Atopamos en Galicia numerosas historias que aínda sobreviven na memoria popular. Neste Blog estamos a tentar recoller moitas delas, e por iso hoxe, con esta publicación queremos lembrar a historia de María Soliña, a meiga de Cangas. É a historia da bruxa que nunca o foi.
A historia de María Soliña (Soliño segundo outras fontes), é digna de película, de feito mesmo existe algunha longametraxe sobre a súa historia.
Lenda que se transmitiu de xeración en xeración entre os habitantes da vila de Cangas, como símbolo da enorme inxustiza que se cometeu sobre ela.
María Soliña, María Soliño ou María Solinha (Cangas de Morrazo, Pontevedra, 1551 – século XVII, despois de 1617) foi unha pescadora e *terrateniente galega, xulgada por bruxaría en 1621, ao setenta anos, pola Inquisición española en Santiago de Compostela. Foi torturada até confesar para evitar o martirio.
Pero… comecemos sabendo algo sobre a súa biografía
Naceu na localidade Pontevedresa de Cangas, no ano 1551. Parece ser que se criou no seo dunha familia ben situada socialmente, xa que posuiría por herdanza varias leiras e dereitos de presentación en varias capelas e freguesías da zona, entre elas da Igrexa de San Mariño en Moaña, a Colexiata de Cangas do Morrazo e na Igrexa de San Cibrán en Aldán.
Contraeu matrimonio cun pescadeiro, de nome Pedro Barba, home emprendedor, pois chegaría a rexentar o seu propio negocio de manufactura de peixe. Viviron nunha casa no municipio de Cangas. Ao parecer tiveron varios fillos, aínda que se descoñece o número exacto. Sen dúbida, protagonizaron unha acomodada vida cuxo nivel económico constituíu o fundamento da inxustiza cometida contra María Soliña.
Para aquel entón Cangas era un pobo en pleno crecemento económico. Atopábase ben situado e o comercio do peixe estaba en auxe. A maioría das familias que residían na zona dedicábanse a este negocio. Algúns pescaban, outros manufacturaban o peixe para salgalo ou preparalo e outros o exportaban ás cidades ou pobos veciños. A proximidade de Cangas e Vigo, colocaba á aldea nun lugar privilexiado que lle supuña ter un importador seguro e constante da súa mercadoría principal. Para algunhas familias de Cangas, o peixe foi unha certeira forma de enriquecemento e a familia de María foi unha delas. O seu marido foi facendo crecer o seu negocio de pesca máis e máis, ata que decidiu montar unha dorna man a man con Antón, irmán de María. As dornas eran algo así como o chanzo máis alto no negocio do peixe nas aldeas: levaban a cabo todos os procesos dentro da cadea de produción da materia prima, desde a pesca até a exportación.
Pero… chegaron anos difíciles, tras a devastación derivada do ataque otomán á vila de Cangas, en decembro do ano 1617, como consecuencia do ataque destes piratas berberiscos, María perdeu ao seu esposo Pedro e ao seu irmán Antón. Neste ataque os piratas saquearon e queimaron a vila.
O pobo tardaría moito en recuperarse, durante anos quedou totalmente decimado e a súa economía completamente esnaquizada provocando, como consecuencia, unha gran fame negra que deixou unha profunda cicatriz na zona. Os ricos perdérono case todo e os pobres non tiñan nin para comer ou vestir.
A nobreza viu minguar notoriamente os seus ingresos da nobreza, a cal buscou maneiras de resarcirse, e neste caso concreto, María era un branco fácil, tras quedar viúva, polo que dado que posuía bens e parcelas, foi denunciado como bruxo, do mesmo xeito que outro oito mulleres da vila de Cangas.
Contan as crónicas que o horror fixo que moitos sobreviventes perdesen a razón, e un deles foi María Soliña.
Temos que situarnos en contexto: unha pequena localidade, Cangas, empobrecida, onde nin sequera os vasalos podían entregarlle as súas rendas aos señores feudais. María era unha muller moi poderosa e desprotexida, e era poderosa por dúas vías: a política e a económica. Coa morte do seu marido e irmán, a muller converteuse en propietaria de multitude de bens. Ademais continuaba tendo os dereitos de presentación sobre as dúas igrexas. Estes dereitos permitíanlle por unha banda levar unha parte dos beneficios recadados pola parroquia e por outro elixir ao titular das mesmas. Esta herdanza envelenada colocouna no punto de mira da nobreza e o clero que, desesperados ante a situación, farían o necesario para arrebatar o pouco que queda en Cangas.
Na acusación ante o Santo Oficio de Compostela detallábase como proba que acudía soa cada noite á praia, o lugar onde o seu marido e o seu irmán morreran, asasinados os turcos. Alí invocaba a Deus para que o mar devolvese os cadáveres e así puidesen recibir cristiá sepultura. Sen dúbida, un acto de herexía pura para quen non puideron empatizar coa dor dunha muller, xa anciá, que quedara abandonada nun mundo de homes.
Pero o certo é que María, como consecuencia da dor recibida coa perda dos seus seres máis queridos, afogaba as súas penas no Atlántico, sobre a area das súas praias, onde suplicaba que o océano lle devolvese os seus corpos. Pero iso, para a Inquisición máis que unha proba de amor, era a proba do delito, que máis podía facer unha muller soa na praia, que procurar a carnalidade do diaño, ao amparo da madrugada.
María foi xulgada no ano 1621 polo Tribunal da Inquisición en Santiago de Compostela, e como resultado desta acusación, por bruxaría, e tras unha confesión obtida mediante a tortura, María confesou que levaba dúas décadas practicando a bruxaría, e mesmo que tivera tratos carnais co demo. O resultado do xuízo recóllese na sentenza ditada o 14 de setembro de 1621 polo Inquisidor Diego Vélez de Guevara, na Praza do Mercado de Cangas, condenando ás acusadas a morrer queimadas na fogueira. Pero a María seríalle conmutada a pena, e foi condenada, ademais da perder os dereitos que tiña sobre varias igrexas (verdadeiro obxectivo dos denunciantes), a levar o sambenito durante seis meses. O sambenito era o hábito de penitentes que a marcaba como bruxa proscrita.
Algunhas das outras mulleres acusadas, posiblemente para encubrir o verdadeiro obxectivo de facerse coas riquezas de María, terminaron de peor maneira, pois foron condenadas á morte e executadas. María sufriu o escarnio público, paseada, posiblemente, pola mesma rúa que hoxe en día leva o seu nome.
Era un tempo en que aquelas mulleres soas, solteiras ou viúvas, mulleres que non estaban ao servizo de ningún home, non resultaban útiles e eran unha ameaza para o poder, pois subvertían a orde social.
Non se sabe o lugar, data e causa da morte de María Soliña, aínda que hai que supor que non sería moito máis tarde de recibir a súa condena, xa que tiña nese momento case setenta anos de idade. Non se conserva a súa acta de defunción, nin constancia desa condena. Hai quen din que María xamais morreu e continúa vagando pola praia de Cangas na noite, pedíndolle ao mar que lle devolva o que lle arrincou. O innegable é que María representa un exemplo da violencia que sufriron as mulleres historicamente e que o relato da súa vida serviranos para expornos moitas cousas respecto diso.
Segundo outras versións María Soliña morreu no tormento en xaneiro do ano 1622 e como co seu corpo non se puido verificar o auto de fe correspondente o Santo Oficio e os seus colaboradores confeccionaron un boneco de palla e cartón que levaron polas rúas de Cangas, subido sobre un asno.
Ademais, froito das condenas das mulleres acusadas xunto con María, xurdiu unha copla popular:
Adeus meigas de Cangas,
Netas de María Soliño,
Queme levastes a rastras
Polo largo do camiño.
E para maior escarnio, a lenda iría crecendo ao longo dos anos, sinalando que fosen os Soliño os que facilitara información aos piratas para o desembarco. Por iso, e escapando deses rumores, supostamente interesados os Soliño tiveron que vivir apartados na veciña parroquia de Hío.
En España desde uns cen anos antes, a Santa Inquisición campaba ás súas anchas. Lembremos que esta Institución foi creada polos Reis Católicos no ano 1478 e abolida por Isabel II no ano 1834.
Unha década antes do seu procesamiento, eran incineradas en Zugarramurdi (Navarra) seis acodes condenadas por bruxaría. Con todo, a canguesa María Soliño (ou *Soliña) librouse do lume, pero converteuse nun mito a quen se segue cantando en Galicia.
Unha práctica, a persecución de mulleres empoderadas, libres ou non sumisa aos poderes e convencións imperantes que faría que sucesos similares aos anteriormente narrados tivesen lugar máis aló das nosas fronteiras. Por exemplo, en xaneiro do ano 1692 iniciábanse nas Colonias Británicas os coñecidos como Xuízos de Salem. Neles procesáronse e condenaron a máis de 20 persoas, case todas mulleres, acusadas de practicar bruxaría. Estes feitos marcarían a historia dos futuros Estados Unidos de América, que abrazaran o puritanismo.
En todo caso, a causa seguida contra María está considerada como a maior contra a bruxaría que houbo en Galicia.
A historia de María aniñou na memoria popular do pobo, pero non soamente na Vila de Cangas, xa que a historia desta muller traspasou fronteiras e inspirou a numerosos artistas que crearon obras como os fermosos poemas que lle dedicou Celso Emilio Ferreiro no libro “Longa noite de pedra” (1962):
Polos camiños de Cangas
a voz do vento xemía:
ai, que soliña quedache,
María Soliña.
Nos areales de Cangas
muros de noite se erguían:
ai, que soliña quedache,
María Soliña.
As ondas do mar de Cangas
acedos ecos traguían:
ai, que soliña quedache,
María Soliña.
As gueivotas sobre Cangas
soños de medo tecían:
ai, que soliña quedache
María Soliña
Baixo os tellados de Cangas,
anda un terror de auga fría:
ai, que soliña quedache
María Soliña.
Outras obras literarias inspiradas na vida de María Soliña, foron:
- Unha novela de Pemón Bouzas: “A voz do vento”, do ano 2014 e que obtería en LX Premio de Novela Ateneo Cidade de Valladolid.
- Unha obra teatral de Xosé Manuel Pazos, que leva por título “A defensa dá Vila. María Soliña”.
No ámbito músico-teatral, atopamos unha obra obre a súa vida, unha ópera folk, composta polo ponferradino Nacho Mañá, sobre un libreto baseado na obra teatral antes apuntada.
No ámbito cinematográfico, entre outras obras, podemos citar:
- “A Paixón de María Soliño”, do ano 2012, un documental realizado por Emilio Fernández e Alfonso Castaño. Estreada no festival americano de Sundace.
- “María Solinha”, unha película dirixida por Ignacio Vilar.
Si queredes sabe algo mais sobre as meigas galegas, animadevs a o noso post:, publicado neste mesmo Blog: As meigas galegas.Habelas, hainas!
E isto é todo por hoxe. Confiamos en que esta publicación resultase do voso interese. E se queredes estar ao día das nosas publicacións podedes subscribirvos gratuitamente para recibir información periódica coas novas publicacións.
Lectura recomendada
Referencias
Mitoloxía de Galiza. Lendas tradicións, maxias, santos e milagres. De Vaqueiro, V.
“María Soliña” | Concello de Cangas
María Soliña, brujería e inquisición – Paperblog
