Con esta entrada facemos unha nova inmersión no mundo cultural galego. Centrámonos hoxe na famosa obra, de título “O Bosque animado”, do escritor español Wenceslao Fernández Flórez.
Esta obra foi publicada no ano 1943, cando xa era un autor moi recoñecido e lido. O seu contido versa nunha serie de historias que acontecen nun bosque galego e no que o protagonismo corresponde a unha serie de personaxes que viven na fraga de Cecebre.
A obra desenvólvese ao longo de dezaseis capítulos ou estancias, cada un deles autónomo, narrados en primeira persoa por un narrador omnisciente (que ten o coñecemento absoluto de todas as cousas reais e posibles), alleo ao mundo que narra. Os personaxes, tanto humanos como animais e plantas están en posesión de coñecemento e pensamento, e mesmo teñen alma, recorrendo o autor a unha figura retórica denominada prosopopeya que consiste fundamentalmente na atribución a series inanimados ou abstractos características e calidades propias dos seres animados, ou aos seres irracionais actitudes propias dos seres racionais e tamén en facer falar a persoas mortas ou ausentes.
O protagonismo da contorna en que se desenvolve a obra, a fraga de Cecebre, é un bosque, hoxe menguante, pero que a principios do século XX era un bosque frondoso e extenso. Cruzaba a vía do tren, chegaba até o río e, segundo conta Wenceslao Fernández Flórez, podíase chegar paseando entre as súas árbores até Guísamo, continuando a ruta até a fraga dous Ríos. Esta fraga ten na actualidade uns 68.000metros cadrados e mantén numerosas especies arbóreas autóctonas. Na actualidade é un espazo protexido polas súas especies e fauna, grazas sobre todo á súa inclusión no inventario de bens de interese cultural e a especial protección por parte do Concello coruñés de Cambre.
A fraga mesma é a vida que prevalece sobre a morte, pois como Fernández Flórez deixa escrito no último parágrafo:
“veu a Morte e pasou a súa esponxa por toda a extensión da fraga e desapareceron estes seres e as historias destes seres (…) coas súas loitas e os seus amores, coas súas tristezas e as súas alegrías, que cada cal cre inéditas e como creadas para el, pero que son sempre as mesmas, porque a vida naceu dun só berro do Señor e cada vez que se repite non é unha nova Voz a que a ordena, senón o eco que vai e volve desde o infinito ao infinito”.
San Salvador de Cecebre é unha parroquia de Galicia, rugosa, frondosa e amena. “Cando un home consegue levar á fraga unha alma atenta decátase de moitas historias… Entón compréndese que existe outra alma alí, infinitas almas: que está a animar o bosque enteiro”. Afinando a súa mirada poética, Fernández Flórez logrou captar todas esas historias e comunicalas nesta novela deliciosa e profunda. O lector que se achega a ela descobre, baixo a sedutora e máxica narración, os latexados ocultos da alma humana en consonancia coa natureza.
Fraga de Cecebre
Polos carreiros do bosque camiñan os habitantes da aldea, algún que outra pantasma, a Santa Compaña, sátiros e mesmo un reputado bandido, Fendetestas, nome de guerra de Xan de Malvís, un labrador que decidiu facerse bandido, facendo da fraga o seu fogar e campo para os seus fechorías.
Ao longo da obra, o lector coñecerá a triste sorte dun poste de teléfono, os amores, só consumados tras a morte, de Geraldo, un humilde labrador ao que lle falta unha perna por un accidente cando era grumete nun barco baleeiro, e Hermelinda, unha criada da que está platónicamente namorado; a humilde existencia da viúva Marica dá Fame, aspirante a meiga; as actividades de Moita, unha meiga en exercicio, que le os seus esconxuros no “Libro de San Ciprián”, reputado por libro de bruxaría, cando en realidade non é outra cousa que un libro escrito en latín dos comentarios de Xullo César da Guerra das Galias; adorará e sufrirá pola morte dunha nena, Pilara, case escrava das áreas que lle encomenda a súa ama. Amelia e Gloria Roade son dúas irmás que viven na cidade e alugan unha casa na fraga para pasar o verán, seguindo a recomendación facultativa para curar os catarros que afectan á maior. A pesar do xúbilo causado polo descubrimento de cousas até entón descoñecidas por elas, crense atopar nunha contorna hostil e ameazador, que se desata durante a noite facendo ás irmás presa do terror.
No mundo dos animais o autor cóntanos as penas do topo Furacroyos que perde á súa amada por culpa dunha dama, o señora D’Abondo, desexosa de facerse un abrigo coas peles destes pequenos animais. O clan dos gatos, co gato Morriña, aburrido da comodidade do pazo onde vive, polo que se foxe para atoparse cunha irmandade de gatos que renegan da sua domesticidade e proclámanse bestas salvaxes e cazadoras, e para demostrar a súa natureza. Doutra banda, as moscas reúnense para felicitarse: a súa falta de intelixencia e a súa capacidade para atopar alimento en calquera sitio fan delas a auténtica raza superior sobre todos os demais seres vivos. A pesar diso, todas as demais criaturas desprézanas e odian, polo que xuramentan para facer a vida imposible a todos os homes por medio de ataques suicidas.
A obra tamén nos conta por que as vagalumes brillan na noite para compensar a pouca graza con que a Natureza dotáraa. Con todo, esa luz ten tamén terribles consecuencias. E por que as troitas non pican con cebos metálicos, xa que teñen un espírito deportista que as impulsa a tentar coller o cebo sen ensartarse no anzol, para desesperación dos pescadores.
Achéganos ás peregrinacións a San Andrés de Teixido para liberar a algunhas pantasmas dos que vagan pola Fraga, como a alma en pena de Fiz de Cotobelo, unha pantasma que suspira por non cumprir en vida os seus dous soños: ir a San Andrés de Teixido, e a América.
Trátase dunha obra dedicada ás xentes e á vida sinxela, ás súas vivencias na infancia, na madurez e a súa relación con “criaturas do outro lado”, todo iso pasado polo tamiz dun ton nostálxico, ás veces idílico, combinando nas súas historias a dureza da vida campesiña co pragmatismo co que o campesiño deben enfrontar a súa vida cada día.
Wenceslao Fernández Flórez naceu na Coruña no ano 1885. Estivo moi unido á súa terra galega. Tras traballar en varios xornais galegos trasladouse a Madrid onde traballou na Dirección Xeral de Aduanas. Dedicouse á escritura de relatos e novelas, compaxinándoo coa súa actividade de prensa e crónica parlamentaria. Foi Académico desde 1945 até 1964, ano en que faleceu. O seu estilo adoita definirse como dun rotundo lirismo e unha gran sensibilidade, cargado ademais cun forte simbolismo naturalista.
É unha obra moi especial: nin sequera as historias de amor resultan románticas, máis que paixón percíbese nelas resignación, salvo cando os seus protagonistas son animais, momentos nos que o autor se permite maior efusividade. A obra presenta contrastes como o marcado sentido do humor aínda que por momentos pode facernos tamén sentir plenamente a desolación e inxustiza da morte da pequena Pilara. O narrador, con certa ironía, vai dando conta do que ocorre na aldea e na fraga: as pantasmas son demasiado cotiáns para temelos, o ladrón case parece un funcionario que toma posesión dunha posto vacante… Pero a pesar do humor, ou quizais grazas a el, estas historias fannos reflexionar sobre a vida e a morte, sobre a relación do home coa natureza, sobre a xustiza social ou sobre o esquecemento das vellas tradicións.
Esta obra mantén aínda unha gran vixencia e interese, como demostra que desde a súa primeira edición orixinal en español, en 1943, até 2010, O bosque animado ha tido 114 edicións (dúas en galego e unha en esperanto), o que confirma a favorable acollida dos lectores desta obra.
Ademais fixéronse adaptacións para o cinema como a que guionizó Rafael Azcona e dirixiu José Luís Corda no ano 1987, co título “O Bosque animado”, e que foi galardoada con cinco premios Goya.
Posteriormente, no ano 2001, fíxose unha versión en cinema de animación 3D realizada por a productora coruñesa Dygra Films e dirixida por Manolo Gómez Santos, co título “O bosque animado, sentirás a súa maxia”, gañadora de dous premios Goya, numerosos premios internacionais, e preseleccionada para competir polo Premio Óscar á mellor película de animación. Xa no ano 2008, esta mesma produtora presentaría un
ha segunda longametraxe de animación baseada nesta obra, co título “O espírito do bosque”.
Ademais a curtametraxe “Fendetestas”, dirixido en 1975 por Antonio F. Simón obtivo o premio do xurado e a crítica no IV Certame Internacional de Films Curtos Cidade de Huesca de 1976.
E finalizamos esta entrada con varias suxestións: ler o libro, ver as películas anteriormente citadas e se vos pasades por Galicia visitar a Fraga de Cecebre, onde ademais poderedes visitar casa museo de Wenceslao Fernández Flórez, que se atopa en Apeadeiro, 14 “Vila Florentiana”, que se pode visitar en horario de mañá e tarde os fins de semana.
Até a próxima.
