O 23 de febreiro celebramos o día de Rosalía de Castro en honra ao nacemento desta representativa figura literaria, icona galega e nacional do galeguismo, do romanticismo, do feminismo e precursora da poesía moderna.
María Rosalía Rita de Castro naceu un 23 de febreiro de 1837 en Santiago de Compostela. Filla dun sacerdote e da fidalga María Teresa da Cruz Castro e Abadía. Foi inscrita como filla de pais descoñecidos, aínda que criada polas súas tías paternas e máis tarde pola súa nai, que acaba recoñecéndoa como filla natural e pola que Rosalía manifestou un profundo amor. Esta situación marcará o contido da súa obra da que se desprende sempre un estado de soidade e angustia.
De todos e todas son coñecidas as súas obras. O seu rostro foi representado en todo tipo de artigos: bolsas, pratos, fotografías, camisetas, selos e mesmo billetes de 500 pesetas.
Podedes ler algo mais sobre Rosalía na nosa publicación: Rosalía de Castro. Símbolo da cultura galega.
A súa personalidade tamén foi estudada minuciosamente. Non esquezamos que estivo casada con Manuel Murguía, historiador e escritor español impulsor, xunto con Rosalía, do Rexurdimento e creador da Real Academia Galega.
Ao seu marido, que faleceu moito despois (Rosalía falece en 1885 e Murguía en 1923), atribúeselle o que transcendese unha imaxe de Rosalía como escritora de sufrimento e eterno queixume, o que definiriamos como unha melancólica. Na actualidade a imaxe que transcendeu de Rosalía está en dúbida. Non en balde descoñecemos o motivo polo que Murguía, antes de morrer, destrúe as cartas que a súa esposa dirixíralle ao longo dos anos.
Posiblemente esta natureza melancólica “manipulada” con toda a boa intención por Murguía é froito dos tempos. Co afán de converter á súa muller falecida nunha icona poética, Murguía tentou que Rosalía transcendiera como tópico do romanticismo: delicada, estática, melancólica e enfermiza (estas particularidades tamén poderían ser aplicada a Bécquer e outros contemporáneos da época).
Manuel MurguÍa
Este chiclé de Rosalía que se nos transmitiu atopou voces discordantes por parte de recoñecidas estudosas da súa figura como María Jesús Lama, profesora da Universidade de Barcelona, quen define a Rosalía pola súa forza de carácter loitador e a súa lucidez intelectual, lonxe da imaxe cándida e eternamente apenada que ha transcendido por influencia do seu marido.
Con todo, dos recordos da súa filla Gala, Rosalía era unha muller alegre á que lle gustaba tocar a guitarra. Só cando tivo motivos fundados invadiulle a tristeza como foi a morte do seu fillo ou os últimos anos afectada pola súa enfermidade que finalmente desembocaría na súa prematura morte por cancro de útero.
Os fillos de Rosalía de Castro
Pero… Cal foi a descendencia de Rosalía de Castro? Que pasou cos seus fillos e fillas?
Rosalía de Castro e Manuel Murguía tiveron 7 fillos: Alejandra; Aura; os xemelgos Gala e Ovidio; Amara; Adriano Honorato e Valentina.
A pesar de tan ampla prole quixo o destino que a familia non superarse a xeración dos seus fillos.
Na súa casa de Padrón, hoxe museo, consérvase unha foto familiar con todos os fillos vivos, xa que Valentina naceu morta e Adriano Honorato xa morrera froito dun accidente caseiro cando tiña apenas 18 meses. Ao parecer caeuse dunha mesa nun descoido da súa coidadora.
O accidente que ocasionou a morte de Adriano Honorato foi levado con discreción certificándose a causa da morte como difteria, enfermidade estendida na época entre a poboación infantil. O seu enterro realizouse practicamente na clandestinidade.
Con todo, Rosalía non logrou ocultar a súa dor como nai. Dous anos despois do falecemento do seu fillo publicou o seu poema “Fillo meu” (Hijo mío, 1878), na obra “Nas beiras do Sar” (En las orillas del Sar)
Escrito en castellano. (versión 1885):
Era apracible o
día e amornado o ambiente,
e chovía, chovía
calada e mansamente;
e mentres silenciosa choraba eu e gemía,
o meu neno, tenra rosa,
durmindo morría.
Ao fuxir deste mundo, que acougo na súa fronte!
Ao verlle eu afastarse, que borrasca na miña!
(…)
A súa última filla Valentina naceu morta e foi enterrada xunto co seu irmán e a súa avoa no cemiterio compostelán que, por aquel entón, estaba situado en Santo Domingo de Bonaval.
O resto dos seus fillos sobreviviu a Rosalía (falecida en 1885), pero ningún deles deixou descendencia.
A súa filla maior, Alejandra (1859-1937) era unha excelente debuxante que tamén cultivou a pintura. A súa figura quedou eclipsada pola fama dos seus pais e polo feito de ser muller. Asistiu a clases de debuxo na Real Sociedade de Amigos do País de Santiago de Compostela, que foron dos primeiros centros galegos que ofertou uns mínimos ensinos de debuxo para o alumnado feminino. Contando co apoio do seu pai Alejandra pensa desprazarse a Madrid na procura dunha maior aprendizaxe, pero a adversidade frea a súa carreira ao enfermar a súa nai e ter que facerse cargo dos seus irmáns menores.
Alejandra, frustrada a súa carreira, envórcase no seu irmán Ovidio á hora de ensinarlle a pintar e debuxar. Ovidio, na súa condición de home, si recibirá unha educación completa e regrada reservada naquel momento para os homes. A pesar da súa curta vida, Ovidio chegará a expoñer as súas obras e a frecuentar os círculos de artistas.
Aura (1868-1942), a segunda das súas fillas pasou desapercibida desde o punto de vista histórico. Soamente atópanse documentos en relación coa súa voda co murciano Francisco Prats, interventor municipal e xornalista ocasional.
Os xemelgos Ovidio (1871-1900) e Gala (1871-1964) levaron unha vida moi distinta tanto na súa traxectoria como na súa duración. Ovidio, prometedor pintor ve truncada a súa carreira con apenas 30 anos pola tuberculose. Fórmase en Santiago e en Madrid. A súa obra máis impactante para min, aínda que posiblemente non a mellor @teniendo en cuenta que destacaba como paisaxista, é o retrato da súa nai morta.
Ovidio contaba con 14 anos cando a súa nai faleceu. Non sabemos se foi nese momento cando a inmortalizó ou a se foi ao longo do tempo cando decidiu plasmar esa imaxe que dificilmente pode esquecer unha mente infantil e que quedaría gravada na súa memoria ata o final dos seus días.
O único fillo home sobrevivente auguraba unha curta vida, segundo escribiu o xornalista Waldo Álvarez Insua nun artigo necrológico publicado á súa morte “Débil era o seu corpo, minguadas as súas carnes, todo nel denotaba fraxilidade física e auguraba morte”.
Formou parte da “xeración doente” da que formaban parte Jenaro Carrero, Parada Justel e Joaquín Vaamonde dentro da pintura galaica. Dita xeración non era outra que a do 98 pero reducida aos nados na contorna de 1870 que non chegaron a superar o cambio de século por mor da tuberculose, pasando á historia como a gran oportunidade perdida para a creación dunha escola galaica.
Amara (1873-1921), a máis pequena dos irmáns sobreviventes, naceu en cálea Príncipe na Coruña. Contaba con apenas con 12 anos cando faleceu a súa nai. Levou unha vida bastante apartada na que apenas saía á rúa salvo para asistir á próxima igrexa de San Nicolás. Faleceu en decembro de 1921 debido a un colapso cardíaco, sendo enterrada no cemiterio de San Amaro xunto co seu pai e gran parte dos seus irmáns.
Finalmente, a lonxevidade de Gala (1871-1964) levoulle a ser a última representante da familia Murguía de Castro. Gala casou co publicista madrileño Pedro Izquierdo na igrexa de Pastoriza.
Gala é nomeada membro honorario da Real Academia Galega e acode aos actos conmemorativos dos seus pais.
Gala é nomeada membro honorario da Real Academia Galega e acode aos actos conmemorativos dos seus pais.
A familia Martínez Castro na cidade de A Coruña
Lembremos que a Manuel Martínez Murguía concédeselle no ano 1870 o posto de bibliotecario no Palacio de Capitanía, polo que se despraza coa súa esposa Rosalía de Castro e as súas dúas fillas, Alejandra e Aura, máis dous asistentes á cidade da Coruña.
O seu primeiro domicilio nesta cidade será na Rúa Padilla, 3-2º (hoxe en día Cale Príncipe). E nesta casa nacerá unha nova descendente, Amase, no ano 1873. Rosalía tamén quedará encinta vivindo neste domicilio dos seus xemelgos Gala e Ovidio, quen nacerá en Santiago. Tras catro anos, ao cambiar de destino o seu marido a familia Martínez Castro abandonan a cidade da Coruña, rumbo a Santiago, con Rosalía de novo embarazada, neste caso do seu próximo fillo Honorato.
No ano 1894 volven, unha vez falecida Rosalía en Padrón, á cidade da Coruña, aloxándose entón na Rúa Panadeiras, 6-2º a familia composta por Murguía e as súas fillas Aura, Alejandra, Gala e Amara. No ano 1889 chegar de Madrid o seu fillo Ovidio tamén moi enfermo e que terminaría falecendo este domicilio.
Habería un novo domicilio da familia, neste caso en San Agustín, 14-1º, onde permanecerían entre os anos 1921 e 1964. Nesta vivenda falecerá Amara, en 1921, Murguía en 1923 e Alejandra en 1937.
No ano 1959, tras o falecemento de Aura en Madrid (1942), as súas cinzas son traídas á cidade, por barco desde Sevilla.
Desta maneira a única descendente que sobreviviu foi Gala, ata o seu falecemento no ano 1964.
Atopámonos así con que non queda descendencia desta familia, polo que o seu patrimonio foi repartido entre o Concello da Coruña, a Deputación provincial da Coruña, a fundación Rosalía de Castro e a familia Barros.
Lembremos por último, que os restos de Rosalía descansan na Igrexa de Santo Domingo de Santiago, e o
Y para finalizar
A última representante da familia malvive das pensións concedidas polo Centro Galego da Habana e outros organismos públicos a pedimento da Deputación da Coruña.
Gala defende o carácter alegre da súa nai, fronte ao carácter melancólico que dela ha transcendido derivado, posiblemente do contido da súa obra. Pero non esquezamos que a súa obra está influenciada pola corrente romántica do momento onde afloran os sentimentos, as emocións e o dramatismo.
Aínda que lle gustaba dicir que o secreto da súa lonxevidade era non haberlle inoculado no seu corpo ningunha inxección, Gala falecía aos noventa e dous anos no seu domicilio coruñés de San Agustín.
No seu testamento cedeu os dereitos de propiedade de Cantares Gallegos e Follas Novas e as obras máis significativas do seu pai ás Real Academias Galega. O resto das obras déixallas á Deputación provincial da Coruña e ao Concello para que os seus beneficios fosen para os nenos necesitados de escritores galegos relevantes e para os nenos enfermos de tuberculoses; non en balde ela fora unha nena necesitada, filla de escritores relevantes e o seu irmán xemelgo había morto da devandita enfermidade.
Co falecemento de Gala, morría así non só a última filla de Rosalía e o seu marido, senón que se extinguía a liña dos Murguía-Castro, debido a que ningún dos seus fillos tivo descendencia. Mágoa!
Como curiosidade ao redor de Gala, existen testemuños que sinalan que Manuel Murguía, pouco antes de expirar, manifestáralle ao seu amigo César Vaamonde Lores a súa preocupación pola súa filla Gala, debido a que con cincuenta e un anos estaba embarazada, o que supoñía algo máis que un risco para a saúde de nai e fillo. Desta cuestión, nada máis se soubo, pero serviulle ao escritor galego Pedro Feijoo como fío condutor da súa novela “a memoria dá choiva”, cuxa lectura é moi recomendable para coñecer a Rosalía de Castro dunha forma entretida pero cun importante traballo de documentación no seu haber.
E rematamos esta publicación, confiando en que, a pesar da súa longa extensión, resultase do voso interese, e nese caso gustaríanos que nolo fixésedes saber pulsando no botón “Gústame”. Ademais, animámosche a achegar algún comentario, e se tes interese, subscribirche gratuitamente á Newsletter do Blog para manterche sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.
Por último, se vos gustou o suficiente como para compartilo nas vosas redes sociais, estariamos realmente encantados de que así o fixésedes.
Referencias
https://acorunhadasmulleres.gal/alejandra-murguia-de-castro/
https://www.proquest.com/docview/1783935220
Rosalía Castro, vista a través de los recuerdos de su hija. María Victoria Fernández España Publicado en La Voz de Galicia el 28 de julio de 1948
A memoria da choiva. De Pedro Feijoo. Novela
