O Condado de Lemos correspóndese cun título dunha familia da nobreza galega, vinculado á cidade lucense de Monforte de Lemos.
Foron primeiro señores e logo condes de Lemos. Adquiriron importancia política a finais do século XVI e mantivérona ata finais do século XVII. Ampliaron os seus dominios con diversos territorios en España e en Italia.
Tradicionalmente o Condado de Lemos estivo ligado á familia Castro, segundo Manuel Murguía, unha estirpe «case real» e segundo Hermida Balado, o único linaxe galego que puido dar lugar a unha saga real. É un dos títulos nobiliarios máis importantes de España, e concedéuselle a grandeza de primeira clase en 1520, polo Emperador Carlos V.
O escudo da rama galega dos Castro eran seis roeles de azur en campo de prata, os cales ao longo da evolución da familia fóronse complementando con outros, como os lobos desollados da familia Osorio.
VII Cionde de Lemos
De moita importancia é o papel dos Castro, xa que foron señores de Lemos desde o século XII, conseguindo máis adiante o Condado de Lemos a *perpetuidad, alcanzaron o seu máximo esplendor entre os séculos XVI e XVII, co sétimo conde, que chega a ser Presidente do Consello de Indias, Vicerrei de Nápoles e mecenas de Góngora, Quevedo, Cervantes e Lope de Veiga. Foron perdendo importancia pola falta de descendentes directos, pasando o Condado a formar parte dos títulos da casa de Alba por obriga real.
Cronolóxicamente, o primeiro conde foi Álvar Nuñez Osorio, mercé ao título concedido polo rei Alfonso XI de Castilla en 1327. Nun inicio o condado de Lemos estaba ligado ao de Trastámara e ao de Sarria e non tiña carácter hereditario. As familias Osorio e Castro, familias emparentadas coas familias reais, deron ao condado os seus máis recoñecidos representantes.
O segundo conde de Lemos, Trastámara e Sarria, foi Enrique II de Trástámara, designado polo seu pai o rei Alfonso XI de Castilla. En 1366, este chegou a ser rei de Castilla, sucedendo ao seu irmán Pedro I (o cruel) facéndose chamar Enrique II de Castilla.
O terceiro conde de Lemos foi Fernán (ou *Fernando) Ruiz de Castro, Trastámara e Sarria; o primeiro da familia Castro.
En 1456 o Condado de Lemos sepárase ao de Trastámara e ao de Sarria, e vólvese *hereditario e perpetuo, cando o rei Enrique IV de Castilla concede o título de Conde de Lemos a Pedro Álvarez Osorio.
Merece a pena falar do VII conde de Lemos, Pedro Fernández de Castro e Andrade, chamado o “Gran Conde de Lemos”, que foi un mecenas de moitos artistas como Lope de Veiga, Luís de Góngora, Francisco de Quevedo e Miguel de Cervantes Saavedra. Justamente Cervantes dedícalle ao conde obras como: Novelas exemplares, Os traballos de Persíles e Sigismunda, e a segunda parte de Don Quixote da Mancha.
Na actualidade osténtao Carlos Fitz-James Stuart E *Martínez de Irujo, fillo maior da xa falecida Cayetana de Alba.
Nunha visita á sempre atractiva cidade de Monforte, pódese coñecer o Palacio dos Condes de Lemos, que foi a súa residencia, e que tras ser arrasado por un gran incendio, foi reconstruído no século XVIII. O único elemento que se conserva orixinal é a portada, co portalón lateral do século XVI, sobre ela pódese ver o escudo dos Condes de Lemos, formado polo brasón da Casa dos Osorio e a Casa dos Castro, suxeitados por uns anxos. Na actualidade forma parte das instalacións do Parador Nacional de Turismo de Monforte de Lemos.
En canto á Torre da homenaxe e a muralla hai que comentar que foron derruidas durante a Revolta Irmandiña que enfrontou o pobo coa nobreza, unha vez sufocada a rebelión foron forzados a reconstruír o derruido. Cabo apuntar que o Conde de Lemos abstívose de executar aos rebeldes.
Na mesma localidade, no Convento das nais Clarisas, fundado no século XVII e que alberga o Museo de Arte Sacro, pódense admirar un conxunto de obras doadas polos sétimos Condes de Lemos.
Para rematar queremos apuntar unha lenda na que os Condes de Lemos teñen certo protagonismo, e que ten lugar en Monforte de Lemos, que non só pode presumir dun rico patrimonio arquitectónico e cultural, senón tamén dunha das historias de amor, traizón e vinganza máis apaixonantes da tradición popular galega, a lenda da coroa de lume. Monforte de Lemos ten a súa orixe no monte de San Vicente, e alí atópase o conxunto monumental de San Vicente do Piñeiro que acolle: o antigo Mosteiro benedictino, o Palacio Condal de Monforte de Lemos e a maxestuosa Torre da Homenaxe.
A lenda, da que existen diferentes versións, ten como protagonistas ao abad Don Diego García III, o VII Conde de Lemos e a súa filla. Conta a lenda que o Palacio Condal de Monforte e o Mosteiro de San Vicente do Piñeiro estaban comunicados mediante un pasadizo subterráneo, pasadizo que aproveitaba o clérigo durante as viaxes do conde Don Pedro Fernández de Castro para acceder a palacio e facer as beiras á súa fermosa filla. A relación amorosa trúncase cando, á volta dunha das súas saídas da cidade, o Conde de Lemos descobre a traizón. Tralo ocorrido, decide manter a calma e urdir unha cruel vinganza. Aínda incomodado, cita ao abade nunha gran comida e, á hora da sobremesa, manda traer unha coroa quentada a lume vivo coa que realiza a coronación causándolle a morte inmediata.
