En terras galegas, na provincia de Ourense, atopamos un lugar cun encanto especial, unha localidade que atesoura unha rica herdanza natural, histórica e cultural. Unha localidade na que se protagonizan lendas e tradicións. Referímonos a Ribadavia, unha vila histórica con moito encanto.
Unha localidade máxica na que o viaxeiro pode gozar dunha enorme riqueza patrimonial, reflectida nunha excelente conservación da súa arquitectura relixiosa, popular e nobiliaria.
Coñecida como aínda auténtico tesouro medieval e un destino turístico cheo de sorpresas
Vaiamos por partes …
Historia de Ribadavia
A palabra abobriga significa poboación situada nas marxes ou beiras do río abo (como designaban ao Avia).
A palabra Rippa avie, coa que se designa a Ribadavia nos documentos do século XII, como o foro municipal, unha bula e tamén noutros, non significa outra cousa que ribeiras ou beiras do río Avia, convindo así co significado do nome antigo e o actual, usado na idade media, dando a aquel, estrutura romana ou latinizándolo.
A rippa avie, tamén era chamada Villa del Rey (por vivir o rei García I durante os anos 1065 a 1071). Unha vez falecido D. Fernando I, Rey de Castela e León, deixa repartidos os seus estados entre todos os seus fillos, adxudicando a D. García I, Galicia, co título de Reino. D. García I, estableceu o seu capital e residencia na vila de Ribadavia, como punto céntrico de estados, facéndoa Corte e capital do seu reino, habitando un palacio con extensos xardíns que existía en o punto no que hoxe se atopa o Convento de Santo Domingo.
De todos os xeitos, moitos séculos atrás temos que viaxar para chegar ata as súas orixes, terra ocupada por celtas e romanos.
Xa Estrabón encomiaba a elaboración do coñecido viño do Ribeiro neste lugar alá pola metade do século II antes de Cristo.
Pero se nos centramos por exemplo na Idade media, recoñecémola como un núcleo de gran importancia, baste con ver os castelos e demais herdanza arquitectónica, a máis diso as narracións sobre veleidades, combates, conquistas e batallas.
Por se fose pouca nesta localidade confluíron dúas culturas durante moito tempo, deixando unha importante pegada no seu patrimonio, estas culturas non son outras que a xudía e a cristiá.
En concreto, o pobo hebreo optou por ocupar a comarca de Ribadavia no século XI, aproveitando as excelentes posibilidades da contorna. Así este municipio converteríase na maior xudería de Galicia, chegando a representar, no século XIV, a metade da poboación total de Ribadavia.
En 1480 os Reis Católicos obrigaron aos xudeus para vivir agrupado en ghettos e desta maneira foi o xerme de moitos barrios xudeus de Galicia e outras partes.
En 1492 os xudeus de Ribadavia e de todo o reino sufriron un gran revés debido á Real Orde do 30 de marzo dos Reis Católicos pola que se expulsan aos xudeus do reino. Esta orde non sería máis que o colofón a unha longa serie de persecucións, fustrigación, burlas, matanzas e rancores contra o pobo xudeu ao longo das décadas anteriores, accións que na vila de Ribadavia foron unha excepción pola tolerancia xa nomeada.
Desta maneira ou ben se convertían, ou ben marchaban e perdían todas as súas riquezas. Aínda así, moitos dos supostos “reconvertidos” conservaron a súa relixión ás agachadas e outros escaparon a terras do interior de Galicia. No ano 1836 a vila tivo que defenderse do ataque do Duque de Lancaster.
En 1947, Ribadavia foi declarada Conxunto Histórico Artístico.
Ademais, Ribadavia está incluída no Roteiro Sefarad, dada a importancia que tivo a súa colonia xudía, da que se conserva a xudería máis completa do territorio autónomo e, quizais de España.
Mesmo no século XX atopámonos por estas terras coas irmás, Lola, Amparo e Julia Touza, quen axudou a 500 xudeus a fuxir cara a Portugal, do exterminio nazi.
Que ver en Ribadavia?
Ribadavia ten moito que ver. O visitante atoparase con numerosas alternativas e opcións, empezando polo seu conxunto histórico artístico, un armazón de rúas medievais e prazas porticadas, con diferentes miradoiros ao río Avia.
Templos e pazos lémbrannos o seu pasado medieval, renacentista e barroco.
En todo caso, o aconsellable é perderse no centro histórico e monumental, don de acharemos templos románicos, góticos, casas, pazos, e mesmo un castelo.
Poida que a forma máis bonita de entrar en Ribadavia sexa pola beira do río, aparcando na zona da piscina municipal e camiñando por esta contorna fluvial para entrar á vila desde abaixo. A rúa Extramuros, abraza un centro histórico con restos de antigas murallas e casas porticadas, ademais de sete templos de diferentes etapas que van desde o século XII ata o XVIII-XIX.
Pórtaa Nova da Muralla, entrando desde o río, lévanos directamente, rodeando o auditorio e o Centro de Información Xudía, ata a Praza Maior.
O Barrio xudeu
Cun bo número de edificios e casas señoriales, prazas, escudos,… O centro atópase na praza da Magdalena, onde está o edificio que albergou a sinagoga.
Polas súas estreitas callejuelas atópanse numerosas fachadas con estrelas de David e caracteres en hebreo.
A igrexa de San Xoán Bautista
Esta igrexa foi fundada polos cabaleiros da Orde de San Juan de Xerusalén quen estableceu un hospital para atender aos peregrinos que percorrían a itinerario Braga-Santiago de Compostela. A súa orixe románico pérdese no século XII, estilo que aínda mantén vivo entre o seu muros e decoracións.
San Juan de Ribadavia é un notable templo románico constituído pola habitual planta dunha nave de forma rectangular e unha cabeceira composta por un larguísimo presbiterio e unha ábsida semicilíndrico. Tamén posúe un campanario encostado ao tramo máis occidental da nave no seu custado norte.
Na parte de atrás e xunto á súa ábsida está a antiga casa reitoral que conserva un escudo sobre o arco da súa porta representado a cruz de Malta de oito puntas. No século XVI a igrexa pasa a mans do concello e convértese en lugar de reunión do concello.
A igrexa de Santa María Magdalena
Un exemplo do estilo románico galego. Aínda que está igrexa está datada no século XII, podería ser anterior.
Antigamente era coñecida co título e advocación de San Ginés e a súa localización primitiva estaba no interior do Castillo dos Sarmiento.
Esta igrexa serviu para dar culto aos xudeus conversos. Hoxe en día presenta unha gran parte de estilo barroco do século XVIII.
A igtrexa da Virxe do Portal
A súa edificación comezou no século XVI sobre os restos da antiga igrexa de Santa María de Valparaíso do século XII, pero non acabou definitivamente ata o ano 1875, data na que se construíu a fachada de estilo Neoclásico.
Un pequeno templo, unha ermida, de sobria fachada neoclásica e precedida de atrio e escalinata, que alberga no seu interior un retablo barroco, de 1737, cunha imaxe da Virxe do Portal.
Esta igrexa foi construída no lugar onde anteriormente atopábase a ermida de Santa María de Valparaíso.
A igrexa e Convento de Santo Domingo
Con vestixios románicos e góticos, ademais de incorporacións posteriores. Xunto coa igrexa da Virxe do Portal, foron declarados Monumento Nacional no ano 1931.
A estrutura inspírase na igrexa compostelá de Santo Domingo de Benaval, do mesmo xeito que esta consta de tres naves, cabeceira de tres ábsidas poligonales e transepto de igual anchura que as tres naves. A parte mellor conservada é a ábsida, que conserva os seus @contrafuerte e as xanelas ojivales características da arte gótico. Na ábsida principal atópase un escudo labrado pertencente aos Condes de Ribadavia, xa que ao parecer custearon parte da construción do templo.
A igrexa de Santiago
Esta igrexa no século XIV conservou unha xurisdición exenta e dependía directamente do bispado de Tui e mesmo tivo cabido de colexiata. É por iso que ao non depender doutros poderes intermedios sempre foi considerada como “a parroquia”.
O seu estilo orixinal románico lévanos a súa orixe ao primeiro terzo do século XIII xa no período artístico onde o gótico xa deixaba pegada en moitos templos galegos.
Presenta unha soa nave con cuberta de madeira que descansa sobre arcos apuntados sostidos por columnas con capiteis decorados. O seu prebisterio ten dous tramos, un cadrado cuberto con bóveda de crucería con tendencias góticas e outro semicircular con bóveda románica de cuarto de esfera. A fachada divídese en tres corpos e presenta un tornalluvias sostido por canecillos. O muro sur refórzase con contraforte e remata tamén en diversos canecillos.
A ábsida divídese en varios panos por columnas. A súa portada é fabulosa, ten arco de medio punto con tres arquivoltas que descansan en tres pares de columnas decoradas con capiteis con motivos vexetais. Dita porta está flanqueada por dous @contrafuerte e á dereita levántase a gran torre que xa é do século XVIII. A interior conserva interesantes elementos como o retablo barroco Rococó e estilos neoclásicos. Ademais, poderemos ver a figura do Santiago sedente do 1340 que estivo no altar maior ata 1871 cando foi cambiado por Matamoros. Outra figura de interese é o Cristo da Humildade do segundo terzo do século XVI.
O Convento, igrexa, de San Francisco
Está situado na marxe esquerda do río Avia.
Este convento estivo primitivamente situado en Santa Marta, paraxe deserta e solitario sobre o Río Miño. Este convento que se fundou baixo a advocación de San Antonio, era de noviciado, despois foi colexio de artes ou de 2ª Ensino, no que, ademais dos relixiosos, estudaban moitos seglares.
O Convento de San Antón
O lugar que ocupa actualmente o convento franciscano de Ribadavia recibía antigamente o nome de Santiago de Alén, debido á capela ou igrexa medieval, albergue ou hospital de peregrinos do que nos falan os documentos do século XIII.
No ano 1380 a orde dos terciarios situouse na ermida de Santa Marta, fundando unha granxa e un convento, ata 1585, ano en que compran o solar onde hoxe atópase o convento.
O templo conventual empezouse en 1605 e acabouse no ano 1610; nel destaca a súa torre barroca con balconcillo. No seu interior, que presenta bóveda de crucería, destaca tamén o altar churrigueresco. Conserva parte do coro antigo ojival (1471-1480) da catedral de Ourense.
Do convento anexo, consérvase o claustro dos séculos XVII-XVIII. Conserva o portalón de entrada, de medio punto, e a escaleira que formaban parte do antigo convento situado en Santa Marta no século XIII. No ano 1835 tivo lugar a exclaustración ata que, o 26 de abril de 1915, retornaron de novo os franciscanos. Os últimos frades marcháronse a finais do XX.
A Praza Maior
Tivo cambios frecuentes de denominación. Desde os seus inicios era a Praza Nova ou a Praza da Feira, durante o Sexenio Democrático (1868-1874) e a Segunda República (1931-1936) levou o nome de Praza da Constitución e no franquismo Praza do Generalísimo Franco.
Neste punto do pobo atopamos varios edificios de orixe medieval e outros de gran atractivo como son o Palacio dos Condes e a Casa do concello
O Palacio dos Condes de Ribadavia
Construción barroca pertencente á familia dos Sarmiento. Destaca na súa fachada o escudo condal de lle a familia cos seus trece roeles ou bezantes de ouro, escudo que veremos en máis dunha ocasión na visita á vila.
Nela atópase a Casa do Concello, Casa do concello e Torre do Campanario, Pazo dous Condes de Ribadavia e a primeira estación de telégrafos de Ribadavia.
A Casa Consistorial de Ribadavia
De mediados do século XVI, a súa función era de alhódinga (depósito ou almacén) e tamén como lugar de reunión do consello da vila.
Coa reforma do edificio do século XIX pérdense os arcos e tan só consérvase parcialmente a torre que en 1902 foi empregada para a colocación dun reloxo.
A Torre del Campanario
A torre do campanario, como se denomina agora, mantén tres corpos e conserva os antigos escudos da vila. Coróase cun magnífico campanario de ferro que é denominado como Ou Galo e a figueira. Hai un curioso reloxo solar e outro de corda. O reloxo de corda data do ano 1902, que todos os días ha de ser accionado xa que a duración da corda non é superior a 30 horas. Ao reloxo dáselle corda cunha manivela en dous puntos diferentes: para as medias necesítanse doce voltas e para as horas cento corenta e dous; a manivela levanta uns pesos que se sitúan por baixo do nivel da praza.
A Casa da Inquisición
Obra gótica pertencente a finais do século XVI. Está situada no fondo da Rúa San
Martín Do século XV, sobre a súa porta están os escudos de familias unidas ao “Santo Oficio”, como os Puga, García Camba, Bahamonde, Mosquera-Sandoval…
O Pazo do Marqués de Bahamonde
Data do século XVI, aínda que hoxe vemos un edificio totalmente reformado entre os séculos XVIII e XIX conservando a antiga cociña, o forno e as adegas ao redor do patio interior.
Na actualidade sitúase nel o Museo Etnolóxico de Ribadavia, un magnífico museo dedicado ao mundo do viño e a comarca do Ribeiro.
O castelo dos Sarmiento, condes de Ribadavia
Foi construído sobre un antigo poboado prerromano, por ser un lugar privilexiado para o control da zona. Alí realizábanse as tomas de posesión dos novos herdeiros, onde o alcalde entregaba as varas da xustiza e as chaves do castelo.
Da fortaleza orixinal consérvanse os grandes muros, as portas, o torreón e os sepulcros tallados en roca, ademais dalgún tramo da muralla. Ofrece unhas impresionantes vistas do val.
O Puente de ferro
Desde o miradoiro del Río Avia poderemos ver sobre o mesmo río a ponte de ferro de ferrocarril estilo Eiffel, construído en 1881 e que servía para unir a liña Vigo-Ourense e que facilitou en gran medida o transporte por terra do prezado viño do Ribeiro.
O Ponte de San Francisco
A ponte de pedra que une as dúas beiras coñécese como ponte de San Francisco e a súa orixe vaise ao século XIII, cando o bispo de Tui, San Pedro González Telmo ordenou a súa construción.
O Museo etnológico de Ribadavia
O hoxe denominado Museo Etnolóxico de Ribadavia é un museo de titularidade estatal e xestión transferida á Xunta de Galicia.
A súa sede é o pazo de Baamonde. Entre 1970 e 1980 procédese ao acondicionamento do pazo de Baamonde En 1967 o inmoble é cedido sine die ao Estado para a súa xestión pola Dirección Xeral de Belas Artes para acoller ao Museo Etnográfico do Ribeiro; acordo municipal que será aprobado polo Pleno do Concello no ano 1978.
En 1986 o Museo abriu definitivamente ao público como Sección Etnográfica do Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense.
Os seus fondos acollen coleccións etnográficas que documentan os cambios nos ámbitos rural e de aldea galego, conformados tanto por bens mobles, como documentais: destacando entre estes as coleccións fotográficas e o arquivo oral.
Outros puntos interesantes para visitar son: o Centro de Información Xudía, un espazo cultural con testemuños e información histórica sobre a vida na localidade desta comunidade, documentada desde o século XI e ata o XV.
Tamén a rúa Xudería ou a casa do Boticario Felipe Álvarez, convertida en sinagoga clandestina, a antiga casa da Inquisición, pero tamén a Torá que se situaba na rúa San Martín facendo esquina coa rúa Xudería, son outros puntos marcados do roteiro por este centro histórico.
E aínda hai máis: a Casa Condal, a Praza de Buxán e os xardíns de Robla. E a 2 quilómetros do pobo, no lugar de Francelos, atópase unha xoia arquitectónica, a pequena Iglesia de San Ginés, de finais do século VIII – principios do IX, e na que atopamos uns magníficos elementos decorativos prerrománicos.
O centro do viño, situado a uns cinco quilómetros, as termas de Prexigueiro, as pozas de melón, ou o balneario de Noia, así como o parque da Veronza, son outros lugares que merece a pena visitar.
E aínda por riba, un dos aspectos máis destacados de Ribadavia é a súa tradición vitivinícola, que xa existía na época romana. Aquí prodúcese especialmente o viño Ribeiro.
A cultura de Ribadavia tamén se manifesta nas súas festividades e tradicións populares. Eventos como o Entroido de Ribadavia e a Festa do Viño son momentos clave que reflicten a alegría e a convivencia dos seus habitantes.
As paisaxes de Ribadavia son un verdadeiro agasallo para os sentidos, onde a natureza e a beleza entrelázanse en cada recuncho. Este municipio galego ofrece unha variedade de contornas que van desde os suaves vales ata as montañas que o rodean, proporcionando un escenario perfecto para os amantes do sendeirismo e a fotografía. Algúns dos puntos máis emblemáticos inclúen: as ribeiras do río Avia, os miradoiros naturais no Monte de San Sebastián, e os roteiros de sendeirismo que conectan coa natureza.
E aínda por riba, Ribadavia conta cun rico patrimonio inmaterial que inclúe lendas e contos populares, entre os que destaca a historia da Santa Compaña, unha crenza que fascinou e asustou a xeracións. Este armazón cultural non só enriquece a súa historia, senón que tamén convida os visitantes a explorar cada recuncho con curiosidade e respecto cara ás súas raíces.
Así, os ritos da Santa Compaña tamén forman parte do imaxinario colectivo de Ribadavia. Esta lenda, fala de almas en pena que vagan pola noite.
Referencias
https://www.galiciamaxica.eu/galicia/ribadavia-conjunto-historico-artistico/
https://www.galiciamaxica.eu/galicia/ribadavia-conjunto-historico-artistico/
https://museoetnoloxicoribadavia.xunta.gal/es/museo/historia
http://www.ribadavia.net/esp/situa/historia.htm
