Romasanta, a lenda do home lobo

Hai apenas uns días, tiven a oportunidade de realizar unha visita ao Mosteiro de San Pedro das Rocas, na provincia de Ourense.  Para chegar ao mosteiro fun andando polo Camiño Real desde o pobo de Esgos. Mentres gozaba do marabilloso bosque autóctono que rodea ao Mosteiro, era inevitable non pensar que estaba a pisar o camiño que percorreu Romasanta, coñecido como o home lobo galego,  e que nese mesmo camiño posiblemente enganaba ás súas vítimas para despois facelas desaparecer.

Dacabalo entre a lenda e a realidade, Romasanta pasou á historia tamén con outros alcumes: Home do unto, Lobishmome, Lobo da xente ou Sacamantecas.

 

Pero quen era Romasanta?

Romasanta foi o primeiro asasino en serie do que se teñen probas documentais en España… e era galego.

O seu nome completo era Manuel Branco Romasanta, nacido en 1809 no lugar de Regueiro, na freguesía de Santa Baía, no municipio de Esgos (Ourense), coñecido por iso como o home lobo de Esgos. Morreu no penal de Ceuta en 1863, asegurando que unha maldición (a fada) o convertera en licántropo, situación que lle impedía reprimir os seus instintos. Atribúenselle, polo menos, 13 asasinatos, aínda que el só recoñeceu 9.

Pero Romasanta foi e é obxecto de estudo non só por ser un dos primeiros asasinos en serie documentados a nivel nacional,  nin por ser o único caso de licantropía clínica rexistrado,  senón polo seu peculiar  desenvolvemento que, posiblemente, influíu no devir da súa historia.

Está constatado, pola súa partida de nacemento, que Romasanta naceu aparentemente como unha nena loura á que chamarían Manuela e como tal foi tratada até cumprir o oito anos. Manuel tiña órganos sexuais femininos, pero xeraba gran cantidade de hormonas masculinas. Os estudos forenses levados a cabo na actualidade, coinciden en que Manuel sufría hermafroditismo. As historias contan, ademais, que Romasanta non alcanzou o metro corenta de altura.

Outra versión fálanos de que con data posterior ao seu nacemento engadíseselle unha á o seu nome (Manuel) para así enmascarar a orixe dun ser repudiado polos seus veciños.

 

Parémonos un momento e fagamos un esforzo imaxinando a vida de Manuel sendo un neno, no máis profundo da terra Galega, a principios do século XIX, onde a persistente presenza da néboa, os frondosos bosques e as crenzas, posiblemente convidaban a buscar explicacións celestiais ou infernais. Custa crer que Manuel non fose condenado por bruxaría, acusado pola Igrexa, ou encerrado baixo sete chaves en calquera cuchitril. Evidentemente non existen documentos da época que testemuñan a infancia de Manuel. É posible que a enfermidade antes comentada fose a causante dos horribles feitos que marcaron a súa vida.

A pesar das circunstancias que rodearon o seu nacemento e o desenvolvemento da súa nenez, Manuel sabía ler e escribir, algo inédito nunha época na que o analfabetismo era predominante, e máis nestas terras. Este feito no contexto da época só pode ser debido a tres circunstancias: ou Manuel desenvolveu unha intelixencia elevada que lle facilitou o autoaprendizaxe, ou era froito dunha familia desafogada que non dubidou en axuntar esforzos para protexer a un neno diferente, ou ben a Igrexa habíao acollido e formouno.

Fose o que fose o sucedido, das actas xudiciais despréndese que Manuel era unha persoa que non só sabía ler e escribir, senón que coidaba o seu léxico á hora de expresarse, o que tamén lle dotaba dun certo poder de sedución e de credibilidade ante o pobo, algo, que sen dúbida, axudaríalle á hora de captar ás súas vítimas.

Aos 22 anos Manuel contrae matrimonio con Francisca Gómez, e exerce como xastre, pero tres anos despois a súa muller falece e cambia o seu oficio polo de vendedor ambulante, percorrendo o noroeste da península ibérica, o que facilitará o seu modus operandi.

 

Os crimes

Podemos situar o primeiro crime de Romasanta en León, en torno ao ano 1844. Atribúeselle o asasinato dun alguacil -Vicente Fernández- que o perseguía para embargarlle unha débeda contraída cun tendeiro. A raíz do ese asasinato, Romasanta enfróntase por primeira vez coa Xustiza, sendo condenado a 10 anos de prisión. Pero Romasanta deuse á fuga. Foi declarado en rebeldía pero logrou esconderse e vivir  durante meses criando gañado na fronteira galaico-portuguesa.

É por entón cando Romasanta proba o sangue e inicia o camiño cara ao asasinato en serie que xa non finalizará até o seu apresamento.

Romasanta reaparece no pobo de Allariz, en Ourense, no que se asenta como un veciño máis, e establece unha gran relación co párroco. Coa súa aparencia de home piadoso, amable e culto -lembremos que sabía ler e escribir-, convértese nun veciño exemplar disposto a axudar aos demais.

Nun mundo rural castigado pola fame e a falta de porvir, era habitual que se tentase buscar un futuro mellor fose de Galicia. Neste contexto coñece Manuel a Manuela García Branco e a súa  filla, ás que non dubida en ofrecerlles unha boa casa na que traballar en Cantabria. Bríndase a acompañalas, reaparecendo no pobo semanas despois contando a historia da fabulosa casa que lles atopou, acompañándoa dunha carta que entregou aos familiares das súas vítimas para non levantar sospeitas. Evidentemente a carta fora redactada por el, pero non ao ditado de Manuela e a súa filla.

Alentadas por este futuro prometedor, o camiño de Manuela foi seguido por Benita García, Josefa García e Antonia Rúa, acompañadas en moitos casos polos seus fillos e fillas de pouca idade. Todas elas emprenderon un camiño sen retorno, agradecidas pola escolta voluntariosa de Manuel Romasanta para asucar as moitas veces tenebrosas sendas  da Galicia do século XIX. Ningunha delas chegaría ao seu suposto destino!.

As súas vítimas eran mulleres, en ocasións acompañadas polos seus fillos ou fillas, que pertencían aos municipios de Laza, Montederramo e Vilar e Barrio. Estímouse en nove o número de vítimas, e homes e dúas mulleres, con idades comprendidas entre o tres anos, de Peregrina Rúa, e os 50 anos, de Josefa García.

Pero, pasado o tempo e ante a falta de noticias das desaparecidas, os veciños comezan a sospeitar do tendeiro. Os rumores de que vendía graxa e xabón no veciño Portugal, extraídos da graxa humana,  e o achado de varias pertenzas das vítimas que foran vendidas, estendéronse rapidamente polo pobo. Alertado polo párroco, Romasanta foxe a Castela. Ao chegar alí tenta facerse pasar por un xornaleiro galego máis dos que habitualmente se desprazaban para a sega, achegando unha documentación falsa que lle identifica como Antonio Gómez.

No camiño da súa fuxida, Romasanta deixa un regueiro de desaparicións ata que, finalmente, é apresado en Toledo no ano 1852 e trasladado a Allariz para ser xulgado. Romasanta ten 43 anos.

No momento do seu apresamento, Romasanta non conta con identificación, pero se leva consigo un calendario lunar, documento curioso en relación coa súa declaración posterior na que xustifica os seus crimes no embruxamento sufrido (por causa dunha fada) que facía que se convertese en home lobo en contra da súa vontade.

 

O xuízo: a lenda do home lobo

Iníciase así un  proceso xudicial, que durará 2 anos,  cuxo testemuño documental se haxa no arquivo do Reino de Galicia, iniciándose o seu sumario coa frase  “Vai de oficio a causa 1778 contra o home lobo Manuel Branco, por varios asasinatos. Allariz, Abril de 1853”.  O sumario xudicial consta de 7 tomos que suman máis de 2.000 páxinas e convértese no primeiro caso dun asasino múltiple, coñecido e investigado polo sistema xudicial español, do que se ten constancia, e na única causa contra un home lobo.

 

Romasanta confesa matar a 9 das 17 vítimas que se lle atribuían e xustifica a súa proceder nunha maldición realizada por unha fada na noite de San Pedro, maldición que provocaba que se transformase, as noites de lúa chea, nun lobo, e cuxos instintos lle levaban a matar e devorar ás súas vítimas. Sinala na súa declaración, que tras recuperar a súa forma humana, cinco días despois, e con iso o uso da razón perdida, lembraba o que fixera e, en consecuencia choraba sen consolo. Concluía afirmando que a maldición duraba uns anos, e que estes xa se cumpriron.

Nace así a lenda do home lobo, derivada duns  asasinatos en serie nos que nunca foron achados os cadáveres.

Ante esta aterradora confesión, o seu avogado, Manuel Rúa Figueroa, inicia unha tenaz defensa fundamentada en 2 alicerces: o valor da confesión e a súa (in) capacidade mental.

O presunto asasino é examinado por 6 facultativos de Allariz, 4 médicos e 2 cirurxiáns,  que conclúen afirmando que non ven causa mental algunha que lle leva a cometer eses asasinatos. O acto procesual conclúe que non hai o máis mínimo vestixio de perder a razón. Trataríase, en consecuencia, dun malvado de claro entendemento.

 

Ante a conclusión unánime dos facultativos, Romasanta é sentenciado a matar por garrote vil.

Pero… chegados a este punto, e ante a solicitude dun hipnotizador de teatro coñecido como Doutor Philips -posiblemente a instancia do avogado do propio Romasanta-, a raíña Isabel II conmutou a pena de morte pola de cadea perpetua, atendendo a petición fundamentada no argumento de que Romosanta podería ser obxecto de estudo por parte da comunidade científica, algo que nunca sucedeu.

O seu falecemento tivo lugar no penal de Ceuta en 1863, aínda que se descoñece onde están enterrados os seus restos, pero a súa lenda perdura a través dos anos e o seu espírito, aínda hoxe, rolda os camiños galegos.

Se paseas polo Camiño Real de Esgos posiblemente un calafrío percorra ti espiña dorsal e apurarás o paso para chegar até o Peto dás ánimas que che transmitirá unha certa tranquilidade.

As teorías do seu comportamento

Moitos son os estudos que se realizaron sobre a persoa de Romasanta, chegando a formularse distintas teorías en relación coas causas que lle levaron ao asasinato das súas vítimas:

• Por unha banda sinaláronse causas económicas. A ambición de Romasanta levaríalle a acometer unha serie de asasinatos que lle provían de materia prima para fabricar e vender os seus produtos (graxa e xabón), ademais de todas as pertenzas que estas persoas portaban no seu camiño cara a unha suposta vida mellor.
• A enfermidade mental foi outra das teorías baralladas. A súa alteración xenética, coñecida como pseudohermafroditismo feminino, pola cal tiña órganos sexuais femininos, pero xeraba tal cantidade de testosterona que lle facía parecer un home, podería ser a orixe do trastorno mental e de conduta.
• Unha terceira teoría defende que a inxesta en mal estado do centeo co que facían o pan causado polo cornezuelo (toxina producida por fungos parásitos), coñecido coloquialmente como o lume de San Antonio, foi a orixe das alucinacións que sufriu Romasanta, créndose a súa historia de que se convertía en home lobo nas noites de lúa chea.

Lonxe aínda dunha teoría unánime, o certo é que nos días de lúa chea nos montes de Ourense cando se escoita o ouveo do lobo, é inevitable non pensar en Manuel Branco Romasanta, o licántropo de Esgos.

 

A Nosa Recomendación:

Referencias documentales:

Romasanta, el hombre lobo gallego. En National Gheograpic

Historias de la Historia. De Fernández Amil, I:

En https://www.youtube.com/watch?v=BACtnVcS8Vk

 

Imáxes:

Imaxe principal en maxresdefault.jpg (1280×720) (ytimg.com)

• Imaxe da partida de bautismo de Romasanta
• Imaxen da portada o xuizo contra o «home lobo» de Allariz
• Imaxe da reseña da causa contra o «home lobo» de Allariz

en https://criminalia.