Achegámonos ata a Mariña lucense, concretamente á localidade de Alfoz, na provincia de Lugo para coñecer de primeira man a “Torre de Castro de Ouro ou de Pardo de Cela”.
Falamos dunha impresionante fortaleza que se localiza nunha contorna natural, na marxe dereita do río Ouro, á beira dunha aldea chamada Ou Castro.
E aínda que na actualidade só queda unha parte da construción orixinal,
O promontorio en que se atopa a Torre, que é visitable e utilízase para exposicións, ben merece unha visita, debido a que desde as súas alturas contémplase unha marabillosa vista do Val de Ouro (O Valadouro), coas súas nubes, os seus pastos, os seus eucaliptos, as súas casas de pedras, os seus ríos e regachos.
Qué hai que coñecer en Alfoz?
Alfoz é un termo galego-medieval que sinala as terras adxacentes a unha vila ou entidade xurisdicional.
Feudos ou Alfoz do Mariscal Pardo de Cela, o bretoñés defensor da soberanía do Reino de Galicia residiu aquí en dous das súas fortalezas, a Torre da Homenaxe e o Castillo da Frouxeira.
Aos pés da Torre do mariscal atópase o Parque Etnográfico dá Auga Leira Galea, enclave natural de obrigada visita no que a auga se erixe como protagonista, e onde se atopan varias construcións tradicionais tipo pazo.
Na parroquia de Adelán consérvanse os restos do Castillo da Frouxeira, fortaleza desde a que Pardo de Cela resistiu ao exército dos Reis Católicos. Ademais das emotivas ruínas románicas do castelo, presérvanse outros vestixios coetáneos como a igrexa parroquial.
Alfoz é o nome co que se coñece ao conxunto municipal, cuxa capitalidade residiu tradicionalmente en Castro de Ouro, aínda que posteriormente trasladouse á Seara.
Templos románicos como a igrexa de Santiago de Adelán, góticos como a de San Salvador de Castro de Ouro e do século XVIII como a de Santa María de Bacoi, nela gárdase un artístico retablo churrigueresco, ou a capela de Vos Remedios son algúns dos exemplos máis relevantes da arquitectura relixiosa.
Mostra da nobreza de Alfoz son os seus numerosos pazos, destacan os pazos como os de Rizal e Carracide na parroquia de Lagoa (Lagoa), O Muiño do Pazo en Carballido, e o de Salvaterra en Adelán, entre outros moitos. Son interesantes os cruceiros de Acibro, Arnela, Caxigueira, Faián e Outeiro.
Preto do cume nevado do Cadramón, na parroquia do Pereiro, lindando con Abadín, áchase o monumento megalítico, “A pena Abaladoira”. Alfóz posúe un gran patrimonio natural.
Cal é a denominación correcta do Castelo?
O Castelo de Castrodouro, a Torre de Castrodouro (O Castro de Ouro), tamén é coñecida como a Torre de Pardo de Cela.
Por que?
Como é fácil de supoñer recibe este nome porque no seu día foi propiedade deste importante nobre galego durante a Idade Media, e que exercía o seu señorío desde a próxima vila de Viveiro. Lugar onde podemos atopar un dos poucos restos dos seus familiares localizados hoxe en día. Alí atópase, no Convento de San Francisco, o sepulcro da súa filla Dona Constanza de Castro.
Cando se executou ao mariscal, tanto o seu cadáver como o do seu fillo, ajusticiado á vez, fixéronse desaparecer. O obxectivo é que o pobo galego non tivese unha tumba á que acudir para venerar aos seus heroes.
O Mariscal Pardo de Cela viviu a finais do século XV. Un período no que o reino de Galicia loitaba por seguir independente. Non querían estar baixo o xugo dos Reis Católicos. Pardo de Cela estaba emparentado coas familias máis destacadas de Galicia. Desde os condes de Lemos ata os Aguiar ou os Osorio.
Pois ben, o mariscal no seu intento de manter a independencia galega, acabou sendo apresado e finalmente executado. E os escenarios de todo ese proceso de enfrontamento e axustizamento é o que nos mostra o Roteiro do Mariscal Pardo de Cela.
Historia da Torre de Castro de Ouro
Nun desvío que se atopa na estrada que une as localidades de Mondoñedo e Viveiro, á altura de Castro de Ouro, accédese ata un pequeno outeiro na que atopamos o noso protagonista do post de hoxe.
É un lugar desde o que se pode gozar dunhas vistas espectaculares da Mariña Lucense.
Trátase dunha construción que ten as súas orixes na Idade Media, aínda que como é habitual, foise reformando en diferentes etapas ao longo dos séculos.
Este Castillo está construído nun lugar onde había un Castro do século I d.C.
Na súa orixe a súa localización estratéxica, dominando a contorna, permitía defender o territorio de posibles invasores.
Xa no século IX había un mosteiro que con posterioridade foi fortificado e pasou a converterse nunha construción militar.
E é que no século IX unha familia da Meseta fundou un mosteiro, que apenas douscentos anos máis tarde pasaría a incorporarse á diocese de San Martiño de Mondoñedo.
Esta fortaleza defendía uno territorios que estaban en posesión da mitra mindoniense desde o século X, feito polo cal se viviron un gran número de enfrontamentos co concello. A comezos do século XIII asínase unha concordia para que cada parte dos enfrontados posuísen a metade do reguengo; a cambio o concello comprometíase a que o número de veciños aumentase en trescentos.
Anos máis tarde, exactamente no ano 1220, o rei Alfonso IX concedeulle o título de vila e todo un alfoz, momento no que se lle militariza.
É neste século, século XIII, cando este recinto foi fortificado e pasou a converterse nunha construción militar.
Se nos imos ata finais do século XV, en tempos dos Reis Católicos, este castelo é ocupado por un personaxe de suma importancia en Galicia, o Mariscal Pardo de Cela, un nobre con gran poder nestas terras. O Mariscal accedeu á propiedade, en concepto de dote, tras contraer matrimonio con Isabel de Castro, sobriña do bispo da zona, Pedro Enrique de Castro.
Pardo de Cela
Pero a historia de Pardo de Cela finalizou trágicamente como consecuencia da oposición que mantivo cos Reis Católicos. Podedes ampliar información sobre este particular no noso post: Mariscal Pardo de Cela. Historia e Lenda.
Reis Católicos
Froito dese enfrontamento entre os Reis Católicos e Pardo de Cela, os primeiros ordenaron, segundo algúns investigadores, a súa destrución. Co castelo en ruínas quen accede á propiedade é a Mitra mindoniense, rexida polo bispo Diego, quen encarga reformas entre os anos 1546 e 1549. O pai Flórez así o expresa:
A fortaleza de castro de Ouro estaba moi obscura, sen xanelas, polo que era húmida e enferma. Rompeu as Murallas por tres partes, e abriu boas xanelas, que dan vista e alegría á casa: e xa tiña comprado o ferro para aseguralas cunhas reixas fortes.
Á vista desta referencia a unhas reformas, parece que non a fortaleza non sería destruída polos Reis Católicos, pero… quen sabe.
O castelo padeceu as consecuencias das revoltas irmandiñas, anos 1467-1469, que o destruíron case na súa totalidade.
Anos máis tarde o bispo de Mondoñedo ordena reconstruír a fortaleza e convértea en residencia episcopal. Esta ocupación e dedicación do recinto permanecería ata o século XVII, momento no que foi abandonado, o que provocaría a súa práctica ruína ao longo do case tres séculos posteriores. Non sería ata principios do século XX cando o Concello de Alfoz encargouse da restauración do pouco que quedaba en pé da antiga fortificación, a Torre da Homenaxe.
Esta reconstrución non foi excesivamente fiel á súa configuración pasada, pois neste novo proceso engadirse #lle novas xanelas, fáciles de recoñecer polas substanciais diferenzas que presentan coas orixinais.
O destino tras a reconstrución foi acoller a Casa do concello e o Xulgado Municipal. Nesta situación manteríase ata o inicio da última década do século XX.
Na actualidade, no seu interior acolle o punto de información turística municipal, tamén unha sala de exposicións e outras dependencias.
Esta torre foi protexida con data 22 de abril do ano 1949, baixo a Lei 16/1985 sobre o Patrimonio Histórico Artístico.
O 17 de outubro de 1994 foi declarado e rexistrado no Rexistro de Bens de Interese Cultural, adquirindo desta forma, a maior protección xurídica posible para un monumento.
Estructura do Castelo de Castro de Ouro
Na actualidade, da impoñente construción cúbica de tres plantas non queda máis que a súa estrutura exterior da torre homenaxe da primitiva fortaleza.
Trátase dun castelo de estilo gótico, e tras a súa rehabilitación a comezos do século XX, conserva aínda parte da capela e dos muros defensivos.
Antigamente, o recinto estaba amurallado.
A residencia do mariscal no seu día era unha construción cúbica de tres plantas e coroada por almeas realizadas en sillería de granito. A planta baixa ten como acceso unha porta fraqueada por dúas xanelas geminadas. Nos pisos superiores hai unha fila de tres xanelas geminadas en cada un. Nos laterais repítese o modelo de xanela na planta baixa e o primeiro piso, mentres que no segundo piso a xanela é adintelada.
A fortaleza medieval consta dunha Torre da Homenaxe, unha igrexa e unha preto que circundaba todo o conxunto. La Torre é de planta rectangular, con tres pisos en altura que se rematan por unha terraza almenada. Rodeada por grosos muros e un foso. La Torre conta con varios niveis que no seu momento acolleron diferentes estancias como salóns, cociñas e habitacións para os señores e os seus servidores.
Así mesmo, na súa parte inferior estarían situadas as mazmorras que foron clausuradas a comezos do século XVII.
Na súa fachada pódense apreciar elementos arquitectónicos propios da época, como almeas e saeteras, que servían para a defensa do castelo. Ademais, conta cun patio interior que no seu momento foi utilizado como espazo de recreación e celebracións.
Consérvanse nela dous torreóns circulares que formaron parte do seu preto defensiva, das que aínda persisten algúns restos de paramentos con troneras ao redor da torre.
A igrexa de San Salvador, pola súa banda, é unha construción do século XIV. No seu interior consérvase unha pintura mural do Descendimiento de Cristo, situada no altar maior e que data dos anos do Gótico. Tamén existe un relevo dun Calvario na porta sur, enmarcado por unha tripla arcada apuntada.
Iglesia de San Salvador
Tamén atopamos un cruceiro, que do mesmo xeito que a igrexa é moi posterior ao castelo.
Doutra banda, a lenda conta que desde aquí parten pasadizos subterráneos que o unen co río Ouro e A Frouxeira, pero nunca se localizaron os supostos pasadizos.
Outra lenda conta que nunha ocasión, durante unha batalla, o castelo foi asediado por un exército inimigo. A lenda di que a filla do señor do castelo, unha moza valente e audaz, logrou salvar aos seus súbditos utilizando unha estratexia enxeñosa.
E outra máis. Dise que nunha das torres do castelo atópase escondido un tesouro de gran valor. Ao longo dos anos, moitos aventureiros tentaron atopalo, pero ningún tivo éxito ata o día de hoxe.
Visitas
Na actualidade se visitamos a torre atoparemos na planta baixa a recreación dunha antiga escola cos seus pupitres orixinais, e na planta alta adoita haber exposicións temporais de arte.
Merece a pena subir ata a terraza da torre para contemplar a paisaxe do interior da Mariña lucense. Son paraxes naturais e rurais moi harmónicos, de verdes prados, algúns bosques, montes redondeados e casas salpicadas.
Na terceira semana de xullo pecha para celebrar un pintoresco mercado medieval na Torre e nas terras contiguas. Personaxes medievais, espectáculos de lume e acrobacias ou de circo e un mercado con produtos de alimentación e artesanía encherán Alfoz.
As visitas son gratuítas. En principio (mellor confirmalo chegado o caso) pódese visitar os venres, sábados e domingos. E en período estival pódese visitar de 11 a 14 e de 17 a 20 horas todos os días (salvo os luns).
Más información en:
Tel. 982 558 578/982 558 001
e-mail: turismo@concellodealfoz.com.
E finalizamos coa esperanza de que esta publicación resultouvos e se así foi pedímosvos que pulsedes o botón “Gústame”. Ademais, animámosche a achegar algún comentario, e se tes interese, subscribirche de xeito gratuito á Newsletter do Blog para manterche sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.
Por último, se vos gustou o suficiente como para compartilo nas vosas redes sociais, estariamos realmente encantados de que así o fixésedes.
Referencias
https://www.galiciamaxica.eu/galicia/lugo/torre-de-castro-de-ouro-2/
https://castillospeninsulares.jimdofree.com/galicia/lugo/castrodouro
