Seguindo unha das nosas liñas temáticas dentro deste blog, a que se dedica a indagar sobre as orixes de moitas das infraestruturas, construcións, e descubrimentos, producidos ao longo da historia, hoxe imos abordar “A orixe dos Lazaretos”.
Que son os Lazaretos?
Os lazaretos son hospitais ou edificios onde se illaban e trataban a todos aqueles enfermos que padecían enfermidades contaxiosas, fundamentalmente a lepra ou a tuberculose.
A súa orixe etimológico devén do italiano lazareto e remóntase á época en que os guerreiros loitaban en Palestina por recuperar a Terra Santa alá polo século XII. Chegados moitos destes aguerridos soldados enfermos de lepra, crearon unha orde relixiosa-militar baixo a advocación de San Lázaro séndolles concedida unha casa nos arredores de París para coidado dos enfermos á que chamaron lazareto.
Cando aparecen os Lazaretos?
O nacemento dos lazaretos está directamente relacionado coas grandes epidemias xurdidas na Idade Media.
A peste atopa a súa orixe no rexurdimento urbano europeo e a súa expansión tivo lugar a través dos roteiros comerciais. O desequilibrio entre o desenvolvemento demográfico e as medidas de saúde pública deron lugar a unha rápida propagación das enfermidades contaxiosas. Lembremos que a peste negra que arrasou Europa durante o século XIV ocasionou máis de 25 millóns de mortos (1/3 parte da poboación).
Outras enfermidades contaxiosas que arrasaron Europa foron a febre amarela, o cólera e a tuberculose.
Non esquezamos que España e Portugal dominaron os mares durante os séculos XV e XVI. Para iso dispoñían dunha frota marítima preparada para afrontar grandes traxectos.
As vías abertas cara a América, cara a Oriente en busca das especias ou o fluxo dos escravos desde África, entre outros, trouxeron consigo non só os descubrimentos de novas terras senón tamén a transmisión de novas enfermidades que se estenderon con rapidez nos pobos dos conquistadores.
A febre amarela procedente de África ou o cólera procedentes de Asia chegaron a Europa da man das novas conquistas e do comercio marítimo.
A febre amarela foi importada do oeste de África e estendida cara ao continente americano a través do comercio de escravos. Desde América arribou a Europa aparecendo en Cádiz en torno ao 1730. Con todo, foi no século XIX cando atacou os países tépedos de Europa dunha forma constante.
Pero, sen dúbida, a enfermidade máis terrible do século XIX foi o cólera procedente da India. As poucas condicións hixiénicas das cidades europeas foron un caldo de cultivo para a extensión desta enfermidade.
As epidemias non só se transmitían ás zonas urbanas que carecían dun mínimo de salubridade, senón que se estendeu ás zonas rurais a través das feiras e mercados.
Coa aparición das pestes e como loita contra as mesmas nace o sistema de corentena e os lazaretos. O medo aos contagios e o feito de que este non fose inmediato, podendo ser un viaxeiro portador dalgunha enfermidade contaxiosa sen sabelo, conformou a corentena como medida preventiva previa á aparición da enfermidade.
Pero a corentena consistía no illamento durante un tempo da persoa que podía transmitir unha enfermidade contaxiosa. Pero… o illamento debía facerse nalgún lugar concreto, é aí onde xorden ou rexorden os lazaretos.
Por tanto, os lazaretos xorden como resposta ás epidemias que se propagaron e arrasaron Europa ao longo dos séculos, poñendo á ciencia e á humanidade nunha situación de constante desafío á hora de compatibilizar a supervivencia da humanidade co imparable tráfico de persoas e mercadorías.
Derivado desta situación, xorde a corentena e a necesidade de establecer espazos onde levala a cabo.
Onde se atopaban os Lazaretos?
Cabe agora preguntarse onde se atopaban os lazaretos. Se estes eran edificios preexistentes que se dedicaban a estes fins ou novas construcións, ou se era preciso buscar unha tipoloxía da edificación para este fin etc.
Pois vaiamos por partes …
En primeiro lugar, para que o lazareto cumprise a súa función, era preciso que a súa localización situásese nun lugar apartado da cidade.
Inicialmente utilizáronse edificios xa existentes como conventos, como o de Sant Francesc en Alacante con motivo da febre amarela en 1804.
Fíxose uso tamén de edificacións extramuros no camiño de acceso á cidade. Estas casas podían ser privadas ou ermidas campestres.
Utilizáronse igualmente construcións existentes no propio porto, como a lanterna do porto de Barcelona.
O destino dos edificios enumerados como lazareto, foi resultado da improvisación e a falta de previsión.
Con todo, existiron tamén edificios de nova planta destinados a este fin. A maioría destas construcións eran realizadas con materiais temporais pois se consideraba que ían ser utilizados durante un breve período de tempo sempre que non desaparecía o obxecto da súa construción. Este sentimento de provisionalidade acompañábase, ás veces, da falta de recursos das localidades.
As barracas de Barcelona, as construcións de táboas na praia do Puntal en Cádiz ou en Baleares contribuíron en mellores ou peores circunstancias a evitar a expansión das distintas epidemias.
É en Venecia onde se empezan a construír os lazaretos de obra seguindo unhas pautas de ventilación e distribución cuxo modelo se vai estendendo polas illas jónicas e Francia, Italia, Malta, Mahón etc.
O lazareto da illa de Mahón, de clara influencia do modelo francés, foi instado por Floridablanca baixo o reinado de Carlos III.
Entrou en funcionamento en 1817 e expúxose coa idea de servir a todo o Estado. É o primeiro expoñente dos lazaretos pabellonarios que se caracterizaban pola construción de pavillóns separados en función dos diferentes tipos de enfermos e distintos servizos de hospital, a circulación do aire puro e dos fluxos internos do hospital.
No que respecta a Galicia, en 1838 aprobouse a construción dun lazareto de primeira orde nas illas de San Simón e San Antonio, na ría de Vigo, que foi posto en funcionamento en 1842. A través deste porto entrara o cólera en España en 1833. Nesta estación, e na de Mahón, debían cumprir a corentena os barcos arribados desde as Antillas ao Golfo de México.
Podedes atopar máis información nos nosos post: https://recreacionhistoria.com/gl/a-chegada-do-colera-a-a-coruna/
E https://recreacionhistoria.com/gl/san-simon-as-illas-misteriosas/
Lazareto na Coruña
No occidente galego, A Coruña contaba no século XIX cun importante porto de entrada de mercadorías. A súa privilexiada situación convertíaa en porta de entrada de produtos como cereais, carbón, madeira veu etc., por outra banda, o comercio marítimo con América era unha das principais fontes de riqueza na cidade, non esquezamos que o porto herculino funcionaba como base de correo marítimo.
A construción do lazareto coruñés levou na localización do antigo castelo de Oza, situado nunha zona privilexiada de resgardo na baía coruñesa. Estivo activo entre 1889 e 1903 dedicándose ao tratamento e observación daquelas persoas que chegaban a porto da cidade baixo a sospeita de estar infectadas por cólera ou febre amarela.
Con todo, anteriormente o lazareto paso por distintos lugares provisionais previos sendo obxecto de debate a súa localización final.
A Coruña sofre un grave episodio de cólera no ano 1854. Nese momento as autoridades municipais, superadas pola situación confinan barrios enteiros, permitiron a apertura de hospitais provisionais para atender aos enfermos e acoden á intercesión divina sacando á Virxe dos Dolores en procesión.
Esta situación incide na necesidade de construír un lazareto. Non esquezamos que o cólera que arrasou a cidade tivo a súa orixe, presumiblemente, na chegada do barco Isabel a Católica procedente da Habana.
Considérase entón a posibilidade da súa construción na zona da Palloza e no Castillo de San Diego chegando finalmente á conclusión que a mellor localización é o castelo de Oza.
Tras solicitar ao Ministerio de Guerra á concesión do Castillo, fúndase a sociedade anónima lazareto da Coruña da que formaban parte, posiblemente, comerciantes e empresarios coruñeses, representantes da administración pública, médicos e especialistas sanitarios e navieiras e compañías de transporte marítimo. Esta sociedade ten como obxectivo buscar capital para a construción do lazareto e lidera a súa construción.
Os distintos pavillóns construídos como albergue de corentena e tratamento de epidemias fóronse transformando ao longo do tempo.
Aquela arquitectura para epidemias cos seus distintos pavillóns construídos como albergue de corentena e tratamento non se conserva, xa que desde 1910 foi transformándose para albergar un sanatorio marítimo ata converterse en instalacións do Servizo Galego de Saúde e da Universidade da Coruña. Pero isto, é obxecto doutra historia.
E rematamos esta publicación, confiando en que, a pesar da súa longa extensión, resultase do voso interese, e nese caso gustaríanos que nolo fixésedes saber pulsando no botón “Gústame”. Ademais, animámosche a achegar algún comentario, e se tes interese, subscribirche de xeito gratuito á Newsletter do Blog para manterche sempre informado sobre as novas publicacións do Blog.
Por último, se vos gustou o suficiente como para compartilo nas vosas redes sociais, estariamos realmente encantados de que así o fixésedes.
