Unha das noticias máis importantes na historia da humanidade, é sen dúbida a primicia do chamado “descubrimento de América” no ano 1492. E esta aseveración pode ser certa ou non, pois segundo algúns autores os primeiros humanos en chegar a aquelas terras faríano durante o Neolítico, posteriormente faríano os viquingos, que chegaron a Terranova no ano 985 d.C., ao mando de Leif Eriksson, e con posterioridade algunhas tribos polinésicas.
En todo caso, o occidente europeo recibiu esta nova, de maneira xeral e en todos os territorios tras a chegada á localidade pontevedresa de Baiona, no nordés español, da Pinta, unha das tres naves que iniciaran a singradura que acabaría coa chegada a terras americanas, tras máis de dous meses de navegar cara ao Oeste, desde a súa partida o día 3 de agosto de 1492, desde o porto de Palos de la Frontera.
Para referirnos ao feito histórico do “descubrimento de América”, imos definilo como a denominación utilizada en Europa para referirse ao momento histórico da chegada das naves comandadas por Cristóbal Colón, nunha expedición enviada pola Coroa de Castela, ao continente americano, cando buscaban un roteiro comercial cara a oriente.
A viaxe de Cristóbal Colón foi un fito histórico que cambiou a forma en que o mundo se concibía a si mesmo. Aínda que o seu legado é obxecto de controversias, a súa expedición abriu o camiño para a exploración e colonización de América, e tivo un impacto duradeiro na historia e cultura de ambos os continentes.
Antecedentes históricos
No contexto das viaxes de exploración de novos roteiros de navegación, a chegada a un continente que era descoñecido polos estudosos da época foi o descubrimento xeográfico máis importante da historia para Europa.
Aínda que desde principios do século XV o reino de Portugal realizaba exploracións atlánticas, a navegación facíase seguindo as costas porque se descoñecían as condicións de navegación do océano Atlántico e non existía a tecnoloxía (barcos e instrumento) que permitise iniciar unha viaxe tan incerta.
Frente o peche dos roteiros comerciais con Oriente pola caída do Imperio bizantino en poder dos turcos otománs e grazas a novos inventos, o navegante xenovés, Cristóbal Colón, expuxo a posibilidade de chegar a Oriente navegando cara a Occidente polo océano Atlántico e presentou esta proposta aos reis Isabel de Castela e Fernando de Aragón, os Reis Católicos.
A expedición ao mando de Colón baseábase en dous feitos: un certo, a esfericidade da Terra, e outro erróneo, o tamaño da mesma. Deste xeito, Cristóbal Colón pensaba que o noso planeta tiña unha circunferencia ecuatorial duns 30.000 quilómetros, é dicir, uns 10.000 menos dos que en realidade ten.
O 3 de agosto de 1492 partían do porto de Palos de la Frontera tres carabelas: a Pinta, a Nena e a Santa María, capitaneadas respectivamente por Martín Alonso Pinzón, o seu irmán Vicente Yáñez Pinzón, e Cristóbal Colón.
A capitá era a Santa María, e era unha nave, un barco de tres mastros e velas cadradas, un barco robusto idóneo para traxectos longos. Contaba cunha eslora de36 metros e unha gran capacidade de carga, 200 toneladas. Como curiosidade dicir que foi construída en Galicia, e por iso é polo que o seu nome inicial fose é de “a Galega”, e era propiedade do mariño e cartógrafo ao servizo dos Reis Católicos, Juan da Cousa.
As outras dúas naves eran carabelas, uns barcos máis lixeiros e fáciles de manobrar. A Pinta foi construída nos estaleiros de Paus e era a máis rápida das tres.
A bordo irían uns 90 mariñeiros, capitaneados polos irmáns Pinzón, Cristóbal Quintero, Pedro de Velasco e o propio Colón.
O 12 de outubro, setenta días despois, un mariñeiro chamado Rodrigo de Triana avistaría por primeira vez o Novo Mundo desde a cofa da Pinta. O resultado: a expedición chegou á illa de Guanahaní, á que denominarían como San Salvador (hoxe en día una das illas que conforman as Bahamas). E, aínda que Pinzón ou o propio Colón cresen que eran as Indias, de onde os portugueses traían as especias, iso non resta transcendencia ao feito mesmo.
Tras uns meses percorrendo varias illas do que máis tarde pasaría a coñecerse como o Caribe, a Santa María quedou embarrancada na illa da Española, e só a Pinta e a Nena volveron a Europa. Ambas se separaron nos Azores e continuaron a volta en solitario, e foi a Pinta ao mando de Martín Alonso Pinzón a primeira en chegar coa noticia, arribando ao Porto de Baiona.
Colón chegaría a Lisboa ese mesmo día 4, e a súa carta tardaría dezaseis días máis que a de Pinzón en chegar aos Reis Católicos.
A dimensión da chegada a América da expedición de Cristóbal Colón foi, como é obvio, moito máis alá da mera fazaña, pois este feito tivo varias consecuencias:
- Tivéronse que reconfigurar os libros, mapas, #etc sobre a Terra, ao incorporar estas terras, ata entón descoñecidas para o occidente europeo.
- Produciuse o encontro ente dous sistemas culturais diferentes.
- Potenciou a rivalidade entre os diferentes estados europeos, inicialmente sobre todo entre Castela e Portugal.
Hoxe en día, o concepto de “descubrimento” é cuestionado porque alude a unha visión eurocentrista da historia, na que os acontecementos e os procesos son comprendidos desde a visión das sociedades europeas. Neste sentido, falar de “descubrimento” implica descoñecer ás sociedades americanas precolombinas (anteriores á chegada de Colón). Na actualidade, prefírese falar deste proceso como “a chegada dos españois a América” ou o “encontro entre as culturas europea e americana”.
A chegada da Pinta a Baiona
Uns días antes de que a alma máter da viaxe, Cristóbal Colón, chegase a Lisboa para contar a proeza, a noticia xa circulaba na fala da xente polas terras galegas.
O día da chegada da carabela A Pinta á vila de Baiona, na Rías Baixas galegas, entre o 18 de febreiro e o 1 de marzo do ano 1493, (non se sabe con certeza, o que si se sabe é que a noticia chegou á Corte, que se atopaba en Barcelona, o 4 de marzo), ao mando da Pinta Martín Alonso Pinzón. Ese día, sen dúbida, supuxo un momento histórico pois foi o primeiro porto europeo en telas noticias da chegada a aquelas afastadas terras.
O lugar onde atracou A Pinta coñécese como a “Cruceiro dá Boa Vila”.
A Pinta viña capitaneada por Martín Alonso Pinzón e pilotada polo pontevedrés Sarmiento. Como é sabido, unha gran tempestade separouna da nave mandada por Colón, e ao chegar A Pinta a Baiona facía auga polas xuntas do casco e faltáballe un dos mastros. Foi carenada a Pinta.
Pinzón chegou enfermo, e entre a súa tripulación trouxo a terras europeas tres indios, un deles moribundo. Ao pisar terra e ser atendidos, os mariñeiros narraron a viaxe co que descubriran América.
Dous membros da tripulación, Sarmiento e Quintero, achegáronse a terra e solicitaron ao rexedor Payo Veloso permiso para o desembarco. Este deullo. Pinzón arribou enfermo, acompañado dalgúns membros dá tripulación e tres indios, un deles moribundo. Ao pisar terra e ser atendidos, os mariñeiros narraron o atribulado viaxe desde o Porto de Paus ata descubrir un novo mundo.
Con todo, a intención de Pinzón ía máis aló de dar a noticia do descubrimento de América e é que quería ser o primeiro en contar todo o que tivo que superar a expedición aos Reis Católicos mediante unha audiencia. Por desgraza para el, a corte real negoulle a súa petición e, aos poucos días, falecía por mor dunha enfermidade descoñecida. Ese destino estaba reservado á figura que descubrira terra máis aló do Atlántico, Cristóbal Colón, un navegante que deu cun novo mundo aínda que sempre creu que descubrira un novo roteiro cara ao indias pero iso é outra historia.
O feito de chegar ata terras americanas provocaría unha profunda transformación no pensamento da época. De tal maneira que se adoita fixar este feito, o denominado descubrimento de América, como o paso da Idade Media á Idade Moderna.
Tamén transcendente foi a chegada doutras mercadorías nunca vistas, como o millo, que pronto comezaría a cultivarse en España, aínda que máis como alimento para o gando. A bordo da Pinta chegaría tamén a mandioca e a batata, que sería moi consumida ata que Pizarro trouxese a pataca. Chegaron tamén novas especies de frijoles e fabas, ademais do ají. Tamén chegou a Baiona a canela, que xa traían das Indias os portugueses. E o algodón, que xa se coñecía en Europa, aínda que na variedade que viña desde a India e Persia polo comercio dos árabes.
O tabaco si que foi unha novidade absoluta, mentres que Colón insistiu en traer grandes cantidades de pita, un vexetal que permitía facer cordas resistentes. Chegaron tamén a Galicia por primeira vez moitas froitas, algunhas delas desecadas, cuxos nomes non é posible identificar actualmente. Xunto a colorantes como a bija e a jagua.
De animais, A Pinta traía mesmo unha iguana ou peles de curi, o coello de Indias. Aínda que din que vivos só chegaron uns papagaios que deberon de ser a sensación na Baiona de fai máis de cincocentos anos.
Para a controversia queda tamén outra novidade traída pola carabela de Martín Alonso Pinzón: a sífilis. Porque sobre isto hai teorías contrapostas, aínda que unha delas afirma que a bacteria espiroqueta treponema pallidum chegou de América a Europa coa primeira expedición de Colón. Aínda que hai rexistros sobre posibles infeccións por sífilis en Europa anteriores ao século XV, a dúbida continúa. Pero o certo é que, a partir desta data, a enfermidade correu como a pólvora polo vello continente.
Quen era Alonso Pinzón? Como era A Pinta?
Martín Alonso Pinzón naceu en Palos de la Frontera, no ano 1441, dentro dunha familia acomodada de mariñeiros. Era o irmán maior de Vicente Yáñez Pinzón, e arrendatario das carabelas Nena e A Pinta. O seu irmán Francisco Martín Pinzón foi o maestre da Nena.
Tras a súa chegada a Baiona, Martín Alonso Pinzón dirixiuse a paus, onde chegaría o 15 de marzo do ano 1493, coincidindo coa da carabela A Nena, procedentes de Lisboa. Chega enfermo presa dunhas fortes febres, que lle causarían a súa morte días despois. Os seus restos repousan no Mosteiro de Santa María da Rábida.
Nos Preitos colombinos, a testemuña onubense Alonso Gallego lembraba oír dicir a Colón:
“Señor Martín Alonso Pinçón, imos a este viage que, se saímos con el e Deus descóbrenos terras, eu prométovos pola Coroa Real de partir con vos como un irmán”.
A Pinta foi alugar a Cristóbal Quintero para ser utilizada na expedición de Colón. Era unha carabela nórdica de velas cadradas cun velamen moi sinxelo. Os paus de trinquete e maior ían aparellados cunha vela cadrada de grandes dimensións, en tanto que o pau de popa, chamado mesana, portaba unha vela latina.
A Pinta era moi velera, segundo o Diario de Colón, de tal maneira que, o 8 de outubro, en competición por chegar os primeiros a descubrir as novas terras, alcanzou unha velocidade de 15 millas por hora (unha milla da época equivale a 0,8 millas náuticas actuais, polo que a súa velocidade sería dunhas 12 millas por hora). Tiña unha eslora de case 23 metros e un calado de 1,85. Podía acoller unha tripulación de 25 homes
Os gastos da Pinta e a Nena para a viaxe de Colón correron por conta do concello de Palos de la Frontera, en pago dunha sanción imposta pola Coroa.
A lista dos tripulantes da Pinta no primeiro viaxe descubridor de 1492 é tema de debate, xa que se descoñece con exactitude a tripulación completa, salvo os nomes máis coñecidos, entre eles o seu capitán, Pinzón codescubridor de América, Francisco Martín Pinzón, que ía como maestre, Cristóbal Quintero, copropietario da embarcación ou Rodrigo de Triana (en realidade Juan Rodríguez Bermejo), quen avistou por primeira vez a terra do Novo Mundo, o 12 de outubro.
Conozcamos algo sobre a vila de Baiona
Baiona (Pontevedra), bañada polo Océano Atlántico, ten raíces mariñeiras, tal e como queda reflectido no seu monumento máis popular, a Virxe da Roca, realizada en granito nos anos 30 do pasado século sobre as rocas do monte Sasón. A espectacular virxe sostén, nunha das súas mans, unha barca-miradoiro á que se accede despois de subir unha escaleira de pedra.
Baiona ten as súas orixes en época do romanos momento en que esta zona era coñecida como “Civitas Baionensis”, período do que aínda se conservan algúns restos arqueolóxicos, que nos falan da presenza dunha importante colonia romana.
Parece ser que por estas terras o caudillo lusitano Viriato combateu con fiereza as tropas romanas de Flavio Serviliano. No século I antes de Cristo, Julio César chegou a Baiona coa intención de asaltar coas súas tropas as illas Cíes e destruír á tribo dos herminios, que se renderon #ante o bloqueo ordenado polo xeneral romano.
Xa na Idade Media, Baiona recibiu do rei Alfonso IX de León a súa carta foral, o documento que fixa os dereitos e privilexios dunha vila real. Sería entón cando se procedería a fortificar a vila e construír un castelo, a fortaleza de Monterreal, que aínda atopamos a pesar de estar datada a súa construción no século XII, aínda que é certo que tivo varias tarefas de restauración.
Felipe II chamou a Baiona “chave dos meus reinos” e no seu porto chegou a concentrar ata un centenar de barcos para combater aos piratas ingleses e normandos. O porto de Baiona foi eixo comercial durante séculos, ata que, a finais do século XIX, produciuse o gran despegamento económico e industrial de Vigo.
A chegada da Pinta a Baiona, pasou practicamente desapercibido ata o século XIX, momento no que se empezan a levantar monumentos conmemorativos que propician a creación dun importante patrimonio cultural.
Doutra banda, sinalar que o día 1 de marzo de 1977 produciuse o irmandamento oficial desta vila coa cidade onubense de Palos de la Frontera (berce do Descubrimento de América), porto de onde saíron as carabelas descubridoras o 3 de agosto de 1492.
A festa da Arribada en Baiona
Baiona conmemora ano tras ano este acontecemento que fixo que as miradas se centrasen nesta esquina de Galicia. A festa da Arribada celébrase o primeiro sábado ou domingo de marzo.
Está catalogada desde 2015 como festa de interese turístico internacional e acolle cada ano decenas de miles de visitantes.
Durante a celebración da Arribada de Baiona, as rúas da zona antiga engalánanse para acoller o tradicional mercadillo, no que podemos atopar produtos de artesanía pero tamén comida e viño que, sen dúbida, son un dos principais atractivos da festa da Arribada. A xente vestida de época chea de colorido o escenario no que a cada paso atopámonos con grupos de música tradicional, xograres, malabaristas e cabezudos que poñen a nota alegre.
Entre os numerosos actos que conforman a programación deste evento de recreación histórica, destacan a representación da chegada da nava á vila.
E, para entender o feito histórico, non hai nada mellor que visitar o museo flotante da carabela Pinta, réplica da que chegou desde América, e que permanece atracada no porto baionés durante todo o ano. Esta réplica foi construída no ano 1993 con motivo do quinto centenario do descubrimento de América. Do contido do museo que alberga no seu interior, talvez o máis interesante sexa a reprodución das mercadorías que a carabela trouxo a Europa por primeira vez.
E rematamos esta publicación, confiando en que resultase do voso interese, e nese caso gustaríanos que nolo fixésedes saber pulsando no botón “Gústame”. Ademais, animámosche a achegar algún comentario, e se tes interese, subscribirche gratuitamente á Newsletter do Blog para manterche sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.
Por último, se vos gustou o suficiente como para compartilo nas vosas redes sociais, estariamos realmente encantados de que así o fixésedes.
Referencias
A arribada da pinta a Baiona e a reconquista de Vigo, a historia como pretexto. De Groba González, X. y Dasairas Valsa, X. Edit. Fundación Caixa Galicia, 2006.
La carabela Pinta y su arribada a Bayona. De Sierra Fernández, A. Edit. Diputación Provincial de Pontevedra, 1997.
https://enciclopediadehistoria.com/descubrimiento-de-america/
https://historiageneral.com/2011/06/01/las-tres-carabelas-que-descubrieron-america/
https://historioteca.com/la-primera-expedicion-en-explorar-america-el-viaje-de-cristobal-colon/
https://humanidades.com/descubrimiento-de-america/
