O Ágora en Grecia

Viaxamos ata a antigüidade, para situarnos na Grecia clásica, e tentar sabe algo máis sobre o Ágora, o corazón sociopolítico da antiga Atenas.

O Ágora de Atenas é a máis coñecida, aínda que o termo utilizábase noutras cidades-estado para designar estes espazos públicos.

 

Contexto histórico

Atenas era a máis a máis rica e a maior das cidades-estado. Os seus habitantes practicaron unha forma primitiva de democracia.

Durante séculos, a residencia dos principais cargos estaba na Acrópole, de modo especial no século VI a.C., cando se converteu no refuxio dos tiranos de Atenas, polo que boa parte dos seus defensas foron derrubadas coa caída da tiranía no ano 510 a.C.

A principios do V a.C., con motivo da guerra contra os persas, Temístocles e Cimón construíron as murallas que hoxe circundan a roca permitindo a defensa da cidade, 84 e desde a súa reconstrución por Pericles quedou reducida practicamente ao seu uso como santuario urbano. Deste xeito, toda a actividade pública concentrouse na zona do noroeste da cidade.

Todos os atenienses homes e maiores de 18 anos tiñan dereito a votar e a falar nas asembleas que se celebraban unhas 40 veces ao ano. As mulleres e os escravos non tiñan estes dereitos.

A maioría dos cargos públicos, desde maxistrados ata xenerais, asignábanse mediante sorteos e cada ano había máis de 1.000 vacantes.

Unha vez ao ano convocábase unha asemblea para discutir se algún cidadán representara unha ameaza para a estabilidade da polis. Aqueles que eran declarados culpables podían ser condenados ao ostracismo (desterro) fose de Atenas por un período de ata 10 anos.

Doutra banda, no centro da capital de Grecia álzanse dous grandes conxuntos arqueolóxicos de primeira orde. Mentres que os edificios da Acrópole constitúen un magnífico museo ao aire libre e forman parte do principal legado da arte grego clásico e base do gusto artístico de Occidente, os restos máis humildes do Ágora de Atenas lémbrannos que neste espazo xestáronse as formas de goberno e de entender a política ou a sociedade que aínda perviven dentro da nosa cultura.

 

A orixe do ágora remóntase á época arcaica, ao redor do século VIII a.C. Nos seus inicios, era un simple espazo aberto, unha chaira nos arredores da cidade onde os cidadáns reuníanse para comerciar. Pero co tempo, a súa importancia foi en aumento. Converteuse nun lugar central para a vida política, social e económica da cidade-estado durante a época clásica (c. 480 a.C – 323 a.C).

 

Definición de Ágora

Do grego ἀγορά a palabra ágora significa praza pública, asemblea e mercado. Denominábase así, nas cidades (polis) da devandita nación, ás prazas públicas e ás asembleas que se celebraban nela. Co tempo, o termo estendeuse ata facer referencia a outros lugares de reunión ou discusión.

Pericles foi quen permitiu o desenvolvemento das mesmas grazas ás súas innovacións neste ámbito e así foi como se estableceu que aquelas non só exercesen como puntos de partidas da polis, senón tamén que se desenvolvesen creando tres tipos diferentes delas: por unha banda estaban as políticas ou relixiosas, que se caracterizan por situarse no que eran os centros das poboacións; doutra banda, achábanse as que se establecían preto do que eran as portas de entradas a aquelas e finalmente, en terceiro lugar, estaban as ágoras mercantís que se definían polo feito de situarse próximas aos portos.

O ágora era, por tanto, unha praza pública onde, nun principio, celebrábanse os mercados e onde os cidadáns, sempre homes, xa que as mulleres respectables non aparecían nunca en público, reuníanse para tratar os asuntos da comunidade.

O concepto de ágora ten un gran impacto na nosa cultura occidental. Principalmente porque se considera o berce da democracia.

 

Características do Ágora

O clima permite que o Ágora sexa un espazo ao aire libre onde poden desenvolverse a vida política e social. As stoas son construídas ao redor do ágora, con funcións sociais, comerciais, permite a protección da cidadáns fronte ao sol e a choiva.

 

As características principais do ágora eran:

• Estaba situado no centro da cidade e adoitaba ser a praza principal.
• Nel atopábase unha gran variedade de edificios, incluíndo templos relixiosos, baños públicos, tendas e mercados.
• Os cidadáns reuníanse no Ágora.
• Era un centro de actividade económica
• Tamén era un espazo para a cultura, onde se realizaban festivais e competicións deportivas.

 

Segundo o seu modelo organizativo podemos distinguir a existencia de dous tipos de ágoras no mundo grego:

• Ágora tradicional. Non planificada que crece co tempo de maneira orgánica. É unha praza aberta formada por edificios que non teñen un conxunto. Un exemplo é o Ágora de Atenas en época arcaica, atopámola situada nun espazo xeograficamente non xeométrico limitada polo leste por unha montaña ao norte por un regato e é atravesada en diagonal por unha vía procesional a das Panathenes. En época helenística constrúense stoai no seu parte meridional e setentrional nun intento de facer un espazo máis pechado e organizado.
• Ágora planificada. Unha praza porticada formando un conxunto de perímetro regular, un ágora planificada desde o seu nacemento arquitectónicamente.

 

O ágora acollía, como en Atenas, toda clase de edificios políticos e administrativos.  Ademais, no ágora desenvolvíanse, en orixe, as festas cívicas e os seus concursos: os das Grandes Dionisíacas tiveron lugar no ágora de Atenas, antes da creación do teatro de Dioniso.

Na época clásica apareceu a función comercial; a partir de entón, a palabra ágora designará principalmente o mercado. O desenvolvemento das actividades comerciais expulsou en moitas cidades á asemblea do pobo do ágora e suscitou as protestas de pensadores de tendencia aristocrática: Platón e Aristóteles querían separar o ágora mercantil do ágora política e relixiosa (esa separación realizouse nas cidades tesalias). De feito, o problema só se expón nas cidades antigas.

 

Funcións do Ágora

O Ágora non era só o mercado principal, senón tamén o epicentro da vida social e política. En termos de funcións sociais, o ágora era un lugar de interacción e comunicación. As persoas atopábanse aquí para chismorrear, debater filosofía, intercambiar noticias e, por suposto, facer negocios. Ademais, o ágora era un lugar para eventos culturais e relixiosos, festivais e competencias deportivas.

 

O Ágora estaba constituída por un amplo espazo aberto rodeado por diversos edificios públicos e posuía funcións moi diversas:

• Centro de goberno: o Ágora era o lugar no que os cidadáns se reunían para discutir sobre as leis e o futuro político da cidade. Aquí é onde estaba situada a famosa “Ekklesía”, é dicir: a asemblea cidadá, composta por aproximadamente 6000 homes adultos que pasaran por un servizo militar de dous anos e os cales gozaban dun status económico bastante por encima da media.
• Recinto sacro: conxuntamente coa acrópole cando existe, o ágora é o centro relixioso comunal da cidade. En se mesma é un espazo sacro onde non se permitía entrar aos impuros (ladróns, criminais etc.). O Ágora constituía un lugar sacro no que se situaban os templos dedicados aos deuses olímpicos. Por isto é normal atopar nela edificios relixiosos, templos, santuarios, altares ou simples espazos sacros limitados por un simple muro de peche.
• Económicas. Mercado: aínda que orixinariamente non se trataba dun lugar pensado para realizar transaccións comerciais a partir de época clásica xa se documenta a súa existencia. Non ten que existir un edificio específico para iso, o máis fácil é aproveitar a polifuncionalidad que permiten os stoai.
• Ademais, as institucións políticas e xudiciais a miúdo tiñan as súas sedes no ágora, o que subliña a súa importancia como centro da vida cívica.

 

O Ágora de Atenas

En Atenas existen restos de dúas Ágoras, o Ágora grega antiga e o Ágora romana. Do Ágora antiga é da que se conservan máis restos arquitectónicos e é unha visita imprescindible.

Imos centrarnos no Ágora grega antiga. Situado entre a Acrópole de Atenas e o popular barrio de Monastiráki, o Ágora de Atenas foi o corazón da democracia da Atenas do 600 a.C. cando se atopaba no seu máximo esplendor.

A Vía Panatenaica, que lle debe o nome ao Festival Panatenáico que se celebraba cada catro anos, era a principal entrada deste recinto e atravesábao desde a Acrópole, siturada ao sueste, ata Kerameikós, que se atopaba ao nordés.

O Ágora en Atenas consolidouse como un recinto de forma irregular ao que se foron agregando diversos edificios destinados a todo tipo funciones colectivas orientadas a escóitaa e o intercambio de pareceres. Podía albergar nos seus 45.000 m2 a unha gran proporción dos habitantes que compoñían o estado ateniense.

 

Foi deseñado e construído polo arquitecto Hipodamos de Mileto, quen tamén é coñecido polo seu traballo na planificación urbana da cidade. O arquitecto Hipodamos de Mileto era coñecido polo seu enfoque innovador na planificación urbana. Deseñou o ágora seguindo un esquema xeométrico e simétrico, con rúas e edificios organizados de maneira ordenada. Ademais, crese que Hipodamos de Mileto tamén incorporou elementos arquitectónicos doutras culturas, como o uso de columnas dóricas e jónicas.

A construción do ágora foi un proxecto complexo que implicou a participación de numerosos traballadores e artesáns. Utilizáronse diferentes materiais na súa construción, como a pedra calcaria e o mármore. Os edificios dentro do ágora foron decorados con esculturas e relevos que representaban aos deuses e heroes da mitoloxía grega.

 

Estes son os edificios e espazos que definiron o Ágora de Atenas:

• Orkhestra
• Altar dos Doce Deuses
• Heliaia ou Corte de Xustiza
• Tholos
• Bouleuterion ou Casa do Consello
• Poikile ou Stoa das Pinturas
• Odeion ou recinto para as actuacións

 

No centro daquela gran superficie aberta que era o Ágora no século V a.C., atopábase un espazo de reunión, a Orkhestra. Era un punto de encontro entre o caos da masa de persoas no que podían ter lugar ao sol danzas relixiosas, representacións e actuacións teatrais.

A administración das cuestións urbanas e as emerxencias máis inmediatas relacionadas coas construcións tratábanse no Tholos. Esta era unha estrutura circular cuberta situada ao oeste do gran espazo central e dando fronte ao mesmo. alí reuníase cada día un consello ou corpo de cidadáns elixidos para exercer esas funcións administrativas. ese comité executivo estaba composto por unha cincuentena de cidadáns e era elixido de maneira rotatoria. O consello reuníase no Tholos dunha maneira permanente de forma que sempre había unha quincena de persoas ao cargo da cidade en todo momento.

 

Un dos tipos máis representativos do espazo para o encontro no Ágora era o da Stoa ó Estoa (στοά): Uns edificios rectangulares alongados dos que había varios ao redor do espazo libre central do Ágora. Neles podíase producir o encontro dos cidadáns para cuberto para facer negocios e participar da vida colectiva, cuchichear en grupos pequenos sobre os asuntos a debate legal e, mesmo, comer illados en grupos privados nas súas recolleitas habitacións traseiras.

A estoa central domina todo a á este de o ágora, e por aquel entón albergaba tendas cunha entrada espectacular franqueada por status de tritones nas súas columnas.

A Estoa de Átao era un edificio de dous pisos que albergaba unha serie de tendas e talleres comerciais. Era un centro de actividade comercial e social no Ágora. Na actualidade é un museo, reconstruído na década de 1950.

 

Ao carón do ágora atopábase a biblioteca de Panatainos e ao outro, o Bouleuterión ou Cámara do Consello, onde se practicaba a democracia con tribunais e reunións públicas, e tras el, o Hefesteión, tamén coñecido como Teseón, o edificio que mellor se conserva actualmente, e que data do 440 a.C, e estaba dedicado ao deus grego Hefesto, deus do gueo e a metalurgia.

Ao seu lado, pero a un nivel inferior estaba o Arsenal e o Templo de Apolo Patroös, deidade asociada coa protección da familia e a descendencia; este templo servía como lugar de culto pero tamén para reunións de carácter cívico e legal. Xunto a el a estoa de Zeus Eleuterio, e no centro do ágora, o templo de Ares.

Finalmente, e repartidos por todo a ágora, levantábanse diversos altares dedicados aos deuses, como o de Zeus, ou o altar dos doce deuses. O altar tamén funcionaba como un lugar simbólico de unidade e cohesión para a cidadanía ateniense.

 

De todos estes monumentos, o visitante de hoxe apenas pode recoñecer con dificultade media ducia de edificios, desde o Hefaisteión –o templo mellor conservado de Grecia- ata a stoa de Atalo II, que mostra o esplendor dunha reconstrución moderna, pasando polos enormes restos do Odeón de Agripa; todo o demais queda á imaxinación do espectador.

 

O Ágora de Atenas foi arrasada e reconstruída sucesivas veces ao longo da historia, desde as invasións dos persas no ano 480 a.C. á dos romanos de Sila en 83 a.C. ou a dos hérulos no ano 267.

Para entender isto último hai que dicir que Roma tomou Grecia como provincia no ano 31 a.C. tras a batalla de Actium e mantívoa ata 1453 d.C., cando foi tomada polo Imperio otomán. Durante ese tempo, o ágora desenvolveuse aínda máis con estruturas como o Odeón de Agripa e moitas máis estatuas que adornaban parques e residencias. O emperador romano Adriano (que gobernou do 117 ao 138 d.C.) erixiu varias estatuas no ágora e contribuíu ao seu desenvolvemento doutras maneiras durante o seu reinado.

 

En 1832, o Templo de Hefesto converteuse na sede do primeiro museo arqueolóxico de Grecia. Desde entón, as escavacións no emprazamento da antiga ágora foron continuas e a súa importancia histórica foi máis recoñecida.

 

Museo do Ágora Antigo

Este Museo situado na Stoa de Átao, trátase dun edificio do século II a.C., do imperio helenístico.

O Museo está distribuído en dúas plantas, a inferior dedicada á arte dórico e a superior á arte jónico.

No pasado é posible que formase parte dun centro comercial (quizá o máis antigo da historia), pero sábese con seguridade que contaba con corenta e dúas tendas onde os atenienses compraban no seu día a día. Na actualidade, este edificio alberga multitude de pezas arqueolóxicas de gran valor histórico.

Organizada en unidades temáticas e cronolóxicas, a exposición da planta baixa representa os aspectos da vida pública e privada de Atenas. As primeiras antigüidades que conserva datan do Neolítico, da Idade de Bronce, da do Hierro e do período xeométrico. As exposicións máis importantes son as que conteñen achados datados a partir dos períodos clásico e clásico tardío; son obxectos da vida civil e institucional democrática ateniense, entre os que poderás atopar medidas oficiais feitas de arxila, pesos oficiais de bronce, placas identificativas dos membros dos xurados, papeletas oficiais de bronce e testos con inscricións de persoas políticas do século V a. C. que se usaban nas votacións entre moitas outros. Nesta planta baixa tamén hai un ronsel de mármore adornada con relevo na que se poden ver os pobos de Atenas coroados pola Democracia, exemplares de figuras de cerámica negra e vermella, utensilios de cociña e mesa, lámpadas, figuras de terracota, moedas e xoias. Hai, por último, unha colección de copias romanas en miniatura de estatuas famosas e bustos dos xefes romanos da época.

Na planta superior atópase unha exposición de esculturas de Atenas que foi inaugurada no ano 2012. Atópase dividida en seis unidades temáticas. A primeira abarca os séculos IV e III a. C., e son figuras idealizadas de deuses e mortais; a segunda, contén copias romanas das estatuas clásicas dos séculos II e I a. C.; a terceira, dos séculos I e II d. C., mostra os retratos romanos dos cidadáns atenienses ricos; a cuarta, retratos de funcionarios do estado dos séculos II-III d. C.; a quinta unidade é do século III d. C., e confórmana os retratos dos cidadáns prominentes da cidade; e, por último, atoparás as esculturas que adornaban as escolas privadas da antigüidade tardía.

 

Conclusións

O Ágora grego ha inspirado a creación de prazas e espazos públicos en diferentes partes do mundo. Ademais, o seu modelo democrático foi unha fonte de inspiración para moitos movementos ideolóxicos e políticos ao longo da historia.

Ademais, o Ágora foi un lugar onde filósofos de renome como Platón e Aristóteles discutían e ensinaban aos seus alumnos. Fomentábase o pensamento crítico, algo que tivo repercusións significativas na evolución do pensamento occidental. Estes ensinos deron lugar a algúns dos pensamentos filosóficos máis influentes na historia da humanidade.

 

E rematamos esta publicación, confiando en que, a pesar da súa longa extensión, resultase do voso interese, e nese caso gustaríanos que nolo fixésedes saber pulsando no botón “Gústame”. Ademais, animámosche a achegar algún comentario, e se tes interese, subscribirche de xeito gratuito á Newsletter do Blog para manterche sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.

Por último, se vos gustou o suficiente como para compartilo nas vosas redes sociais, estariamos realmente encantados de que así o fixésedes.

 

Referencias

Atenas: el lejano eco de las piedras. De Agudo Villanueva, M.

http://www.arqueologos.org/historia-antigua/63-el-agora.html

https://arquiscopio.com/archivo/2016/04/24/agora-de-atenas/

http://www.artehistoria.jcyl.es/ciudades/monumentos/1352.htm

https://escribecuandollegues.com/agora-griega/https://historiaybiografias.com/agora/

https://historiaybiografias.com/agora/

https://www.worldhistory.org/trans/es/1-512/agora/