Os usos e costumes do ser humano ao longo da historia maniféstase como unha evolución paralela ao resto de costumes, crenzas, conxunturas, etc, de cada período. Hoxe dedicamos este post a saber algo máis sobre a evolución do perfume ao longo dos séculos.
O frasco de perfume é sempre recorrente cando temos que agasallar a algunha persoa. Nas datas ao redor de celebracións como o Nadal, o día da nai, pai ou o que se xurda, é habitual o machuque continuo de publicidade de perfumes a través dos distintos medios de comunicación, fundamentalmente o visual. Os anuncios televisivos sempre son suxestivos: mozos e mozas na flor da vida, guapos, con corpos perfectos…. do tal maneira que o perfume na actualidade é asociado á sensualidade, á mocidade, á beleza e á sedución. non observastes que nos anuncios publicitarios de perfumes nunca se representa unha persoa de idade madura?
Houbo un tempo próximo onde o perfume relacionábase case en exclusiva co sexo feminino. Na actualidade, aínda que en menor medida, segue sendo a muller a protagonista da publicidade en relación cos perfumes. Convídovos a contar en época do Nadal o número de anuncios protagonizados por mulleres nos anuncios televisivos fronte ao número protagonizados por homes.
Proba patente do mencionado son as coñecidas frases que acompañaron aos anuncios publicitarios dos perfumes:
- “Unha muller sen perfume é unha muller sen futuro” (Coco Chanel)).
- “O perfume anuncia a chegada dunha muller e alarga a súa marcha”. (Coco Chanel).
- “O perfume é o toque final dun vestido” (Christian Dior).
- “O perfume dunha muller di máis sobre ela que a súa letra”. (Christiane Dior).
Pero por que usamos perfumes?
O perfume converteuse nun complemento ineludible do noso vestiario, do mesmo xeito que un bolso, unhas luvas no inverno ou uns pendentes. Prescindibles, pero necesarios. Non nos expomos acudir a unha cea de gala ou mesmo a traballar cun bo vestido ou traxe sen acompañalo dun bo perfume.
Lonxe de asociarse á hixiene o perfume asóciase á elegancia, ao diñeiro, ao bo gusto á sedución… O perfume non só define a unha persoa, senón que lle proporciona autoestima e favorece as relacións sociais segundo os psicólogos.
E…cal é a orixe do perfume? como xorde esta, case necesidade, de usar o perfume?
Os primeiros indicios do perfume atopámolos en época prehistórica, cando o home queimaba madeiras aromáticas. De feito o termo perfume deriva do latín “per fumum” que significa que é volátil, que se propaga a través do fume.
Pero a constancia fehaciente do uso do perfume, atopámolo no Antigo Exipto.
Os perfumes son esenciais no cerimonial relixioso e grazas a fórmulas descritas en pergamiños coñecemos bastante dos perfumes litúrxicos. Os sacerdotes exipcios utilizan diferentes esencias segundo o momento do día: olíbano (Frankincense), coñecido na actualidade como incenso, ao amencer, mirra ao mediodía e kyphi á noitiña. Este último é o máis coñecido dos perfumes exipcios, cunha fórmula complexa con gran número de ingredientes.
Os perfumes formaban parte do coidado persoal da elite exipcia. Proba diso é que se gardaba en frascos de fino alabastro ou vidro decorado. Non hai tumba que se prece do período do Imperio Novo que non conte con algún destes recipientes de pequeno tamaño e cores vistosas que, en si mesmo, é unha xoia.
As perrucas exipcias, ás que xa dedicamos unha entrada neste Blog: Tocados, peiteados e perrucasno antigo Exipto, desprendían un agradable cheiro xa que eran impregnadas con aceites olorosos. Pero ademais baixo a perruca colocábanse uns recipientes cónicos con graxa impregnada en perfumes, de tal maneira que este ía liberando a esencia coa calor corporal deixando un ronsel olorosa ao pasar da persoa.
Non pensemos, con todo, que os perfumes do Antigo Exipto eran como os actuais. Os exipcios non destilaban os seus aromas e, por tanto, non utilizaban o alcol como vehículo, tal e como coñecemos actualmente os perfumes. Os perfumes exipcios eran en forma de aceite ou graxa perfumada.
O uso dos distintos aromas usados en Exipto é froito da súa cultura, motivado pola súa climatoloxía extrema e seca que, por unha banda favorecía o crecemento de multitude de flores e plantas aromáticas utilizadas para a realización dos aromas e, por outro, mitigaba os cheiros corporais derivados da sudoración producida pola calor.
As invasións gregas e romanas de Exipto levaron consigo a asimilación das prácticas exipcias nos seus usos cotiáns e tamén, como non, do perfume. Proba diso é que en Roma se crea o primeiro gremio de perfumistas chamado urgentarii, aos que recorrían a clase aristocrática romana e mesmo os propios emperadores. Lembremos que Nerón chegou a perfumar aos seus animais.
O certo é que cos bárbaros, inxusto nome no devir histórico cuxo orixe explicaremos noutro momento, máis amigos da guerra e conquistas que da ostentación, o perfume perde o seu protagonismo. Nin que dicir ten que o cristianismo tampouco axudou, a pesar de que o incenso e a mirra forman parte dos agasallos dos Reis Meigos.
Pero que pasa coa chegada da Idade Media, esa longa época histórica cargada de misterio e enigmas?
Pois ben, sobre este apartado xa dedicamos un espazo neste blog: O perfume na Idade Media, pero lembremos que a pesar da precariedade na hixiene e salubridade desta época, a clase podente segue coidándose.
Aproveitado este espazo e temática, gustaríame traer a colación nesta época histórica a orixe do botafumeiro na catedral de Santiago.
A finalidade deste xigante incensario, tan antigo como a catedral, era perfumar o ambiente saturado polos cheiros dos peregrinos que acudían a Santiago de Compostela suorentos e sucios despois de tan longo camiño. O botafumeiro non deixa de ser un esenciero xigante que esparce incenso (resina aromática vexetal) coa finalidade de perfumar o recinto e paliar o fedor alí concentrado.
Botafumeiro
Por tanto, este instrumento é o claro exemplo de que durante a Idade Media o perfume seguía presente, aínda que fose como pantalla para disimular o mal cheiro.
E chegamos aos séculos do Renacemento XV e XVI. O Renacemento, como movemento cultural que xorde en Italia tras o descubrimento das ruínas de Grecia e Roma, deixa tamén unha importante pegada na vestimenta e o coidado corporal.
O antropocentrismo que se impón nesta época, onde o home pasa a ser medida e centro de todas as cousas, tamén ten repercusión na idealización da figura humana. Son claros exemplos os deixados na pintura. Cambian os canons de beleza e na forma de vestir e decorarse.
O perfume formou parte, en todo momento, desa decoración persoal, tanto no corpo como na roupa. Xorde en Italia o gusto por perfumar os complementos de pel tales como luvas ou cintos.
As luvas perfumadas, nos que España tivo un gran protagonismo, estaban realizados en peles suaves e delicadas maceradas en perfume. O seu aroma amable permitía levar as luvas ao nariz cando o hediondo cheiro invadía un espazo.
Co descubrimento de América no ano 1492, ampliouse o abanico de sustancias como o cacao e a vainilla, que foron utilizadas polos perfumistas para a creación de novos aromas. Con todo, o aroma máis apreciado para as luvas era o ámbar gris, que non deixa de ser unha especie de vómito de cachalote que flota no océano e que coa acción do sol, o vento e a auga do mar desprende un agradable aroma.
Ademais de formar parte da decoración persoal, ao perfume atribúenselle tamén virtudes medicinais. Nesta época a peste bubónica azouta a península italiana. É neste momento onde se desenvolve a crenza de que o mal cheiro contribuía a expandir a enfermidade, motivo polo os médicos empezaron a utilizar a coñecida máscara da peste. Esa máscara en forma de pico de ave e con anteollos tiña como finalidade encherse de herbas aromáticas (mirra, mel, canela…) que, segundo a crenza da época, axudaba a purificar o aire interior e, por tanto, evitaba a entrada do aire contaminado. A máscara do doutor da peste é a máis popular dos entroidos de Venecia.
Avanzando o tempo o perfume triunfa en Versalles, que no século XVII é o espello no que o mundo quere reflectirse. Italia cede o seu protagonismo en favor de Francia. Catalina de Medici é substituída pola marquesa de Pompadour, gran amante dos perfumes e do rei francés.
No reinado de Luís XV non só se fai alarde do perfume chegando a soltar pombas perfumadas nos grandes bailes da corte para aromatizar o ambiente, senón que a importancia do perfume deriva na creación de fermosos envases para reter as fragrancias máis suntuosas.
A famosa auga de colonia é descuberta no século XVIII por Jean-Marie Fraina. O seu nome é debido á cidade alemá na que vivía. A demanda desta fragrancia pola corte e a nobreza, levoulle a converterse no termo xenérico que aínda pervive até os nosos días de “auga de colonia”.
Ao longo do século XIX o perfume evoluciona coa mestura xa non só de produtos naturais senón coa introdución da química de síntese na súa elaboración que recrea e reproduce novos cheiros.
Pero será no século XX cando o perfume e a moda convértense en inseparables. Coa chegada da Belle Epoque, o perfume é imposto polos costureiros para singularizar a alta costura. Estamos na época da alta costura de Frederic Worth, Paul Poiret, Doucet, Paquin, alcanzado a súa plenitude a mediados de século con nomes relacionados coa moda como *Christian Dior, Balenciaga, Schiaparelli, Lanvi, Chanel…
Quen non coñece a fragrancia de Chanel nº 5, que Marilyn Monroe catapultou á fama con aquela famosa contestación á pregunta de que che pos para durmir? á que ela contestou “tan só unhas pingas de nº 5”.
Este perfume nace en 1921 da man de Ernest Beaux por encargo de Coco Chanel. Moito se especulou sobre o seu nome e a forma do seu recipiente. Sobre o seu nome que se son 5 os aldehídos que contén, que se o cinco é o número da sorte… en canto ao seu recipiente está inspirado na xeometría da praza Vendôme de Paris?
O certo é que o encargo se transformou nun número de fragrancias enumeradas do 1 ao 10. Chanel elixiu o número 5, de aí o seu nome. A deseñadora de moda que tentaba crear a súa propia fragrancia, regalou ás súas clientas unha mostra deste perfume, e foi tal o seu éxito que se decidiu a comercializalo. O resultado foi un dos perfumes máis icónicos do mundo.
Pero é a partir dos anos 60 deste século cando o perfume empeza a ser alcanzable. Aínda que a perfumaría francesa segue estando en auxe: Chanel, Nina Ricci, Patou… nacen alternativas máis accesibles para os petos das clases medias.
No século XX o perfume, posiblemente ao ir acompañado da moda, sobre todo feminina, convértese nun acompañamento para as damas, pero deixa de selo para o home que identifica o perfume coa femineidade.
Pero ao redor dos anos 60, nace a auga de colonia masculina e o perfume americano ábrese camiño e suaviza o seu aroma creando unha clara distinción co feminino moito máis floral.
A partir desta época, o perfume popularízase formando parte da nosa hixiene diaria. As épocas, a moda e o estilo de vida van determinando a súa preferencia aromática. Desta forma atopamos aromas asociados á infancia, ao deporte, á sedución…
E, chegamos aos nosos días. No século XXI o perfume forma parte do noso haber como a roupa, o desodorizante ou o xel de baño. A súa agresiva comercialización a través de anuncios publicitarios, o seu efecto chamada polo seu estrambóticos recipientes con extravagantes formas: barras de beizos, zapatos, raios? que evocan o seu prezado interior, así como a utilización de deportistas, actores e actrices para a súa promoción e como garantía do éxito persoal, non fan máis que vendernos estereotipos relacionados, fundamentalmente, co éxito e a sedución.
Independentemente da súa comercialización, o certo é que o perfume acompañou á evolución do home ao longo da historia desde a antigüidade. Na actualidade o perfume xa non só responde a un uso puramente hixiénico senón que leva aparellado criterios estéticos e sociais. Non cabe dúbida que o olfacto é un dos sentidos con maior capacidade de evocación de situacións. Os cheiros son asociados a momentos e persoas. É innegable que todos escapamos dun mal cheiro corporal e resúltanos agradable conversar cunha persoa que desprende un aroma agradable, polo que, sen dúbida, o perfume converteuse nunha excelente carta de presentación en sociedade.
E isto é todo por hoxe. Confíamos en que esta publicación resultase do voso interese. E se queredes estar ao día das nosas publicacións podedes subscribirvos gratuitamente para recibir información con cada nova publicación.
Un maravilloso libro
Referencias
National geographic
Academiadelperfume.com
Historia del perfume.
