O Muro de Adriano

En anteriores publicacións centrámonos en saber algo máis sobre algunhas das máis famosas murallas ou muros, caso da muralla chinesa ou o muro de Berlín, por poñer un par de exemplos. Nesta liña hoxe imos ver que vos podemos contar sobe o Muro de Adriano.

Estamos a falar da muralla máis longa de Europa, pois a súa lonxitude é duns 135 quilómetros.

A súa orixe, obviamente é romano, e trátase dun coloso de pedra levantado no que antes era Britannia co fin de protexerse dos Pictos, unha tribo localizada en Escocia.

Atópase ao norte de Inglaterra, entre os condados de Cumbria, Northumberland e Tyne & Wear.

Hoxe en día parte da muralla está baixo terra ou foi espoliada cos anos para construír igrexas, granxas ou outros edificios, pero aínda seguen quedando vestixios delas, así como dos seus fortes, lugares que merece a pena visitar se imos de camiño a Escocia.

 

Contexto histórico

O Limes do Imperio Romano, as fronteiras que delimitaban a súa vasta extensión, chegou á súa máxima expresión no século II d.C. cando alcanzou unha extensión de máis de 5.000 km., desde o norte de Britania, a través de Europa, ata o Mar Negro e desde alí ata o Mar Rojo e o norte de África. Os vestixios deste colosal sistema defensivo chegaron ata os nosos días en forma de murallas, fosos, fortes, fortíns, torres de observación e asentamentos civís. Esta inmensa fronteira estaba protexida por miles de soldados auxiliares procedentes de todos os recunchos do Imperio.

 

Cando os romanos invadiron Britania no ano 43 dC. baixo o emperador Claudio, lograron consolidar o seu dominio en gran parte da illa, pero a fronteira setentrional, na actual Escocia, sempre presentou desafíos. As tribos celtas do norte, coñecidas como pictos e outros grupos, eran un obstáculo constante para a estabilidade romana na provincia.

Durante o reinado de Trajano (98-117 dC.), o imperio alcanzou a súa máxima expansión, pero o seu sucesor, Adriano (117-138 dC.), adoptou unha estratexia máis defensiva. Adriano visitou Britania no ano 122 dC. e, preocupado pola seguridade da provincia, ordenou a construción dunha muralla que servise como barreira física e simbólica entre o mundo romano e os territorios non conquistados.

 

Qué é o Muro de Adriano?

O muro de Adriano é unha das construcións máis emblemáticas do imperio romano en Britania e un símbolo da enxeñería e o poderío militar romano. Foi construído baixo o mandato do emperador Adriano no século II dC. e o seu propósito era marcar o límite norte do imperio na illa, protexer as provincias romanas das incursións de tribos bárbaras e facilitar o control do territorio.

 

O Vallum Hadriani, Vallum Aelium, ou Muro de Adriano é unha antiga fortificación defensiva da provincia romana de Britania. Construíuse no ano 122 dC., durante o reinado do emperador romano Adriano. Nese tempo era gobernador de Britannia, e supervisor da súa construción, Aulus Platorius Nepos.

Estendíase polo norte de Inglaterra. Ía desde as beiras do río Tyne, preto do mar do Norte, ata o fiordo de Solway, no mar de Irlanda. Permitía ao Imperio romano proxectar o seu poder cara ao norte, nas terras dos antigos britanos e pictos.

 

Levantouse con perpiaños de pedra e tiña un grosor de entre dous metros e medio e tres metros, superaba os 3 metros e medio de altura nas súas zonas máis baixas mentres que rozaba os 5 metros nas máis altas; tratábase dunha gran muralla que estaba protexida polos propios soldados romanos, por iso é polo que contase con 14 fortes e 80 fortíns; para facilitar aínda máis a defensa desta fronteira contaba ademais con dous fosos.

Contaba con 4 fortes e 80 fortíns onde se levantaban principalmente postos de vixilancia e o coidado dalgunha das portas de acceso. A pesar da súa grandiosidade non era inexpugnable e iso que naquilo época Britania estaba chea de soldados romanos. Foi atravesada varias veces polos Pictos ata que cos anos foi abandonada.

Na súa construción participaron as tres lexións que se atopaban en Britannia (Legio II Augusta, Legio VI Victrix e Legio XX Valeria Victrix) xunto con destacamentos da classis Britannica, a frota naval das illas.

A partir dos anos 124-125 d.C. reforzouse o armazón defensivo coa construción de fortes de maior tamaño, cada sete millas (once quilómetros), substituíndo ás antigas edificacións militares da era de Agrícola, construídas máis cara ao sur.

 

A muralla non só era unha estrutura defensiva, senón que tamén funcionaba como un control de acceso e un punto de recadación de impostos para os comerciantes e viaxeiros que querían ingresar ao territorio romano.

As principais características do muro eran:

1. Dimensións e materiais. A altura e o grosor do muro variaban segundo a rexión e a dispoñibilidade de materiais. No leste, onde predominaba a pedra, o muro tiña un ancho de aproximadamente 3 metros e unha altura de ata 6 metros. No oeste, onde se utilizou máis terra e turba, a altura era menor.
2. Fosos e terrapléns. Fronte ao muro escavouse un foso profundo duns 8 a 10 metros de ancho e 3 metros de profundidade, dificultando o acceso de invasores. Detrás do muro tamén se construíu unha vía militar para facilitar o desprazamento das tropas romanas.
3. Fortificacións. Ao longo do muro construíronse fortíns (milecastles) cada milla romana (aproximadamente 1.5 km), onde se situaban pequenas guarnicións de soldados. Ademais, cada tres fortíns había unha fortaleza maior (castrum) con capacidade para albergar entre 500 e 1000 homes.
4. Torres de vixilancia. Entre os fortíns erixíronse torres de vixilancia intermedias para mellorar a visibilidade e a comunicación.
5. Camiños e abastecemento. Construíronse camiños paralelos para facilitar o movemento de tropas e subministracións. Tamén había almacéns e asentamentos militares próximos.

 

A muralla tiña como función tamén manter a estabilidade económica e crear condicións de paz na provincia romana de Britania ao sur, así como marcar fisicamente a fronteira do Imperio.

O muro estaba vixiado por tropas auxiliares do exército romano, é dicir, soldados recrutados en distintas partes do imperio que non eran cidadáns romanos, pero que, tras anos de servizo, podían obter a cidadanía. Estas tropas procedían de rexións tan diversas como Xermania, Hispania, Dacia e Siria.

Os soldados destinados ao muro vivían en condicións relativamente estables nos fortes e fortíns. Realizaban patrullas constantes, mantiñan en bo estado a estrutura e controlaban o tráfico de persoas e mercadorías. Tamén interactuaban con comunidades locais, o que levou á creación de pequenos asentamentos civís preto dos fortes.

 

O Muro foi abandonado entre os anos 138-139, debido ás campañas expansivas levadas a cabo polo emperador Antonio Pío en terras caledonias, dando orixe a nova fronteira, o Muro de Antonino. Unhas décadas despois, o repregamento dos romanos devolveu ao Muro de Adriano o seu protagonismo como a fronteira máis setentrional do Imperio Romano, circunstancia que se mantivo ata o abandono de Britania por parte das lexións romanas na quinta centuria

Coa crise do século III e o declive do poder romano, a guarnición do muro foi reducida progresivamente. No século IV, as tropas romanas foron retiradas para reforzar outras partes do imperio, e no ano 410 d.C., os romanos abandonaron Britania, deixando o muro sen vixilancia.

 

Hoxe en día, o muro de Adriano é un dos sitios arqueolóxicos máis importantes do Reino Unido e un Patrimonio da Humanidade da UNESCO desde 1987. Existen varios museos e sitios históricos ao longo do seu percorrido, como o forte de Housesteads, o forte de Vindolanda e o forte de Chesters, que ofrecen unha visión detallada da vida na fronteira romana.

 

No 2005 integrouse, xunto co Limes de Xermania Superior e Raetia, na sección transnacional “Fronteiras do Imperio Romano” do Patrimonio Mundial da UNESCO.

 

Arqueólogos e estudosos continúan investigando o muro, proporcionando nova información sobre a súa construción, uso e o impacto dos romanos en Britania. Tamén é un destino popular para senderistas e turistas que desexan explorar a súa historia e paisaxes.

 

Que unidades se fixeron cargo do Muro de Adriano?

Aínda que construído principalmente por lexionarios, o Muro estaba xestionado, como diciamos anteriormente, por auxiliares. Estaban organizados en rexementos nominalmente de 500 ou 1000 homes e de infantería ou cabalería ou ambos. A unidade mixta de infantería e cabalería de 500 efectivos era o cabalo de batalla da fronteira. Cada forte do Muro parece ser construído para albergar unha soa unidade auxiliar.

As tropas con base nos fortes e castelos do Muro foron recrutadas principalmente nas provincias noroccidentales do imperio romano, aínda que algunhas eran de máis lonxe.

As unidades do exército adoitan ir acompañadas de seguidores do campamento. Pouco se sabe sobre estas persoas nos primeiros anos do Muro; parece que non se lles permitiu instalarse na zona comprendida entre o Muro e o Vallum. A escavación demostrou a existencia de asentamentos civís no século III e o estudo geofísico rexistrou a expansión urbana que se estende moito máis alá dos fortes. Con todo, estes restos non teñen data.

 

Finalidade do muro de Adriano

O sentido político e militar daquela obra segue sendo obxecto de debate. Deberiamos desterrar a pretensión de comparar o muro de Adriano coas murallas dunha cidade antiga, capaces de resistir un asalto. Nin a súa altura nin a anchura da súa adarve ou camiño de rolda parecen suficientes para ofrecer unha resistencia efectiva. Ademais, a súa enorme lonxitude impediría unha distribución eficaz das forzas romanas.

Evidentemente, un grupo organizado de bárbaros podería asaltar o muro por algún punto determinado sen que as lexións fosen capaces de frealo. A derrota destes posibles invasores debería realizarse xa sobre chan romano.

Por iso, ao sur do muro mantivéronse os grandes fortes para as lexións e as unidades auxiliares, que debían proporcionar a necesaria defensa en profundidade. Por outra banda, non debe esquecerse que o muro estaba sementado de portas.

Ao longo de cada milla romana (uns 1.480 metros) construíuse unha porta, co que a estrutura presentaba numerosos puntos débiles. Só unha fonte antiga fala explicitamente do muro. A biografía de Adriano na Historia Augusta informa do propósito imperial: “Foi o primeiro que trazou un muro, de oitenta mil pasos, para separar aos bárbaros dos romanos”.

Esta pasaxe proporciona a clave para entendelo. Aínda que construído polas lexións e vixiado por tropas auxiliares, o valor do muro estaba na súa capacidade de regular os límites da vida civilizada, de canalizar os intercambios entre o chan romano e o bárbaro. Cando as xentes do norte quixesen comerciar en terras romanas, as portas do muro abriríanse tras os necesarios controis de seguridade e tras pagar os portoria, os impostos á importación, aspecto este moi importante, para poder facer fronte aos gastos de tan inxente forza militar.

Outro tanto ocorría cos mercadores romanos, que quixesen vender os seus produtos en territorios non ocupados. Ademais, as patrullas romanas que continuaron percorrendo as terras ao norte do muro tiñan nel o soporte loxístico e operativo para realizar as súas tarefas con seguridade.

O muro converteuse nunha fronteira aberta, pero ben controlada, que habería de permitir non só a consolidación da vida civilizada nas terras do sur, senón unha relación pacífica e ordenada cos bárbaros do norte.

 

O valor da muralla era regular os límites da vida civilizada, canalizar os intercambios comerciais e sociais entre a civilización do imperio romano e a vida dos bárbaros. Comerciantes e mercadores dos dous bandos que quixesen facer negocio na terra veciña poderían pasar alén do muro tras pagar os impostos correspondentes. Ademais, os diferentes fortíns que balizaban a muralla servían de soporte loxístico e operativo para as patrullas romanas que defendían a fronteira e podían así realizar as súas tarefas con seguridade.

 

Curiosidades do muro de Adriano

Seguidamente detallamos algunhas curiosidades en relación co protagonista deste post:

1. Un complexo armazón. Aínda que o imaxinamos como unha cortina de pedra, en realidade era moito máis que iso. Tiña unha gabia á fronte e un vallum (fortificación dun campamento romano) e en ocasións outros obstáculos para protexelo. Ademais, na súa estrutura había pequenas torres, fortíns e fortes para as guarnicións máis numerosas. Un camiño militar corría paralelo ao Muro unindo todas as fortificacións.

 

2. Foi construído polos propios lexionarios romanos e necesitáronse 15.000 homes traballando durante 6 anos.

 

3. Sábese o nome dalgúns dos homes que construíron o Muro de Adriano. A cada centurión asignábaselle unha lonxitude para edificar e cando acababan, con frecuencia inscribían nunha pedra o nome dese centurión. Na colección Clayton consérvanse 53 pedras con nomes.

 

4. Cando desapareceu o Imperio Romano, o Muro non foi abandonado e a poboación seguiu vivindo nas súas construcións. Nalgúns sectores quedaron evidencias de modificacións ata o ano 410.

 

5. Na actualidade só se pode ver un 10% do que foi o Muro. Moitas das pedras que o compuxeron foron reutilizadas noutras construcións ao longo dos séculos. Mesmo, en 1746 construíuse unha estrada entre Newcastle e Carlisle con materiais extraídos do Muro de Adriano.

 

6. Os historiadores pensan que o propio Adriano puido deseñar ou idear o Muro. Sábese que este emperador, que visitou durante a súa vida un gran número de provincias romanas, probablemente estivo en Britania contorna ao ano 122. Nesa época, marcada por frecuentes conflitos, foi cando se iniciou a construción do Muro de Adriano.

 

7.Ao longo da muralla existían tres tipos de construcións: torres, fortíns e fortes. Estes últimos foron moi importantes e non só por cuestións militares. Estudos recentes demostraron que á beira dos fortes romanos establecéronse asentamentos civís. Eran persoas que se establecían á beira destas grandes construcións romanas atraídas pola posibilidade de negocio provendo ao exército de todo aquilo que necesitasen.

 

8. Nas escavacións arqueolóxicas no Muro de Adriano descubríronse dous sucesos luctuosos e moi misteriosos. O primeiro foi o achado en “Housesteads Roman Fort”, en 1930, de dous esqueletos enterrados baixo o chan da taberna da aldea pegada a ese forte. A particularidade é que nun dos dous atopouse a punta dunha daga entre as costelas. Todo apuntaba a algún tipo de suceso delituoso e ao posterior enterro dos corpos de maneira secreta. Lamentablemente, os ósos desapareceron durante a Segunda Guerra Mundial e non se puideron estudar cos métodos existentes hoxe en día que a recado lanzasen luz sobre o misterioso suceso.

 

O segundo achado realizouse entre os restos de “Chesters Fort”. Varios obreiros estaban a traballar na drenaxe das escavacións do forte que se enchía de auga coa choiva cando casualmente deron coas termas do forte ou “casa de baño”. Sorprendentemente entre os seus muros atoparon 33 esqueletos. Que puido ocorrer? Como no primeiro caso, os esqueletos desapareceron e non se puido estudar cales puideron ser as causas da morte, nin se eran romanos ou civís.

 

9. Ata o ano 1929 unha soa familia era a dona de máis de 32 km. de Muro de Adriano. Todo comezou cando John Clayton, ao que se coñece como “o salvador do Muro de Adriano” tiña 4 anos e o seu pai comprou unha mansión coñecida como “Chesters” que tiña no seu xardín os restos do forte romano de Cilurnum. O mozo John empezou a interesarse polo Muro e a súa historia e cando morreu, en 1890, posuía 5 fortes: Forte Chersters (Cilurnum), Forte Carrawburgh, Forte Housesteads, Forte Vindolanda e Forte Carvoran. A familia de Clayton coidou a súa herdanza ata 1929 en que se dividiu. Unha parte do Muro, “Housesteads Fort” que é o anaco mellor conservado, foi doada por un descendente de Clayton ao National Trust. Actualmente está administrado por English Heritage e é unha atracción turística que recibe anualmente miles de visitantes.

 

 

Para finalizar

O Muro de Adriano é unha das maiores obras da enxeñería militar romana. Cunha lonxitude de cento dezaoito quilómetros, estendíase ao ancho da illa de Britania, desde o mar de Irlanda ata o mar do Norte, próximo ao límite fronteirizo entre Inglaterra e Escocia.

 

A intención de Adriano ao mandar construílo non foi unicamente delimitar o Imperio, tamén quería mandar unha mensaxe de paz ás tribos caledonias que habitaban o norte da illa, a quen transmitía que Roma non estaba interesada na conquista das súas terras. En palabras do propio Adriano, buscaba separar aos cidadáns romanos dos bárbaros.

 

Actualmente, a muralla de Adriano é un dos atractivos turísticos de Gran Bretaña. É facilmente accesible en coche e en transporte público, e pódense facer excursións en tramos curtos. Tamén é posible utilizar o trazado do muro como base para o sendeirismo, e darse o gusto de cruzar o país de costa a costa seguindo os pasos da civilización do imperio.

 

Despois da morte de Adriano, o seu sucesor, Antonino Pío, mandou construír outra muralla de reforzo 160 quilómetros máis ao norte. Estivo operativa case 70 anos, pero, tras ser abandonada, a fronteira do imperio romano en Britannia volveu ser a muralla de Adriano, ata que foi definitivamente abandonada no ano 383.

 

Referencias

Historia antigua Universal II. El Mundo romano. De Fernández Uriel, P.

https://www.artearqueohistoria.com/spip/article377.html

https://www.elultimoromano.com/2025/03/el-muro-de-adriano.html

https://supercurioso.com/muro-de-adriano-frontera-imperio-romano/

https://viatorimperi.es/muro-de-adriano/