Entre os seres mitolóxicos e as lendas de Galicia, sobre os que escribimos varias entradas neste blog, hai uns pequenos seres, os trasnos, que hoxe van protagonizar este post.
As lendas son simplemente historias ou narracións, que mesmo poden estar baseadas nun feito real, pero que están “decoradas”, por así dicilo, con elementos fantásticos e imaxinarios propios do folclore de cada país ou territorio e que, en xeral, se transmiten no forma oral.
E a mitoloxía é o conxunto de mitos, orixes, historias e lendas que explicaron a orixe e a cultura das principais civilizacións do mundo.
Aínda que estes tres conceptos (historia, lenda e mitoloxía) definen cousas moi distintas, existe entre eles unha certa relación que é necesaria para comprender mellor o comportamento dunha sociedade ao longo da historia. De aí que neste blog incluímos publicacións que nos falan das historias, feitos, personaxes ou fenómenos que explican ou tratan de dar resposta a aquelas preguntas que non teñen base histórica nin científica.
Que é un trasno?
Evidentemente estamos a falar de seres ou entidades mitolóxicas do patrimonio cultural galego. Polo tanto, estes seres habitarían principalmente nun universo onírico, sobrevivindo a culturas estranxeiras e ao paso dos anos e aos cambios de costumes e crenzas.
Na mitoloxía tradicional galega e do norte de Portugal, un trasno é unha criatura que podería asimilarse a un duende. Gústalle facer travesuras e pequenas travesuras, especialmente os accidentes domésticos e o ruído. É un ser que non é doado de ver. É un anano doméstico, semellante ao troll escandinavo, con figura humana. É un ser feo, astuto e malo.
Os trasnos serían espíritos da noite, capaces de adoptar diferentes formas, incluso non humanas ou animais, xa que serían capaces de presentarse como vento, raio de lúa ou frouxe de follas.
Nas vellas crenzas existentes en Galicia, os trasnos vivían nas casas, adaptándose tanto á familia que nelas vivía, que no caso de que cambiasen de casa, o trasno sempre atopaba o xeito de esconderse entre as súas pertenzas para poder para trasladarse con eles á nova residencia.
É unha especie de diablillo invisible, pero sen a maldade do demo. A pesar da súa habilidade para a invisibilidade, recompiláronse moitas descricións do que parece. É un home pequeno, adoito levo vestido con sotana e cornos.Ten unha barba longa e unha gorra vermella. Ademais, parece que ten un burato na man esquerda (algúns aseguran que o presentan nas dúas mans).
Outras descricións atribúenlle patas de cabra, que teñen unha cola prominente e un só corno. Poderían mostrarse en forma de animal: cabalo, can, ovella, ovella, gato, porco,…
Como seres malvados, parece que foxen da auga bendita do sinal da cruz ou de calquera outra representación que teña que ver coa divindade.
Como viven os trasnos?
Segundo a tradición, algúns dos trasnos viven nos bosques máis frondosos ou nas cunetas dos camiños, agardando que pase alguén que os saquee. Tamén poden vivir en ferrerías e forxas, pero sobre todo facíano nas casas.
É un ser nocturno, porque adoita andar de noite polos bosques e camiños que atravesan as terras galegas, coa singularidade de que de cando en vez practican algunha trasnada.
Entre as súas trasnadas, o Trasno fai que se rompa a louza, que se perdan as chaves, que caia un valado, os novillos que cose unha nena, etc… Pero o Trasno tamén el. pode camiñar detrás dunha persoa e seguila a todas partes. Ás veces toma forma animal (como un cabalo, un can abandonado, etc…) e destaca a súa sorprendente capacidade para esconderse en calquera momento e lugar.
Tamén hai un comportamento da trasno que realizan con mulleres cuxo sono está perturbado, porque lles dá pesadelos.
Unha forma de saber se hai trasno na casa é observar o comportamento dos animais que poderían haber na casa, xa que ante a presenza dun trasno os animais póñense nerviosos e teñen coma asustados. Outra forma de saber se viven connosco é escoitar atentamente se detectamos ruídos estraños, como o feito de que as portas ou fiestras se abren ou se pechan soas. Tamén é síntoma da presenza dun trasno o feito de que ao levar algo pesado, de súpeto parece que pesa máis, ou se notamos que alguén, a quen non vemos, nos dá unha labazada.
Para desfacerse dos trasnos hai que deixar espallados pola casa un puñado de grans de millo, ou lentellas, xudías ou algo semellante, xa que lles gusta ordenar e contar os grans, pero xa que son incapaces de contar máis de dez ( ou cen, depende das fontes), cando chegan a ese número vense obrigados a comezar de novo. Ademais, o feito de que teñan un pequeno burato na man esquerda dificulta a súa conta, polo que os mantén ocupados.
Alternativas atoparíanse deixando nas xuntas das pedras uns naipes para que se entreteñan, ou asustarse acendendo a luz, bendicindo a casa, poñendo dentro un corno de castrón: herba de carballo e anacos de evanxeos pechando. o corno ben cunha pel do mesmo carneiro.
Nalgunhas zonas usan como amuleto un corno de carneiro, no que se inserirían hedras e algunhas páxinas do evanxeo.
Outra forma de desfacerse deles, como os elfos domésticos, é dándolles roupa porque senten que é unha ofensa e por iso saen da casa.
Para rematar, cómpre dicir que se supoñía que non era apropiado ó trasno a ocupar o devandito berce.
Neste punto hai que dicir que, ás veces, adoita confundirse outro ser cos trasnos, serían os tardos.
O tardo é semellante a un trasno pero moito máis malévolo. Caracterízase polas súas actitudes burlonas e o seu mal comportamento. É un ser pequeno e peludo, con moitos dentes, de cor verde, con ollos negros e redondos; ten barba e leva roupa vella e gorra vermella. Ademais, diferénciase dos demais trasnos porque leva unha espada pequena e afiada. Habitualmente vive baixo terra e cava pequenos buratos polos que pode colarse nas casas. Unha vez dentro, encántalle fisgonear, pero a pesar de ser moi curioso, acaba deixando as cousas tal e como as atopa. Encántalle molestar aos animais da casa.A súa diversión favorita é sentarse no peito das persoas mentres dormen, provocándolles, ademais dunha gran opresión, dor e terribles pesadelos. Neste caso, relacionaríase co Pesurole do mundo romano, que vén a personificar o pesadelo que oprime o peito.
É moi covarde, e nada intelixente, e cando se atopa nunha situación difícil, non dubida en suplicar mansamente para que se desprenda. Ademais, ten medo aos cans e aos gatos porque poden velo facilmente. Aínda que é de tamaño moi pequeno, pesa moito. Aproveita a escuridade da noite para entrar nas casas dos que están durmindo, e así sentar no seu peito provocando terribles pesadelos e dor no peito, coma se tivese unha gran pena por dentro.
Trasnos en Galicia
No xornal compostelán Gaceta de Galicia, do 28 de maio de 1888, aparece unha historia que transcorre nunha casa reitoral e que podería deberse á presenza dun trasno. Parece ser que o párroco escoitou ruídos e golpes estraños que lle impediron adormecer e quitáronlle as ganas de comer, polo que chamou á Garda Civil. Esa mesma noite, cando se producían os ruídos, a parella da Garda Civil percorreu a vivenda, pero non atopou nada, polo que comprobaron que debía tratarse de algo sobrenatural.
Este mesmo xornal, o 11 de xullo de 1895, recolleu o testemuño duns veciños que dicían que a súa casa, no número 10 da céntrica rúa coruñesa de Riego de Agua, notaba ruídos estraños nos faiados, tras o que descubriron que un O baúl que tiñan alí estaba aberto e con toda a roupa espallada polo chan. Os feitos, irónicamente, atribúense a un trasno. “Nunca se farta de facer trasnadas”.
Xa no século XX, concretamente o 18 de marzo de 1832, o xornal El Ideal Gallego recolleu unha noticia sobre a presenza dun duende na Colexiata, na cidade da Coruña, que se remonta ao século XIV, na época do Rei Felipe III… A historia, en síntese, é a seguinte: unha noite unha moza escoitou un ruído estraño fóra, cando se asomaba pola fiestra viu unha pantasma de máis de dous metros de altura que avanzaba e se retiraba de costas á Colexiata. Cando se coñeceron os feitos, ningún veciño se atreveu a saír ou mirar polas fiestras tras o repique de silencio e descanso que anunciaban cada noite as campás da parroquia santiaguesa. Os feitos, coñecidos anos despois, refírense a que na citada praza e daquela producíanse furtivos encontros entre unha señora xentil, criada de profesión, cun señor. Co que se desmontou a posible presenza dun trasno nun lugar tan sagrado.
En Rianxo, na costa coruñesa, recibe o nome de porviso e realiza os seus traslados en barcos.
Tamén no Viso, en Carnota, localidade da provincia da Coruña, dise que o trasno toma ás veces a forma dunha roda de carro que persegue a xente polas estradas. Outra historia deste pobo cóntanos que nunha ocasión un home pesado estaba a cociñar unhas sardiñas na súa barca, cando un trasno apareceu na beira e pediulle que lle trouxese unhas porque non podía pasar polo mar, xa que é sagrado. . Esta consideración da sacralidade do mar pódese atribuír á presenza de sal, elemento que tamén se utiliza para espantar bruxas e demos.
Nos Ancares adoita poñer unha cruz nas árbores que bordean a vila para impedir o paso do trasno, que nesta zona se chama Trasno do choco e está dedicado a enganar aos camiñantes.
Por outra banda, contan que en Celanova, Ourense, o trasno transformouse nun boi que destrozou un palleiro pola noite e á mañá seguinte quedou intacto.
Noutra historia, neste caso nunha parroquia da localidade pontevedresa de Vila de Cruces, cóntase que unha muller embarazada dunha cursa decidiu botar a criatura á auga dun muíño. Pero logo arrepíntese e vaise a confesar, polo que o cura pídelle que pase nove veces pola igrexa vestida coa mesma roupa que cando cometeu o infanticidio como penitencia. Coa primeira volta apareceron dous cans negros e ao final das nove asaltos abalanzáronse sobre a muller. Nese momento o cura lánzalles obxectos benditos e os cans desaparecen, xa que non eran máis que demos que reclamaban a alma da muller homicida.
Tamén na provincia de Pontevedra, o Diario de Pontevedra, do 13 de decembro de 1909, recolle os comentarios da xente arredor dunha casa da rúa Seijas onde afirman que viven varios trasnos. A historia é a seguinte: na dita casa vivían unha señora e a súa filla pequena. Nela oíanse continuamente ruídos estraños mentres se movían polo aire distintos obxectos, como tesoiras ou teas, e que o cronista cre que non se debe a seres doutro mundo, senón a seres humanos. O caso é que cando numerosos veciños apareceron diante da súa casa, de súpeto comezaron a “chover” diversos obxectos da casa: unha alpargata, verduras, garfos, un anaco dun paraugas vello,… Segundo os veciños, unha vez que usada auga bendita e unha boa dose de oracións, os elfos desapareceron.
.
Trasnos alén de Galicia
Os trasnos non son, na súa concepción imaxinaria, únicos, xa que se atopan seres mitolóxicos semellantes noutras zonas tanto do territorio español como de Europa. Así, por exemplo, en Castela sería o duende, en Asturias estes trasnos, practicamente os mesmos que se recollen na tradición galega, chámanse trasgus; en Cantabria trastolillus, en Euskai iratxos, en Catalonia Follet.
Nos países celtas irmáns atopamos tamén en Gran Bretaña o korrigan, en Irlanda o duende e en Gales o aldaba.
En Francia sería o lutin, en Inglaterra sería o puck, en Portugal está o pasadelo e o demo da mao furada; en Holanda os frodiken; en Alemaña o elfo.Seres semellantes tamén se atopan en Noruega, Finlandia, Suecia,…
Os trasnos chegaron mesmo á literatura. Atopámolos en “Los archivos del trasno” de Rafael Dieste, de 1926, no texto do conxuro da queimada escrito por Mariano Marcos en 1967, ou recollidos da tradición como no Diccionario de seres míticos de X.R.Cuba e outros, do ano 1999. Onde máis abundan é na literatura infantil.
Conclusión
Malia todo o negativo que temos en parágrafos anteriores e que está relacionado co comportamento dos trasnos, tamén hai que dicir que ás veces a súa presenza pode ser de bo presaxio. Así, se un paxaro se pousa nunha rede de mariñeiros, iso significaría que este sería un trasno e anuncia que ese día haberá boa pesca.
Por último, indicar que a figura do trasno foi suplantada pola do demo, pola influencia do cristianismo.
E rematamos esta publicación confiando en que, a pesar da súa longa extensión, resultou do voso interese, e nese caso gustaríanos que nolo avisades premendo no botón “Gústame”. Ademais, recomendámosche que fagas calquera comentario e, se estás interesado, subscríbete gratuitamente ao Boletín do Blog para estar sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.
Por último, se che gustou o suficiente para compartilo nas túas redes sociais, estaríamos moi encantados de que o fixeras.
A nosa recomendación de hoxe
Referencias
Mitoloxía de Galiza. Lendas, tradicións, maxias santos e milagres. De Vaqueiro, V.
Mitología gallega. De Álvarez Peña, A.
Crónica de Galiza bizarra. De Solla, C.
https://anarival.blogspot.com/2015/11/mitoloxia-galega-os-trasnos.html
https://galiciaencantada.com/lenda.asp?cat=19&id=1878
https://mitologiaiberia.fandom.com
