Para entender a hixiene persoal na Idade Media, é necesario silenciar os nosos puntos de referencia actuais. Na Idade Media críase que o baño posibilitaba a apertura da pel que invitaba ao aire insán e aos “males sen rostro”.
Os médicos pensaban que a auga debilitaba os órganos, sobre todo si estaba quente, e que deixaba o corpo vulnerable a aires malsans. Impedían por todos os medios que penetrase a través dos poros, pois se cría que podería transmitir moitos males.
Nos primeiros tratados de saúde, móstranse cales eran, na Idade Media, os criterios de lavado do corpo: lavado das mans e o rostro; asear con xeito o que se ve, facer que desapareza a roña das partes visibles. As numerosas traducións dos tratados médicos repíteno ata a versificación clásica: “Lavarasche pola mañá as mans con auga fría. E aínda molladas, levaraschas aos ollos”.
A cuestión das mans limpas e o rostro liso non é un tema sanitario. A imposición, directa e sen comentarios, provén dunha obrigación moral. O seu obxectivo é a decencia ante a hixiene, a urbanidade antes da saúde. O que domina é a aparencia, a alusión á limpeza está vinculada ao decoro.
Xa que logo, estas prácticas e estas regras de urbanida da Idade Media, non constitúen por si mesmas un punto de arranque, non son o comezo da limpeza do corpo. A título de exemplo podemos observar a repetida alusión ao lavado das mans e a frecuencia do “aguamanil” nos ricos inventarios da Idade Media, que dan unha dimensión case ritual nas casas nobres onde o aseo *matutino limitarse a botarse auga nas mans.
As normas de cortesía indicaban moi *expresamente unha serie de procedementos “un verdadeiro inventario de comportamentos nobres” polos cales a limpeza do corpo era e ao que o historiador Georges Vigarello chama o “aseo seco”. E dentro destes parámetros culturais, a palabra limpeza non era precisamente sinónimo de “lavado”.
O uso de perfumes e fregas en seco sustituiron ao auga (utilizada durante o Imperio Romano), que só foi aconsellable en rostros e mans (únicas partes visibles do corpo).
O conxunto do corpo non ten nesta época importancia posto que está encerrado nunha roupa que acapara o esencial da mirada. O corpo, escondido debaixo de cargados vestidos, non era considerado. Ser limpo implicaba, ante todo, mostrarse limpo e comportarse como tal.
En todo caso, os conceptos dos cheiros na Idade Media non son comprables aos actuais.
No inverno facía frío, así que os primeiros baños eran en mayo, isto derivou no costume de realizar casamentos nos meses de maio e xuño para evitar os malos cheiros na parella… Dise que a tradición de levar a noiva ramo de flores ao casarse, deriva de aquí, pois o cheiro das flores escondía o fedor dos corpos.
Para o baño colocaban unha tina enorme chea de auga quente, nela entraba primeiro o xefe de familia, logo, na mesma auga, logo de saír, entraba cada un dos homes da casa por orde de idade, as mulleres igual de maior a menor e de último os nenos.
Na Idade Media “todo reciclábase”. No que respecta aos restos humanos: había xente que se encargaba de recoller as feces humanas dos pozos negros para vendelas como esterco. Ouríñaa era recollida polos tinureiros para branquear peles e teas; os ósos se esmagaban para facer abono…
Pero o que non se reciclaba quedaba na vía, pois naqueles tempos non existían os servizos públicos, e os que había non eran moi eficientes. O costume era acumular en baldes os restos humanos e as augas servidas e logo tiralos polas fiestras cara á rúa.
Supostamente, aínda que ás veces algunhas rúas e recunchos dos nosos pobos e cidades non o acrediten, na actualidade a cuestión da hixiene mellorou substancialmente.
