Nuns tempos, como os actuais, nos que a crise económica alimenta o debate sobre os impostos e su desigual distribución, é un bo momento para facer un repaso á situación que lles tocou vivir, neste asunto, aos nosos devanceiros alá polo medievo.
Na Idade Media, os impostos eran moitos e diversos, constituían unha obrigación que os vasalos debían satisfacer ao Rei, á Igrexa e ao seu Señor. Hai que ter presente que a Monarquía, para cubrir os seus numerosos gastos, desenvolveu un modelo tributario que lle permitía obter dos seus súbditos rendas cada vez máis numerosas. Ata mediados do século XIII, devanditos gravames reducíanse a servizos persoais que se pagaban en especie. Conforme pasou o tempo este servizos diversificáronse e algunhas se converteron en económicas e outras se podían facer fectivas mediante o pago dunha determinada cantidade monetaria fixada previamente.
A fa
cenda rexia obtiña os fondos principalmente de tributos directos: rendas sobre as persoas, sobre as propiedades reais, as regalías e os monopolios.
Os vasallos e servos tiñan que cumprir con dous tipos de contribucións: as prestacións de servizos persoais e as prestacións de tipo económico, que podían abonarse en diñeiro ou especie.
Entre os servizos persoais, pódense citar fundamentalmente catro: o servizo militar (acompañar ao señor feudal á guerra); prestar servizos de garda no castelo do señor feudal e dar aloxamento na súa propia casa aos visitantes do mesmo; asistir ás audiencias para asesorar ao señor feudal, e para rematar, cultivar as terras dos seus señores durante algúns días á semana (corvea).
No que atinxe ás obrigas de índole económica, había os impostos en especie consistentes na participación dos produtos da terra, a obrigación de cocer pan moler o trigo e pisar as uvas no muíño e adega do señor feudal, respectivamente. Ao clero pagábaselle en forma de viño.
Había tamén o Imposto da talla ou peito, que era pagado por cada familia de campesiños en forma de diñeiro ou especie; chamábaselle de tal forma porque ao pagalo facíase unha talla con coitelo nun pedazo de madeira
A man morta consistía en que si un servo morría, a maior parte dos seus bens pasaban ao señor feudal.
De seguido listamos algúns dos impostos habituais en diferentes territorios dos antigas Cortes de Castela e a Coroa de Aragón, fundamentalmente. Dunha sinxela e rápida lectura é fácil facerse á idea da tremenda presión con que os vasallos tiñan que contribuír ao soporte das clases privilexiadas.
- Abadía ou Luctuosa que era o dereito que tiñan os curas a percibir, á morte os seus parroquianos, certo tributo dos bens que deixaba.
- Acémilas: eran aportacións de mulas ou animais de carga para o acarreo de víveres e cargas en campañas militares.
- Alcabala: imposto que gravaba o comercio de mercadorías nas Cortes de Castela.
- Alfarda era o pagamento polo uso da agua (acequias, canalizacións…)
- Alhondigaje: imposto por lo depósito de mercadorías.
- Almojarifazgo, que era un imposto aduanero que se pagaba pola transferencia de mercadorías que entraban ou saían do reino de España, ou que viaxaban entre os diversos portos (peninsulares ou americanos), equivalente as actuais tarifas.
- Axadero era o tributo que debía pagar cada persoa que traballaba cunha “axada” (azada)
- Banalidades: pagamento en especie polo uso de “instalacións” do señor, como o muiño ou o forno.
- Caballerías era o pagamento que se facía anualmente para manter todo o relacionado coas mesmas (guerreiros coa sua montura, equipo de armamento e mantemento dos animais)
- Calumnias ou Calonias eran as multas impostas pola xustiza no exercicio das súas funcións.
- Carneraje aplicábase sobre os gandos trashumantes que atravesaban as terras do reino.
- Cena era un tributo fixo que se pagaba para pagar os gastos dunha corte real itinerante.
- Chapín de la reina ou servizo de casamento, que se recaudaba ocasionalmente entre o pobo para sufragar os gastos das vodas reais.
- Cuatropea: imposto sobre a venda do gando.
- Diezmo: imposto correspondente á décima parte das colleitas que recaudaba a Igrexa e servía para o mantemento do culto e do clero.
- Excusado, que gravaba a unha casa/facenda elixida pola Coroa entre as dunha determinada parroquia. A obriga consistía en que os diezmos que a devandita facenda corresponderíalle ceder á Igrexa eran pagados ao Rei, co cal o facendado quedaba liberado de facelo á Igrexa.
- Fonssadera era o imposto que debían pagar os homes libres e vasallos en concepto de contribución á defensa do territorio.
- Fossatera era o imposto que debían satisfacer os que debían ir á guerra pero non concorrían a ela.
- General ou Generalidades eran os impostos que gravaban e a importación e exportación de mercadorías e o consumo na Coroa de Aragón.
- Herbaticum ou Herbaje eran os pagos que se aplicaban sobre os gandos trashumantes que atravesaban terras, e bosques estacionalmente, para o aprovechamiento dos pastos.
- Infurción, que era un tributo que se pagaba ao señor dun lugar por razón do solar das casas.
- Lezdas eran as peaxes que gravaban o tránsito de persoas e mercadorías polas terras do reino.
- Millones era un imposto extraordinario fixado polas Cortes de Castela, que se reservaban o control da súa administración a través dunha Comisión de Millóns e comprometían á Coroa a dedicar o recaudado a un gasto.
- Monedaje, Monetaticum o Maravedí é un tributo que se pagaba ao soberano pola fabricación da moeda.
- Montazgo, imposto sobre os gandos e debido polo tránsito que fan por calquera territorio en favor do Rei.
- Pecha que gravaba os bens mobles e inmobles dos pecheros.
- Pontaticum ou Pontazgo é o peaxe que se cobra por usar unha ponte.
- Portazgo. Este tributo solicitábase nas portas das cidades e vilas principais do reino, pola entrada de produtos que traían os forasteiros, para a súa venda, con motivo da celebración de feiras e mercados.
- Primicia, consistente na obriga de entregar á Igrexa a cuadraxésima e a sesaxésima parte dos primeiros froitos da terra e o gando.
- Sacas ou Passagios eran os aranceles aduaneros que pagaban as poboacións que pola súa proximidade coa fronteira Navarra tiñan postos aduaneiros.
- Sextaferia consistía nunha prestación veciñal para a reparación dos camiños. Era un imposto en forma de traballo.
- Sisa que consistía en descontar no momento da compra unha determinada cantidade no peso ou volume de certos produtos; a diferenza entre o prezo pago e o do recibido era a sisa. Como gravaba bens de primeira necesidade (pan, carne, viño, fariña,…) era un imposto moi impopular.
- Tercias reales, un ingreso concedido pola Igrexa á Coroa consistente en dous novenos dos diezmos eclesiásticos recaudados.
- Terrazgo, que era a renda que se pagaba ao señor dunha terra, quen a traballa.
- Yugada, que veu substituír ao a Pecha, consistía nun tributo fixo calculado sobre o número de animais de labor ou xugos que o pechero posuía.
Como decía Jean Baptiste Colbert: “a arte dos impostos consiste en desplumar ao ganso de forma tal que se obteña a maior cantidade de plumas co menos ruído”.
Menos mal que o pensamento e o coñecemento, polo menos por agora, están libres de gravame tributario, pois no camiño a prol da liberdade de pensamento, coñecemento e expresión aínda hai moito que avanzar.
Grazas por seguirnos.
