopan no seu sentimento a forza suficiente para poder vivir no bosque, alleos ás normas sociais…
- Con todo, unha figura tan sobresaliente como é a deste mago-adiviño queda temporalmente eclipsada nas obras de Chrétien de Troyes, durante a segunda metade do século XII.
Posiblemente, a metamorfose de Merlín débase ao, antes citado, Robert de Boron, autor dunha triloxía (Joseph d’Arimathie, Merlin, Perceval) . Segundo a formulación deste autor, Merlín convértese no transmisor das promesas divinas e no único capaz de facer que os designios de Deus cúmpranse da forma en que os ten pensados: o reino de Arturo mostra así algúns puntos de contacto coa concepción do mundo que se recolle no Antigo Testamento; a chegada do Graal, coa redención dos escollidos, constituía unha clara trasposición da vinda do Mesías. O interese cristianizador de Boron queda ben de manifesto; aínda por riba, a este autor non lle bastaba con santificar o Graal ou instituir a Mesa Redonda en recordo da Santa Cea: a parte que se conservou da súa obra presenta abundantes materiais moralizantes e innumerables sermóns; por iso, non ten nada de particular que Merlín convértase nun mago cristián a pesar de que os demos o procrearon coa idea de facer del un Anticristo.
Merlín sería pois unha creación literaria, baseada na imaxinación dos escritores e en tradicións populares orais. A tradición gaélica coñecía a figura do druída, e existía ou sacerdocio druídico sobre o que hai información dispersa.
Real ou non, o certo é que Merlín, como personaxe, é considerado un mago sen parangón, fonte de inspiración de numerosas historias de meigos contemporáneas á súa época. A imaxe dos magos que se mostra na literatura de fantasía moderna, está sen dúbida inspirada nel.
Referencias:
El Mago Merlín, de López Campillo, E.
Merlín: historia y leyenda de la Inglaterra del Rey Arturo, de Ashe, G.
NationalGeographic, nº 206
https://www.mitologia.info/merlin/
