O afundimento do Santa Isabel. O misterio dá Costa da Morte

Todos ouvimos falar do triángulo das Bermudas e o misterio que o rodea. Debemos este nome ao xornalista Edward Van Winkle Jones, quen en 1950 denominou así á área xeográfica situada entre as illas Bermudas, Porto Rico e a cidade estadounidense de Miami, debido ás desaparicións de barcos e avións producidos nesa zona azoutada pola corrente do Golfo.

Tamén ouvimos falar do afundimento do Titanic sobre o que se escribiron ríos de tinta, producíronse películas, documentais e series. Na noite do 14 ao 15 de abril de 1912 o luxoso e enorme transatlántico británico considerado como insumergible, chocou na súa viaxe de inauguración contra un iceberg no océano Atlántico, á altura da costa de Terranova. O seu afundimento está considerado como unha das maiores catástrofes da historia da navegación. Dos seus máis de 2.200 pasaxeiros e tripulantes, máis de 1.500 faleceron no naufraxio ou a consecuencia do mesmo.

Pero existen outros lugares moito máis próximos onde tamén tiveron lugar este tipo de acontecementos. Concretamente na denominada Costa da Morte, área comprendida entre Malpica e Fisterra ao norte da península ibérica, tivo lugar uno dos maiores naufraxios da historia, o afundimento do buque  Santa Isabel.

Posiblemente con motivo do centenario de tan tráxico suceso,   estreouse a película de Paula Cons,  que baixo o título de “a illa das mentiras” crea unha ficción baseada en feitos reais sobre o naufraxio do Santa Isabel, na que enxalza o papel do tres heroínas galegas que non dubidaron en facerse á mar coa súa dorna e tentar salvar ao maior número de pasaxeiros posibles. Estas heroínas foron Cipriana Oujo Maneiro, Josefa Parada e María Fernández Oujo, de 24, 16 e 14 anos de idade respectivamente. Unha muller e, practicamente, dúas nenas forxadas na dureza da vida na costa galega.

 

Pero, cal é a historia do Santa Isabel?

En 1914, dous anos despois do afundimento do Titanic, en pleno apoxeo da emigración masiva de europeos a América, constrúense nos estaleiros de Cádiz dous barcos xemelgos: a Santa Isabel e o San Carlos.

A finalidade de ambos os buques era o desprazamento de mercadorías  e pasaxeiros a América, recollendo pasaxeiros ao longo da costa española. Mentres que o San Carlos seguiu navegando até o ano 1955 en que foi despezado, a Santa Isabel apenas se mantivo á boia cinco anos.

 

A Santa Isabel tiña capacidade para 400 pasaxeiros e 80 tripulantes. A súa pasaxe estaba constituído maioritariamente pola chamada terceira clase,  humildes emigrantes en busca dun mellor futuro. Aínda que tamén había sitio para o luxo e o confort.  Contaba con electricidade e con camarotes de primeira clase, salón de música e elegante comedor.

A terrible experiencia do afundimento do Titanic fixo que os deseñadores do buque español incluísen botes salvavidas suficientes para todas as persoas a bordo.

A súa última viaxe comezou en Cádiz o 20 de decembro de 1920 e atraca na Coruña o 1 de xaneiro de 2021. Vascos, cántabros, casteláns,  asturianos e galegos formaban parte da  súa pasaxe. Todos eles en busca dunha vida mellor, equilibrando a esperanza por un futuro digno e a “morriña” polo abandono da terra que lles viu nacer.

O seu seguinte destino era o porto de Vilagarcía de Arousa, porto da provincia de Pontevedra no que embarcarían máis persoas antes de recalar en Vigo e de aí de novo a Cádiz faría conexión co transatlántico Reina Vitoria Eugenia que partiría rumbo a Buenos Aires o 7 de xaneiro.

Con todo, á tardiña do día 2 de xaneiro o tempo empeorou e un forte temporal comezou a azoutar o buque Santa Isabel  cuxos vixías a duras penas lograban distinguir a costa no medio da choiva, os refachos de vento e a forte ondada.

Os plans para fondear na tranquila ría de Arousa víronse truncados. A Santa Isabel quedou á deriva e, finalmente, encallou sobre un rompente na base dunhas rocas que segaron a quilla. O afundimento era inevitable. O capitán deu a orde de abandonar o barco, pero un novo incidente viño a dificultar o desaloxo do barco: as luces do Santa Isabel apagáronse como consecuencia de alagarse a sala de máquinas,  o que imposibilitou ao telegrafista a petición de axuda e contribuíu a xerar caos e confusión entre os pasaxeiros e a tripulación.

A pesar diso, o lanzamento do primeiro bote non se fixo esperar, pero a forza do vento e das ondas fixo que se estrelase contra as rocas da costa, o que amedrentou ao resto dos pasaxeiros que optaron por quedar no barco que acabou partíndose en dous e lanzando ao mar á maioría deles.

 

As heroínas galegas da illa de Sálvora

O fareiro da illa de Sálvora alertou aos veciños do que estaba a suceder. Moitos dos 60 veciños da illa estaban nas festas de ano novo que se celebraban na costa, polo que a maioría dos presentes eran mulleres e nenos.

 

No medio do temporal tres mulleres,  alertadas polo  fareiro e o balbordo da tripulación,  non dubidaron en lanzarse á mar arriscando as súas vidas para tentar salvar aos pasaxeiros e tripulantes que caían á auga e chocaban irremediablemente contra as rocas falecendo no acto.

Como diciamos en parágrafos anteriores, este tres mulleres habitantes da illa de Sálvora foron  Cipriana Oujo Maneiro, Josefa Parada, María Fernández Oujo. Mentres que as tres primeiras subíanse a unha “dorna polbeira” e encarábanse co enfurecido mar, unha cuarta, Cipriana Crujeiras,  axudaba aos náufragos que ían chegando á beira. Cos seus esforzos e valentía, lograron salvar a 20 dos 55 pasaxeiros sobreviventes.

Este acto heroico tivo un recoñecemento público con eco na prensa da época. O catro mulleres foron homenaxeadas en diversas cidades galegas, sendo condecoradas coa Medalla de Salvamento Marítimo

Co tempo esta historia foi  esquecida, rexurdindo de novo coa estrea da película A illa das mentiras, cen anos despois de producirse.

 

A película rende homenaxe a estas mulleres, pero alimenta a dúbida relacionada coa  lenda negra galega sobre se o naufraxio foi ou non provocado. Esta sospeita afiánzase na película coa aparición de corpos sen dedos  que dá lugar a pensar que os mariñeiros roubaron aos mortos.

 

A lenda negra dá costa dá morte: os raqueiros

Esta historia, como case todas en Galicia, vén acompañada dunha das lendas máis coñecidas desta terra: “os raqueiros”, os piratas de terra dá Costa dá Morte.

Os nomes de centos de barcos sepultos nestas augas atribúense a estes piratas terrestres.  A eles cúlpaselles de provocar moitos destes naufraxios despistando á tripulación mediante farois acesos colgados de bois ou vacas, que coa súa andar pousado simulan o abalo doutras embarcacións navegando ao abrigo xa de porto seguro. Esta falta seguridade levaba a que encallasen os barcos nas rocas. Os náufragos eran esperados na costa onde eran asasinados e mutilados para apropiarse das súas pertenzas (aneis, dentes de ouro, roupas, calzado,…).

Esta lenda negra foi negada por arqueólogos mariños e historiadores, quen sinalaron que non existe denuncia algunha respecto diso. Aínda que é certa a existencia dun considerable número de naufraxios nesta zona, non debemos esquecer que no século XIX o litoral galego contaba cun espectacular tráfico marítimo. Esta costa está infestada de baixos prolongados, plena de accidentes xeográficos e fortes correntes, un clima invernal acompañado de néboas espesas e ventos do oeste e regado por tempestades.

O raqueiro é realmente a persoa que anda ao raque, é dicir, recollendo obxectos perdidos que o mar arroxa tras un naufraxio. En Galicia a fame e a necesidade facía que cando un barco afundíase e encallada no litoral, os seus habitantes aproveitásense do seu cargamento para beneficio propio, pero non existe evidencia algún de que se provocasen os naufraxios.

Do que si hai evidencias é do papel dos mariñeiros e veciños dá Costa da Morte no auxilio e salvamento en moitos dos naufraxios acaecidos nesta costa. Actos heroicos pouco recoñecidos ou esquecidos, como o de Santa Isabel, no que os habitantes dos pobos costeiros xogáronse a vida no rescate de náufragos.

 

 

  

A Nosa Recomendación:

Bibliografía:

Costa da Morte. Un país de sueños y naufragios, de Rafael Lema

La Costa da Morte gallega, de Eduardo Mesa Leiva

https://www.elcorreogallego.es

La increíble y olvidada historia del Titanic gallego. https://elespanol.com