Na Idade Media, o trobador era un “bardo e cantante” que interpretaba versos escritos, ormalmente na lingua occitana ou provenzal. No entanto, a propia orixe etimológico (latín fundamentalmente) é froito da suma de dous compoñentes de devandita lingua: o provenzal “trobar” que derivaba do sustantivo latino “trope”, que significa “canción”; e o sufijo “-dor”, que indica “axente”. Con todo segundo outros estudiosos, a orixe do término trovador é francés e vén do vocábulo “trobar” occitano, que significa “inventar” ou “atopar”.
Entre os posibles antecedentes dos trobadores, atopamos que as primeiras cancións non relixiosas datan dos séculos XI e XII, están escritas en latín e dáselles o nome de cancións de goliardos. Os goliardos eran estudantes e frades que abandonaran os seus conventos; vagaban polo mundo, levando unha vida desordenada, criticada polas xentes. As súas cancións contan historias jocosas de tabernas e amoríos, nas que se fai burla das cousas consideradas serias.
A orixe dos trobadores atópase no sur de Francia (na Provenza) no século XI. Enseguida os trobadores estendéronse por terras españolas. Interpretaban, como diciamos antes, versos dedicados especialmente ao amor platónico e ás aventuras de cabalería. E sobre estes mesmo temas, anos máis tarde, no Norte de Francia apareceron os troberos, con obras escritas na lingua d´Oil (do que xurdiría o francés actual).
Os trobadores, que tiveron gran importancia no Medievo, presentábanse nas cortes coas súas mensaxes políticas e sociais. Na maioría dos casos pertencían á nobreza, ou fillos de ricos mercadores, con inclinación á vida bohemia, que preferían a literatura e as artes ao diñeiro e a política, e que trobaban por diversión, aínda que tamén había trobadores de menor prestixio social que apelaban á súa arte para conseguir protección e axuda. Os trobadores foron genuinos artistas e creadores de arte, pois escribían os seus propios poemas e composicións musicais a diferenza dos xograres e ministriles, quen interpretaban a música, cancións e poemas dos trovadores. A maioría das obras dos trobadores estaban dedicadas ao amor. Con todo, os trobadores tamén compoñían sobre outros temas, como política, debates filosóficos e visión do mundo. As creacións literarias dos trobadores serviron de fonte básica para a poesía, que nos séculos seguintes cultivarase e desenvolverá en Europa.
Os trobadores eran moi solicitados en cortes e teatros medievais para entreter ás damas cos seus poemas e cancións de amor.
En España, os trobadores alcanzaron gran importancia sobre todo na zona de Galicia onde as cancións denomínanse Cantigas. Cabe neste punto recordar que ata un Rei, Alfonso X “o Sabio” a quen se lle atribúen as “Cantigas de Santa María”.
As composicións acompañábanse cunha música de textura monódica, isto é un tipo de melodía non harmonizada, acompañada de música secular medieval mediante instrumentos musicais utilizados por xograres. Baséanse nos modos gregorianos pero cun ritmo máis marcado, xa que son obras máis rápidas e alegres.
En canto ás formas de verso que utilizaban, unha das máis habituais foi a canción ou “cançó”, que consiste en cinco ou seis estrofas cun enviado. Tamén usaron a “dansa” ou balada, unha canción de baile acompañada cun estribillo; así como a pastorela, que narraba a solicitude de amor por un cabaleiro a unha pastora. Outras formas foron o “jeu parti ou débat”, no que se establecía un debate entre dous poetas sobre o amor; e o alba, ou canción da mañá, un tipo de poesía no que os amantes son advertidos por un celador nocturno sobre o marido celoso que pode chegar en calquera momento e sorprendelos.
No repertorio dos trobadores igualmente estaban os “marcos”, que consistían nunha conversación lírica entre dúas ou máis persoas. Por norma, estas discutían sobre asuntos amorosos, relixiosos, metafísicos ou satíricos.
Entre os anos 1110 e 1280 foron rexistrados máis de 450 trobadores que compoñían en idioma occitano. Como curiosidades dicir que foron consideradores trobadores famosos, entre outros: o rei Ricardo Corazón de León , o papa Clemente IV (antes de ser Papa), Guillermo de Poitiers, Pedro o Grande. Pero seguramente o trobador máis coñecido polos amables lectores deste blog sexa Asurancetúrix, o trobador da aldea gala onde viven Astérix e Obélix, os míticos protagonistas da serie de cómics á que deron forma René Goscinny e Albert Uderzo.
E para pechar esta breve historia sobre os trobadores na Idade Media, deixámosvos uns exemplos dalgunhas das súas composicións:
- E eu, bardo de raza, dos vellos troveros que á luz da lúa, cantaban a súa canción, e que pola súa Señora, cruzaban os aceiros, e na caza, servíanles de fieis halconeros recibindo por pago, delas o corazón; Douvos a alma enteira, ¡A miña Raíña, a miña Señora! douvos a miña alma enteira, a miña alma de Trobador, pobre alma vagabunda, que selo a Vos adora…
- Eu son o Trobador que vaga errante, Si son do voso parque estes linderos Non me deixedes pasar, mandade que cante; Que eu sei dos bravos cabaleiros A dama ingrata, e catívaa amante, A cita oculta e os combates fieros Con que a cabo levaron as súas empresas Por fermosas escravas e princesas.
- Dun elevado castelo que Arlanza orgulloso baña, un trobador elegante na ponte parábase. No anciño golpea co pomo dunha daga, e nos góticos salóns rouco o eco propágase.
- Díganche os cabaleiros Que polos teus favores lidian, E as damas que che envexan O cantar do trobador; E na morna madrugada, Os teus beizos sobre a súa fronte, Durmas ti tranquilamente Soñando soños de amor.
- Un mozo doncel, do forte presentóse na muralla, e con semblante halagüeño dixo en alta voz: «Quen chama?» O Trobador que lle oíu dirigióle aquesta fabla: «Si chegado é en bo hora, un pacífico infanzón, que envía á vosa señora don Rodrigo de Aragón».
- Alzouse a este tempo o anciño, e no patio tivo entrada; un paje tomou o corcel polas rendas plateadas, e o gallardo trobador polos salóns entrábase.
