Alén do declive do Imperio Romano, coa Idade Media, xorde un novo sistema político, a aparición dun novo sistema de organización baseado na vasalaxe e no servilismo. Supuxo a aparición nos países europeos do Feudalismo, un sistema de organización social, que abarcou desde o século X ata o XV e que consistiu na aparición de dúas grandes clases: os “señores” e os “vasalos”.
Temos que falar nun contexto no que as invasións de viquingos, sarracenos e húngaros aumentaron a inseguridade xeral, o que obrigou aos reis a encomendar aos nobres a defensa dos seus territorios. A crise do poder e o clima de inseguridade, sumados á decadencia do comercio e da industria, contribuíron ao nacemento dun novo sistema social, económico e político: o feudalismo, e dunha institución: a cabalería.
O feudalismo baseábase nunha relación social característica: o vasallaje. Un home poderoso (señor) ofrecía protección a un home máis débil (vasalo) que, a cambio, xuráballe fidelidade.
Hai que ter presente que o feudalismo non tivo o mesmo nivel de desenvolvemento en todos os reinos. Cabería dicir que o feudalismo é un fenómeno propio do reino franco, que se viu acelerado polas guerras civís e as invasións que experimentou durante os séculos posteriores ao Imperio carolingio. Ante a inseguridade reinante, moitos propietarios de terras buscaron o amparo e protección doutros señores máis poderosos, a cambio de cederlles o seu vasallaje e fidelidade ou un censo ou gravame. Desa forma, a pequena propiedade pasaba a ser de tipo feudal ou censal, respectivamente.
Os sistemas feudales partían dunha relación inicial onde o rei outorgaba feudos aos seus vasallo, neste caso nobres. Estes nobres á súa vez tamén outorgaban feudos a outros vasalos, converténdose en señores.
Cando falamos de Feudalismo debemos ter claros unha serie de elementos:
- O feudo. Base principal do sistema feudal, porque o feudo é o centro da produción agrícola e artesanal. É a unidade política, porque en cada feudo exercíase a soberanía dun señor feudal, e á vez, determinaba a xerarquía social, o lugar que se ocupa na sociedade; ben ser señor feudal, ser vasalo ou servo. Os feudos podían ser dereitos outorgados por un señor ou ben podían ser terras cultivables, bosques, vilas, leiras, pobos ou vilas, etc. Na Idade Media os feudos estaban delimitados por fortalezas ou castelos. Verdadeiros complexos compostos por talleres, caballerizas, hornos, molinos, patios, almacéns, etc.
- O señor feudal. É o dono do feudo. Obtiña beneficios a través da renda, a corvea, o censo, etc. Xunto co servo da gleba, o señor feudal forma da relación de dependencia persoal. O señor feudal tiña a obrigación de protexer ás súas vasalos e servos. Si o feudatario incumple os seus compromisos, será servo da felonía (traizón) e poderá ser privado do feudo e, á inversa, unha ofensa do señor lle eximirá das súas obrigacións de fidelidade.
- O vasalo. Tratábase dunha especie de contrato polo que o señor proporcionaba protección e manutención ao vasallo a cambio de axuda e consello. A axuda era sempre de carácter militar, axudando ao seu señor nas batallas, así como defender as propiedades e a das súas vasalos. Debía cumprir con deberes negativos (non atentar contra o seu amo, non danar os seus bens, etc) e deberes positivos, como o auxilium ou o auxilio (axuda militar, vixilancia e prestamos) e o consilium ou consello secundar ao señor nas funcións xudiciais); a cambio, o vasallo recibía unha parte da terra, ou un cargo, que é coñecido co nome de beneficio.
- O servo da gleba. súa orixe está na crise do esclavismo. A servidume europea ten a súa antecedente no “colono” romano ou home “libre” (plebeyo, escravo liberto, bárbaro) que recibía persoal ao propietario, pagándolle unha renda. O colono é o precursor do futuro servo, pero non todos os servos proceden dos colonos.
- A Homenaxe. Era unha cerimonia pola cal o vasallo, arrodillado ante o seu señor, xuraba fidelidade e promesa de prestar servizos militares e de corte ao seu señor, a cambio o señor concedíalle un feudo e protección. A cerimonia da homenaxe foise facendo cada vez máis importante, destinándose os lugares de carácter máis solemne e nobre dos castelos, na súa torre.
- A Investidura. Era o momento da entrega do feudo. Sempre precedía ao momento da homenaxe. Jurídicamente a entrega do feudo é en usufructo vitalicio, o que significa o seu dereito a utilizar os bens do señor e gozar dos beneficios que estes dean, sempre coa obrigación de coidalos e preservalos coma se fosen seus. Este dereito en principio desaparecía co falecemento do vasalo. Este sistema converteuse co tempo nunha unión de familias entre o señor e os vasallos co que o dereito sobre os feudos podían ser herdados sempre que este volva renovar os votos que o anterior vasallo fixese co señor. Cando un vasallo non cumpría cos xurado, considerábaselle felón ou mal vasalo, perdía a confianza do señor e podía ser desposuído do seu feudo
- A Encomienda. ra cando a homenaxe era unha cerimonia de vasallaje que se daba entre nobres. En raras ocasións producíase a través de cerimonia, normalmente tratábase dun documento. O sistema de encomenda, consistía nun contrato polo cal o señor obrigaba ao servo a traballar as súas terras, mentres que se lle outorgaba un pequeno feudo familiar, que eran pequenos terreos para o seu subsistencia. Por medio de encoméndaa, o señor comprometíase a protexer ao servo, a manter a orde e a distribuír xustiza.
Esta relación pronto se tornou nunha forma de recaudar impostos, xa que ao servo obrigóuselle a pagar impostos pola utilización das súas terras, ademais das rendas feudales que tiñan que pagar ao ser o señor xuíz e gobernante das terras nas que vivía o servo.
Cando un señor facíase cargo dun feudo, automáticamente tamén se convertía no señor dos servos que alí residían xa que estes estaban obrigados a traballar as súas terras e a non abandonalas.
En España, o feudalismo non deixou a súa pegada ata a metade do século XII, chegando a conquistar o país desde os reinos cristiáns hispánicos ata o califato de Córdoba. Durante esta época, o poder dos reis, do clero e dos nobres era prácticamente absoluto.
O fin do feudalismo chegou por diversas razóns, moitas delas causadas pola disminución poblacional, debida ao agotamiento dos recursos que axudaban ao cultivo, as hambrunas, as malas condicións de alimentación e higiene (ocasionando as pestes), así como as constantes guerras. O feudalismo comezou a disolverse a mediados do século XIV, non só en aspectos económicos, senón tamén nas súas raíces sociais e políticas.
A Idade Moderna, e o renacimiento, transformaban a sociedade. O capitalismo comezaba o seu andadura; un sistema económico que ten vertentes políticas e sociais, e onde o capital predomina sobre o traballo.
Terminaba co feudalismo una das épocas máis escuras da historia da Humanidade, l menos no que se refire ao mundo occidental. Aínda así, algúns dos preceptos do feudalismo seguiu dando os seus últimos coletazos durante moito tempo.
Para rematar, é necesario desmontar certos mitos sobre o Feudalismo:
- O dereito de pernada: Suposto dereito do señor feudal sobre os seus “vasalas”, que se enraizou nas crenzas, sobre todo porque a través da novela, e sobre todo o cine, estendeuse cal mancha de aceite. Existen poucas fontes que falen deste dereito como tal, polo que a maioría dos historiadores consideran que este dereito señorial era simplemente un acto de submisión simbólica na que os seus servos demostraban o seu total acatamento ás ordes do seu señor e saldábase simplemente con acto non sexual, como o pago dun pequeno prezo. Desta forma, reforzábanse os lazos de servidume respecto de a nova familia que se ía a formar e o señor feudal demostraba públicamente que o matrimonio contaba coa súa aprobación.
- O cinto de castidade: Supuestamente ideado para manter sometidas ás mulleres e para asegurar a súa fidelidade, provocándolles coa súa utilización todo tipo de sufrimentos. Non se ten constancia real de que ningún dispositivo deste tipo chegase a utilizarse nunca. As poucas referencias que se teñen deles considéranse máis metafóricas que reais e proceden no seu maior parte da época renacentista. Actualmente afírmase que os cintos de castidade de ferro tan presentes no imaxinario colectivo nunca existiron nin foron utilizados durante a época feudal e que, como moito, algunhas mulleres utilizaron algún tipo de protección de coiro con algunhas similitudes para dificultar as violacións en periodos de guerra, en momentos nos que había tropas ou acuartelamentos nas súas cidades.
