Como a maioría saberedes, o chamado Roscón de Reis é un doce moi popular que se come en España a noite e o día de Reis Meigos.
Con esta entrada ímosvos a contar algo sobre a orixe desta tradición, que se materializa no consumo, durante esta festividadE, de máis de 30 millóns de unidades só en España.
Si tivésemos que definilo, poderiamos dicir que o roscón de Reis é un bolo con forma redonda, elaborado con masa doce e adornado con rebandas de froita escarchada e azucre. No seu interior colócase unha «sorpresa» e unha faba, de maneira que a tradición conta que a quen lle toque esta última deberá pagalo.
Esta é a definición do roscón tradicional, porque en realidade o común é partilo pola metade e reenchelo de nata, crema, cabelo de anxo, turrón, chocolate, crema catalá, … Os roscons levan froita escarchada, que simboliza as xoias dunha coroa real. A día de hoxe fabrícase con fariña, fermento, leite ovos, auga de azahar, margarina, azucre e sal (aínda que algúns lles engaden outros ingredientes, ao gusto). Iso si, xa non temos dentro fabas ou moedas; agora os roscons teñen sorpresas no seu interior, que por razóns hixiénicas han de ir envolvidas en plástico resistente á calor e que adoitan ser fabricadas en porcelana ou cerámica.
Para algúns historiadores, a orixe deste doce atopámolo nas festas saturnais que se celebraban na antiga Roma, festas que tiñan como motivo honrar ao deus Saturno (Cronos para os gregos), procurando así obter a cambio días máis longos tralo solsticio de inverno. A festa acompañábase cunha especie de tortas, de forma redonda que contiñan doces como o mel, os figos e os dátiles. Estas tortas repartíanse entre plebeios e patricios. Esta torta escondía no seu interior un faba seca e quen a atopaba convertíase en “rei de reis” ou “rei da festa” e gobernaba durante un ou varios días. Esta coroación e mandato tiñan un carácter burlesco e festivo.
Si viaxamos ata o século III, atopamos que a Igrexa tende a institucionalizar a festividade dos Reis Meigos. A partir deses momentos, era común que, durante esta festividade, repartísense sobremesas doces aos pobres como a torta de mel, dátiles e figos, na que mais tarde introduciuse un faba seca. E, precisamente, un dos máis habituais era unha torta ou roscón (chamado en Francia gâteau da fève, onde se fixo moi popular) que contiña unha faba no seu interior. Segundo parece, quen se atopaba esa faba nomeábaselle Rei do Faba (Roi da Fève, en francés), e si era un neno colmábaselle de agasallos, sendo obxecto de grandes atencións.
De feito, no momento no que se comezou a introducir o faba seca empezou a tradición de que, a quen lle tocase, era nomeado rei de reis durante un periodo de tempo curto.
O doce tamén chegou á o-Ándalus, onde se cambiou o faba seca por unha moeda.
Outros historiadores, con todo, confirman que parte da culpa de que se estendese a tradición por gran parte de Europa tívoa o rei Luís XV de Francia, no século XVIII, que ao parecer quedou encantado cuns roscons que probou na Provenza e quixo estendelo entre a aristocracia europea, sendo dese modo como chegou a España, de man de Felipe V e Cásaa Borbón.
No libro “A cociña española clásica”, de Dionisio Pérez, Post-Thebussen, hai un capítulo dedicado a este doce do nadal no que se alude ao gran banquete que tradicionalmente celebrábase no día da Epifanía no Palacio Real de Madrid, ao que se invitaba ao corpo diplomático. O cronista non dubida en atribuír á esposa de Felipe V, María Luisa de Saboya, a popularidade na Corte do que en Francia se coñecía como “Gauteau de Rois”, cuxo orixe remontase ao reinado de Enrique III e pode que sexa anterior.
Un dos camareiros do francés Luís XIII, Dubois, nas súas “Memorias”, relata como pola Epifanía confeccionábase un enorme roscón, en cuxo interior escondíase un faba. Logo, finalizada a comida, os invitados cortaba un pedazo dese roscón proclamándose rei ou raíña aquel en cuxo anaco de roscón aparecese o faba. E podía dar ordes a todos mentres corría o viño polas mesas e os comensais non se cansaban de facerlle reverencias e dar gritos.
En México, a representación da Natividad incorpórase á rosca de reis, e incrústanse no pan uno ou máis muñequitos que representan ao neno Jesús, o que simboliza que o pícaro deus tivo que ser escondido e protexido de Herodes.
En canto á súa forma circular, parece ser que o motivo é asemellar unha coroa, a fin de simbolizar a eternidade e a que supuestamente entregáronlle os Reis Meigos na súa viaxe de adoración ao Neno Jesús.
Aínda que a tradición española do Roscón de Reis non é tan coñecida, e existen dúbidas achega da súa orixe, xa no século XII parecen existir testemuños relacionados co Rei da Faba ou o propio Roscón de Reis. O primeiro dos testemuños, recollido por Xullo Caro Baroja na súa obra O Carnaval, dataría do ano 1361 correspondente ao Reino de Navarra, no que se designaría “Rei da Faba” ao neno que atopaba o faba no doce.
Antigua figura de porcelana, Roscón de Reis
O segundo dos testemuños correspondería a un poeta andalusí chamado Ben Quzman, que no seu Cancionero describiría unha tradición parecida que tería como protagonista a un hallón ou hallullo (torta), que se gozaba en ano novo e que contiña unha moeda no seu interior.
No entanto, cóntase que o rei Luís XV quedou maravillado co roscón, e co fin de propagar este doce cunha moeda no seu interior como sorpresa empezou a introducilo entre a aristocracia francesa e europea. Foi así como precisamente chegou ao noso país, da man da Casa dos Borbóns.
Aos poucos, co paso dos anos, o costume foi pasando de nobres ata chegar ao pobo, onde adquiriu gran importancia entre os cidadáns de Madrid e Sevilla, onde se converteu en importantes baluartes desta marabillosa obra da repostería.
Para algúns autores, coa forma do roscón, ese círculo evoca a eternidade, o retorno sen fin, que aparece tamén nas coroas e na formación das bruxas. Con esa faba, que no fondo é unha semente e remóntanos ao tempo das crenzas nas que gardar o primeiro gran da colleita e facer con el a fariña do pan de Nadal, bendicido, ata, na Misa do Galo traería dita e saúde.
En todo caso, independientemente do carácter anecdótico que ten esta entrada, animámosvos a que gocedes deste excelente doce. Por iso, e para que vos animedes, déixovos unha receita (en castelán) da nosa querida amiga Fabrisa:
https://lacocinadefrabisa.lavozdegalicia.es/roscon-de-reyes-casero/
E se estades interesados/as noutras historias relacionadas coa orixe dalgunhas tradicións do Nadal, podedes consultar as nosas entradas sobre:
A orixe medieval das panxoliñas
