Castelos medievais en Galicia

Auténtico símbolo co que se adoita relacionar á Idade Media.

Ao comezo os castelos eran de madeira. Recentemente cara ao século XII fixéronse de pedra. Hai que ter presente que o castelo durante a Idade Media non se utilizaba só como fortaleza militar, senón que tamén servía de vivenda dos reis e nobres. Estaban situados en lugares estratéxicos, en elevacións, preto de zonas de auga para o seu abastecemento e sobre todo en lugares onde poder organizar a defensa tanto do castelo como das vilas que a miúdo dependían del. O castelo era un lugar amurallado e rodeado dun profundo foso salvado por unha ponte levadiza. No seu interior había un patio que comunicaba coas diferentes estancias do castelo: os pavillóns para a tropa e os servidores, o almacén, os cortellos e a capela. A parte máis importante era o edificio que servía de vivenda ao nobre e á súa familia. Nela destacaba a torre da homenaxe, a de maior elevación. A vida no castelo resultaba xeralmente incómoda e insalubre debido aos rudimentarios medios de que se dispuña, a escasa aireación e a falta de hixiene. As funcións do castelo en períodos de paz, era o da vixilancia dos seus vasalos e a administración de xustiza. Os señores ante tanto tempo de lecer destinaban o seu tempo á diversión, sobre todo á caza ou aos torneos. Os castelos fundamentalmente estaban compostos por:

• Muralla. Todo o recinto do castelo estaba cercado por unha gran muralla, cunha zona de paso superior para poder percorrela. A muralla dispuña de torreóns cada certos metros dentro da muralla. Os torreóns proporcionaban unha visión do exterior ademais de permitir distintos ángulos de tiro en caso de necesitar defensa. Nalgúns castelos podemos atopar na muralla unha especie de garita ao aire ou voada, tamén cunha función clara de defensa. Tamén os castelos podía ter no seu exterior un foso que rodeaba todo o castelo e que podía ser salvado a través de pontes levadizos, co fin de evitar que os inimigos puidesen chegar ás mesmas portas.
• Torre da Homenaxe. Xa falamos dela, era o lugar destinado á cerimonia da Homenaxe, pero ademais deste uso, tratábase da zona máis nobre do castelo e lugar de residencia do señor. A torre da homenaxe estaba dividida en salas e habitacións e mesmo nalgunhas torres atopáronse almacéns. A torre da Homenaxe ocupa o lugar máis resgardado do castelo, último lugar de defensa en caso de ataque e invasión.
• Torre Barbacana: Trátase dunha fortaleza que flanqueaba a porta principal de acceso. Podía estar porticada e era de uso obrigado para acceder ao interior do Castelo.
• Reixa (Anciño):  Era unha enorme reixa moi pesada con terminación en puntas de lanza, situábase na porta de entrada na torre barbacana e xunto á ponte levadiza.
• Almenas: A súa función era defensiva algunhas posuían uns pequenos orificios ou troneras, para a utilización de armas de fogo, mentres que as saeteras, utilizábanse para arroxar obxectos, como pedras ou frechas.
• Patio de Armas: Trátase do patio central do castelo desde aí repártense as distintas estancias, como a sala de recepción, a capela, o lugar de acuartelamento da tropa, lavandarías, celeiros, cabalerizas, etc. A entrada ao castelo tras pasar a porta principal, levaba directamente ao patio de armas, desde onde se accedía ao resto das dependencias.

En Galicia, froito da nosa dilatada historia e relevancia no mundo medieval, aínda perviven un gran número de castelos, entre os que podemos destacar:

 

O Castelo de Moeche, orixinario do século XIV, pertencente á familia dos Andrade.Ten planta octogonal irregular. As xanelas e portas contan con ornamentación góticos. Os muros son de mampostería de lousa. Destacan: a torre da homenaxe, con 18 metros de altura, e planta cadrada, o tres escudos gravados na torre e o patio de armas. Tivo especial protagonismo durante a revolta dos Irmandiños (*vasallos oprimidos que se levantaron en armas).

 

 

El Castillo de Monterrei, na ourensá localidade de Verín. Trátase dunha fortaleza-palacio e data de principios do século X. Esta comarca formaba parte do señorío do Mosteiro de Celanova. Entre os múltiples e afamados ocupantes cabe apuntar que neste Castelo reuníronse Felipe o Fermoso, marido de Juana, filla dos Reis Católicos, co todo poderoso Cardeal Cisneros. Consta de tres recintos amurallados, nun deles está actualmente o Parador Nacional de Verín. Cabe destacar entre un bo número de elementos destacables, a torre da homenaxe, do século XV.

 

 

 

O Castelo de Doiras, en Cervantes (Lugo) atópase á marxe do río Cancelada. Atribúense as súas orixes ao século XV. Esta fortaleza é o lugar que acolle unha antiga lenda,a Lenda de Aldara:

O señor do Castelo de Doiras tiña dous fillos, Egas e a bela Aldara, a cal protagonizou unha fermosa historia de amor con Aras, quen ía herdar unha fortaleza próxima. Di esta historia que xa se anunciou a voda da doncela cando un mouro enfeitizouna até o día da súa morte, e non se volveu a saber nada dela. A noticia da súa desaparición orixinou un amplo despregamento de procura por todos os montes próximos, pero sen éxito algún, polo que tristemente aceptaron a súa posible norte…

Un día de cazaría, o seu irmán Egas divisou unha enorme e preciosa cerva dunha cor branca intenso e conseguiu abatela. Atopábase só e non podía cargar coa presa. Cortou unha pezuña do animal e correu cara ao castelo para conseguir axuda para o seu transporte. Cando chegou quixo demostrar a súa fazaña mostrando a pezuña, pero cando a desenvolveu do rústico paquete que creara, o que había era unha man humana cun anel que pertencía a Aldara.

Alarmados, correron ao lugar que sinalaba Egas e atopáronse o cadáver da fermosa doncela cunha man amputada? Efectivamente, o feitizo durou até a morte da doncela, e nese momento recuperou a súa imaxe.

É só unha lenda, pero se consultamos a heráldica do concello de Cervantes vemos que o cervo aparece á beira do Castelo e das montañas polas que desapareceu Aldara. Ademais, o propio nome do municipio deriva da historia da cerva.

 

 

O Castelo de Vimianzo, no concello coruñés do mesmo nome. Ten os seus orixines no século XIII, con planta poligonal irregular e tres torres defensivas ao redor dun patio de armas e unha torre da homenaxe con ameas voladizas.

 

 

O Castelo de Soutomaior, supostamente iniciado no século XII. O seu nome provén dun dos seus habitantes máis prestixiosos Don Pedro Alvarez de Soutomaior; Pedro Madruga, personaxe que segundo algúns historiadores podería ser a mesma persoa que Cristóbal Colón. Precioso castelo do que cabe citar unha suposta orde dos Reis Católicos para rebaixar nuns metros a altura do seu torreón, pois era máis alta que a do seu propio Castelo.

 

 

 

O Castelo de Nogueirosa, na coruñesa localidade de Pontedeume, tamén é coñecido como o Castelo dos Andrade. Aínda que a primitiva fortaleza debía datar do século XII, a súa estrutura actual ten as súas orixes no ano 1369. O castelo álzase sobre unha gran roca e está construído con grandes bloques de sillería o que lle outorga un aspecto moir robusto. Foi o primeiro monumento da provincia da Coruña que obtivo o recoñecemento de Monumento Nacional, alá polo ano 1924.

 

O Castelo de Maceda atopa as súas orixes nos últimos anos do século XI. Adóitaselle considerar máis un palacio residencial que unha fortaleza defensiva. Segundo a tradición, neste castelo criouse, até o once anos, o Rei Alfonso X o Sabio, sendo aquí onde aprendeu a lingua galega.

 

 

O Castelo de Ribadavia atópase nun promontorio a beiras do rio Avia. Está situado sobre un antigo poboado prerromano e logo unha fortaleza. Construído no século XIV, con forma poligonal, e un muro que o dividía en dous parte. Accédese por baixo dun arco apuntado que comunica co patio de armas. Nesta porta podemos ver os escudos dos Fajardo e dos Sarmientos. Hai resto dun torreón almeado e tres do seu cinco portas orixinais.

 

 

 

O Castelo de Pambre, nas proximidades do Camiño de Santiago e do río Pambre, na localidade lucense de Palas de Rei. Data de finais do século XIV. Actualmente é de propiedade privada.

 

 

O Castelo de Sobroso, no municipio pontevedrés de Mondariz. Parece ser que foi construído a partir do século IX. Grazas á súa situación estratéxica, o seu papel defensivo e militar foi preponderante durante a Idade Media para o sur da provincia de Pontevedra; o seu pobo e fortaleza son coñecidos co sobrenome da chave forte do antigo Reino de Galicia. É un castelo de pequenas dimensións e pranta poligonal. O seu estilo é de arte románico, e componse de tres corpos: preto exterior, corpo residencial e torre de homenaxe.

 

 

E con isto finalizamos esta entrada, pois aínda que é un asunto, como tantos outros, que daría para falar moito máis, é mellor deixalo para outra ocasión e non resultar abafadores.