Na nosa senda repasando os grandes personaxes da historia, hoxe ímonos a centrar nunha figura singular, Mahatma Gandhi, un pensador e político hinduista mundialmente coñecido por líder un movemento nacionalista contra a, entón, dominación británica da súa terra natal.
Os seus seguidores chamábano de diversas formas: Gandhi, Bapú (bāpu: ‘pai’) ou Mahatma Gandhi (majātmā significa ‘gran alma’, sendo majā: ‘grande’; e ātmā: ‘alma’), título que lle daba o poeta Rabindranath Tagore.
Considerado como un dos grandes líderes políticos que modificaron a configuración política e ideolóxica do mundo no século XX.
Gandhi foi encarcerado moitas veces e converteuse nun heroe nacional. Avogou pola superación das rivalidades relixiosas do seu país (que adoitaban enfrontar a hindús e musulmáns) e pola reforma da sociedade de castes.
Biografía de Gandhi
O seu nome completo era Mahatma Gandhi é Mohandas Karamchand Gandhi. Naceu o día 2 de outubro do ano 1869, en Porbandar, unha cidade do actual estado de Guyarat na India.
Os seus pais era Karamchand Gandhí , un importante personaxe, pois chegou a ser primeiro ministro (diwan) dos estados de Porbandar e Rajkot. En canto á súa nai, Putlibai, era a cuarta esposa de Kaarmanchand. Ela influiría notablemente sobre o seu fillo. Tratábase dunha muller procedente da seita dos pranamis, quen mesturaba o hinduismo cos ensinos musulmáns do Corán.
A idade moi temperá, apenas 13 anos, contraeu matrimonio con Kasturba Makharji, unha muller da súa idade e casta. Xuntos, terían catro fillos.
Foi un adolescente retraído e nada brillante nos estudos.
Pasou o exame de accedo á Universidade, na de Bombai (actualmente denominada Universidade de Mumbai). Pero formouse en avogacía no Inner Amorne, en Londres. Posteriormente estudou Dereito na Universidade de Londres, cidade onde viviu entre 1888 e 1891, período en que se produciu un dos feitos máis determinantes da súa vocación: o descubrimento de Oriente a través de Occidente. Desa época son os seus intentos de sintetizar os preceptos do budismo, o cristianismo, o islamismo e a súa relixión natal (o hinduismo), a través do que sinalou como o principio unificador de todos eles: a idea de renunciación.
Nestes anos decisivos para a súa formación intelectual leu a León Tolstói, en quen máis tarde atoparía o guía para o perfeccionamento da práctica e a teoría da non violencia. Gandhi leu varios libros de Tolstoi, pero os que máis influíron nel foron “O Reino de Dios está en ti” e “Carta a un hindú”. Gandhi permaneceu en contacto con Tolstoi ata a morte de leste en 1910.
No que respecto a a faceta espiritual e relixiosa veríase influído por unha gran cantidade de diferentes relixións e crenzas: ademais de por o hinduismo veríase influído polo islam, o cristianismo, o budismo e o jainismo (este último preconizaba a non violencia e o respecto tanto aos seres vivos como aos distintos elementos, sendo este un aspecto que utilizaría como base na súa loita política). Para Gandhi todas estas crenzas tiñan en común a idea da renuncia.
Unha vez finalizados os seus estudos, regresou á India, onde se atopou á súa familia desintegrada: a nai morrera pouco antes e os Gandhi perderan toda influencia na corte principesca. Como avogado non achou moitas perspectivas, xa que a súa primeira actuación profesional terminou nun humillante fracaso, pois enmudeció ao dirixirse ao tribunal e non puido continuar. Foi entón cando unha factoría comercial musulmá ofreceulle un contrato para atender un caso da empresa en Durban, e Gandhi non deixou pasar a oportunidade. Embarcouse cara a Sudáfrica en 1893.
Gandhi regresou á India breve tempo para levar á súa esposa e fillos a Sudáfrica. Ao seu regreso, en xaneiro de 1897, un grupo de homes brancos atacouno e trataron de linchalo. Como clara indicación dos valores que mantería por toda a súa vida, rexeitou denunciar #ante a xustiza aos seus atacantes, indicando que era un dos seus principios o non buscar ser resarcido nos tribunais polos danos perpetrados sobre a súa persoa.
No país dos antigos colonos holandeses vivía un barrio hinduista formado na súa maioría por traballadores, a quen os británicos chamaban despectivamente «sami». Carecían de todo dereito, desprezábaselles e discriminaba racialmente, como puido comprobar en carne propia o mozo avogado durante algúns das súas viaxes en ferrocarril. Pero a situación era máis grave aínda do que parecía. Terminado o seu traballo, Gandhi estaba a piques de regresar á India cando se decatou da existencia dun proxecto de lei para retirar o dereito de sufraxio aos hindús. Decidiu entón aprazar a partida un mes para organizar a resistencia dos seus compatriotas (uns 150.000), e o mes converteuse en vinte e dous anos.
Durante esa longa etapa da súa vida, a súa maior preocupación foi a liberación da comunidade india, e nela foi dando forma ás armas de loita que máis tarde utilizaría e o seu país. Nos primeiros anos, convencido das boas intencións do colonialismo británico, abriu un bufete para defender aos seus compatriotas ante os tribunais en Johannesburgo e propúxose articular un movemento dedicado á axitación por medios legais. Fundou o xornal The Indian Opinion, para aglutinar á comunidade india e, como instrumento de axitación legal, creou o Partido Indio do Congreso de Natal (1894). As súas simpatías anglófilas leváronlle durante a guerra contra os bóers a organizar o Corpo Indio de Ambulancias, acción que mereceu duras críticas por parte dos nacionalistas indios.
Entre 1893 e 1914, Gandhi viviu en Sudáfrica e observou as inxustizas do réxime racial dese país. Cando regresou á India en 1915, uniuse ao Congreso Nacional Indio (tamén chamado Partido do Congreso), un partido nacionalista fundado en 1885.
A pesar de que máis dun millón de indios loitaron polo Imperio británico durante a Primeira Guerra Mundial (1914-1918), o goberno colonial endureceu as leis represivas contra os movementos nacionalistas e contra toda persoa sospeitosa de conspirar contra o réxime colonial. Isto levou a Gandhi a dirixir grandes protestas.
Na matanza de Amritsar (no norte da India) en 1919 máis de catrocentos indios morreron a mans de tropas británicas. Este feito impulsou a Gandhi a reformularse as súas tácticas políticas e a partir de 1920 lanzou unha campaña de non violencia e non colaboración coas autoridades británicas.
Durante o período de entreguerras, Gandhi seguiu participando na loita anticolonial e foi varias veces encarcerado. Cando estalou a Segunda Guerra Mundial (1939-1945), o Congreso Nacional Indio apoiou aos Aliados (entre cuxas potencias se atopaba o Reino Unido) na crenza de que así se conseguirían melloras para a India.
Con todo, Gandhi opúxose a esta postura, pois consideraba que a liberdade democrática pola que dicían loitar os Aliados non lle era recoñecida á India. Seguiu militando pola independencia india, o que o levou a el e a miles de seguidores a ser encarcerados polos británicos entre 1942 e 1944.
A debilidade británica tras a Segunda Guerra Mundial e a chegada ao poder dos laboristas, encabezados por Clement Attlee, en 1945 acelerou o proceso de independencia. As negociacións entre o goberno británico, o Congreso Nacional Indio dirixido por Jawaharlal Nehru e a liga Musulmá de Muhammad Ali Jinnah sobre o Plan Mountbatten (un plan para a división da India tras a disolución do Raj británico) culminaron en 1947 coa independencia e a partición da India en dúas: a Unión da India e o Dominio de Paquistán.
A violencia entre hindús e musulmáns e o fracaso na construción dun Estado unitario, polo que Gandhi realizou diversas marchas co fin de parar o derramamiento de sangue e restablecer a paz, a pesar de que ambos os bandos tentaron atentar contra a súa vida en diversas ocasións. Posteriormente iniciaría unha folga de fame con este fin. Tras cinco días da devandita folga, os líderes das diferentes partes accederon a cesar as hostilidades.
En 1948, Gandhi foi asasinado por un integracionista hinduista, desconforme coa posición tolerante de Gandhi fronte aos musulmáns durante a partición da India, e as súas cinzas foron lanzadas ao río Ganges. Contaba Gandhi con 78 anos de idade.
As últimas palabras de Gandhi antes de morrer foron “Hey, Rama!”, unha mensaxe que foi interpretado como un último saúdo a Rama, un dos avatares do deus hindú Visnú e liberador da India do xugo do demo Rávana segundo a mitoloxía relixiosa contida no texto épico Ramayana.
Tras a morte do líder espiritual o goberno decretaría trece días de loito. O seu corpo foi incinerado e as súas cinzas repartidas en numerosas urnas que serían distribuídas pola India, moitas delas esparexidas polos ríos da súa terra.
A marcha do sal
A marcha do sal impulsou a independencia india fronte ao Imperio británico.
En 1930, Gandhi protagonizou unha importante protesta non violenta chamada “A marcha do sal”, que serviu de inspiración a líderes posteriores como Martin Luther King. Este evento é considerado unha das manifestacións máis importantes que conduciron á independencia do India respecto ao Imperio británico, que nese entón extraía e comercializaba o sal de maneira monopólica.
Gandhi organizou un “boicot contra o sal” que consistiu en tomar auga do mar e evaporarla para obter sal por medios propios. Unha multitude imitou este xesto e preto de 60.000 persoas foron encarceradas, incluído Gandhi.
Os indios non opuxeron resistencia aos arrestos e a poboación pobre continuou evaporando a auga. As autoridades coloniais non tiveron máis opción que permitir legalmente o acceso ao sal, pois consideraron que un agravamento da represión prexudicase a súa imaxe #ante as elites indias que contribuían a manter a estabilidade da orde colonial.
Esta é considerada a primeira vitoria da filosofía da non violencia de Gandhi contra o dominio británico.
A Campaña Quit India
Durante a Segunda Guerra Mundial, 1942, Gandhi lanzou esta campaña, que se pode traducir como (abandona India) pedindo a saída inmediata dos británicos da India. O seu chamado á acción foi un momento crucial na loita pola independencia.
Este movemento masivo de desobediencia civil foi reprimido violentamente polas autoridades coloniais, pero sentou as bases para a independencia de India en 1947.
Preceptos da doctrina de Gandhi
Un dos preceptos principais da doutrina de Gandhi era a resistencia pacífica, que consistía no descoñecemento das autoridades consideradas ilexítimas a través de actitudes autónomas de desobediencia que non recorrían á violencia.
Así, desgastábase a autoridade do grupo dominante, xa que a represión violenta non era respondida e iso quitáballe lexitimidade ao sector opresor fronte a cada vez máis persoas, e desmoralizaba á vez ás súas propias filas.
Esta doutrina de resistencia pacífica foi inspiración de numerosos movementos sociais a nivel mundial e continúa sendo un método de organización da protesta social.
Tamén preconizaba a procura da verdade. Gandhi sostiña que ser honesto e transparente era esencial para construír unha sociedade xusta.
Defendía igualmente a autonomía (swadeshi): Fomentou o uso de produtos locais e a autosuficiencia económica, desafiando o imperialismo británico e promovendo a dignidade do seu pobo.
Ademais, Gandhi foi un defensor do vegetarianismo. Consideraba que esta clase de alimentación era unha forma de manter o corpo puro e saudable, e de equilibrar a mente, o corpo e o espírito. Ademais, ser vegetariano era unha decisión de índole moral, xa que se opoñía a calquera forma de malos tratos animais.
Gandhi levou unha vida sinxela, sen luxos. Confeccionaba as súas propias pezas de vestir e axustábase ás doutrinas hinduistas de purificación e paz interior, entre elas a do celibato (a partir dos 36 anos de idade).
Legado de Gandhi
O seu enfoque na resistencia non violenta e a desobediencia civil converteuse nun legado duradeiro que influíu en movementos de liberación en todo o mundo.
A filosofía de Gandhi, coñecida como satyagraha, baseábase na crenza de que a verdade e a non violencia eran armas poderosas para lograr o cambio. Cría na importancia da resistencia pacífica e a capacidade dos individuos para desafiar a opresión sen recorrer á violencia.
Aínda que Gandhi foi encarcerado en varias ocasións e enfrontou numerosos desafíos e obstáculos, o seu liderado pacífico e a súa mensaxe de unidade ecoaron en todo o país. A súa influencia foi fundamental para mobilizar á poboación india e espertar un sentido de identidade nacional e orgullo cultural.
O legado de Gandhi continúa sendo relevante na actualidade, xa que a súa filosofía de resistencia non violenta segue sendo unha ferramenta poderosa para loitar contra a opresión e promover os dereitos humanos en todo o mundo.
Luces e sombras na vida de Gandhi
Gandhi é considerado un símbolo da paz e a non violencia, pero algúns capítulos da súa vida contradinse cos valores que predicaba. Nos últimos anos xurdiron algunhas sombras e dúbidas sobre os seus obxectivos e os métodos que utilizaba para conseguilos.
Así, por exemplo, a Universidade de Ghana retirou a estatua de Gandhi en 2018 tras as protestas dos estudantes, que o consideraban unha figura racista.
Algúns historiadores aseguran que Gandhi era clasista e racista. O feito de proceder dunha familia rica fixo que, durante a súa infancia, mantivésese afastado da pobreza e fóra indiferente á desigualdade que padecían as clases sociais máis pobres na India.
Despois de licenciarse trasladouse a Sudáfrica para traballar como avogado nunha empresa india. Alí foi consciente das inxustizas raciais que existían contra a xente de cor. Con todo, Gandhi involucrouse na loita polos dereitos da minoría india pero non fixo nada por combater o racismo e a desigualdade que sufrían os negros.
Nalgunhas cartas que escribiu durante aquela época, Gandhi considera que a poboación negra é inferior e describe aos africanos como “salvaxes”.
Doutra banda, antes do inicio da Segunda Guerra Mundial (1939-1945), Gandhi estivo en contacto cos réximes fascistas de Benito Mussolini en Italia e de Adolf Hitler en Alemaña.
En 1931, Gandhi participou nunhas conversacións de paz entre os gobernos británico e indio que se organizaron en Londres. De regreso á India, o goberno de Mussolini convidouno a visitar Italia, onde o convidaron a asistir a un desfile das mocidades fascistas italianas.
No caso de Hitler, hai algúns anos saíron á luz unhas cartas nas que Gandhi dirixíase ao Fuhrer como “o seu máis sincero amigo”, un formalismo de despedida en inglés.
Aqueles que defenden a figura de Gandhi aseguran que se trataba dunha forma de levar o pacifismo e a non violencia ao extremo, tratando a ditadores coa mesma cortesía coa que trataría a calquera outra persoa.
Aínda por riba, tamén xurdiron acusacións de pedofillia. Aos 36 anos, Gandhi decidiu facer voto de castidade e non practicar máis o sexo para alcanzar unha plenitude espiritual. Por extensión, aquela decisión afectou tamén á súa muller, aínda que ela non puido opinar sobre o tema. Con todo, como o propio Gandhi explicaba, adoitaba durmir espido con nenas para poñer a proba a súa vontade. Segundo a súa filosofía, un home capaz de conter os seus impulsos nunha situación así sería incapaz de mentir ou ferir a ninguén.
Conclusións
Mahatma Gandhi, coñecido como o pai da independencia india, encarna a esencia dunha vida vivida con propósito, resistencia e humanidade. O seu legado como líder do movemento de independencia da India e a súa innovadora filosofía da non violencia transcenden as fronteiras xeográficas e temporais, deixando unha pegada indeleble na conciencia colectiva global.
“Se ti o cambio que queres ver no mundo”. Esta frase resume o estilo de liderado de Mahatma Gandhi.
Caracterizouse por ser un líder transformacional, como o definen varios expertos en liderado. Utilizou a súa influencia e autoridade para xerar cambios importantes no seu pobo. Creou o movemento nacionalista indio. Instaurou diferentes métodos de loita, como as folgas de fame, e nos seus programas rexeitaba a loita armada e predicaba a non violencia como único medio para enfrontar o dominio británico.
Por último, sinalar que Gandhi nunca recibiu o premio Nobel da Paz, aínda que foi nomeado cinco veces entre 1937 e 1948; e décadas despois, con todo, o Comité que administra o premio Nobel declararon a inxustiza de tal omisión, que atribuíron aos sentimentos nacionalistas divididos que negaron tal premio a Gandhi.
Referencias
Oscar Castillero Mimenza. (2017, abril 17). Mahatma Gandhi: biografía del líder pacifista hindú. Portal Psicología y Mente. https://psicologiaymente.com/biografias/mahatma-gandhi
https://www.ecured.cu/Mahatma_Gandhi
https://humanidades.com/mahatma-gandhi/
