Unha das obras pictóricas máis coñecidas do mundo é a da Gioconda ou Mona Lisa. A súa imaxe foi e é copiada, manipulada, usada e repetida até a saciedade.
Esta obra xerou unha industria de copias en si mesma. Carteis, broches, cuncas, camisetas, chisqueiros, panos de seda e todo tipo de obxectos, así como unha industria de subproductos, desde o uso da imaxe da dama florentina en caricaturas até a súa apropiación por artistas como Marcel Duchamp ou Andy Warhol. Na actualidade é un símbolo de cultura, historia e arte e unha das obras máis visitadas do mundo.
Definiulla como misteriosa, encomiouse o seu sorriso, os seus ollos… e mesmo se escribiron ríos de tinta sobre a quen representa: á muller do Giocondo, ao propio Leonardo dá Vinci, á súa nai…
Pero que ten esta obra que a fixo tan famosa ao longo dos tempos? por que Leonardo nunca se desprendeu dela e acompañouno até a súa morte?
A fiable fonte do escritor e pintor Vasari (século XVI) relata xa nas súas biografías como Leonardo dá Vinci conseguiu esbozar o mítico sorriso de Lisa Gherardini, esposa do mercador Francesco do Giocondo, alá polo ano 1503. Parece ser que hoxe en día quedou resolto o tema da identidade da retratada.
A fama da obra propagouse rapidamente, sendo obxecto de copias desde moi cedo ao causar un gran impacto entre os pintores do Renacemento. A calidade e orixinalidade da obra radica na técnica empregada chamada “sfumato”, que consiste en reducir o peso do debuxo e esfumar os contornos logrando así pintar o aire que existe entre o observador e a obra. Esta especie de “bruma” existente no retrato xunto co enigmático sorriso da retratada, rodean á obra dun certo aire de misterio.
A confirmación da fama da obra no momento da súa realización, cousa sorprendente e non habitual, témola nas copias que se realizaron da mesma. O propio Rafael en 1504 debúxaa e sérvelle de inspiración para outros retratos. Tamén desa época e posiblemente do taller de Dá Vinci saíu a copia exposta no Museo do Prado, atribuída a un dos discípulos do autor.
Unha viaxe a través do tempo:
Un dos grandes misterios desta obra é que, a pesar de que a pintou por encargo, Leonardo dá Vinci nunca se desprendeu dela. É certo que puido ser que non lla pagaron e por iso non saíse do taller, pero isto non xustificaría o feito de que fose a única obra que lle acompañou até a súa morte en Francia ao servizo do monarca francés Francisco I, quen a adquiriu pasando a formar parte das coleccións reais francesas.
Os avatares históricos levaron a que a Mona Lisa integrásese nos fondos do recentemente creado Museo do Louvre no 1797. A este edificio traspasáronse as coleccións privadas das clases dirixentes para gozar do conxunto da sociedade.
Pero ollo!, algo debe de ter esta obra porque xa Napoleón ordenou que a obra se instalase nos seus cuartos no palacio das Tullerías, onde permaneceu até 1804, ano no que regresa ao Museo do Louvre.
Ao longo dos séculos XVIII e XIX a súa fama foi languidecendo. No século XIX a Gioconda non será a obra máis popular do Museo do Louvre e, por tanto, non tiña un lugar especial onde destacase a súa presenza, situándose no medio das obras da escola europea.
No entanto, seguía sendo unha obra coñecida no círculo de artistas e intelectuais da época enxalzándose durante o romanticismo.
A desaparición da obra
Cando a Gioconda languidece, de novo sucede un feito que a saca a relucir: a súa desaparición.
Cando en 1911 a obra desaparece, a Mona Lisa convértese en toda unha icona popular. Multiplícanse as visitas ao Museo do Louvre para ver o espazo baleiro que deixara o ladrón na sala expositiva.
A noticia da súa desaparición, fíxose eco en toda a prensa mundial seguíndose con moito interese. A obra reproduciuse en todas as portadas, o que contribuíu á difusión da súa imaxe e á mitificación da mesma.
Unha calorosa mañá dun 22 de agosto de 1911, un empregado do Museo do Louvre alármase ante o oco baleiro do lugar que ocupaba a Gioconda. Ese día era un martes. Anteriormente ninguén se deu conta da súa ausencia debido a que o Museo pechaba os luns.
A prensa mundial fíxose eco de tan extraordinaria noticia. A Mona Lisa adquire de golpe unha popularidade universal. Era imposible escaparse á imaxe da dama secuestrada.
A investigación partiu de cero e empezou a dar “paus de cego”. En principio pensouse nunha chantaxe que acabaría nun rescate, despois chegouse a deter ao poeta Guillaume Apollinaire e ao pintor español Pablo Picasso, por ser nesa época novas artistas de vangarda que se rebelaban contra o peche das obras nos Museos por entender que estes eran institucións artísticas anquilosadas.
En 1913, perdeuse toda esperanza de recuperar a obra. Chegouse a dar de baixa do catálogo do Museo. Pero inesperadamente, un home que se facía chamar Leonardo, ponse en contacto co director da Galeria dos Uffizi de Florencia e un marchante de arte italiana, e a cita nun hotel de Florencia para ensinarlles o retrato roubado en París. Tras examinar a obra e constatar que era a orixinal, deron parte ás autoridades e o ladrón foi detido.
Vincenzo Peruggia, o home que roubou a Mona Lisa do Louvre en 1911 (fotografía da policía). Wikimedia Commons
Tratábase de Vicenzo*Peruggia, un antigo traballador do Museo do Louvre de orixe italiana, que subtraeu a obra para devolvela a Italia, por considerar que formaba parte das obras de arte que Napoleón levouse a Francia no século XIX. O perfil do ladrón afastábase do sofisticado ladrón de arte internacional que todo o mundo imaxinaba. Por iso, Peruggia culpou a súa pena con apenas sete meses de prisión.
Recuperación da Gioconda
O psicanalista especialista en arte Darian Leader describe no seu libro “O roubo da Mona Lisa. O que a arte nos impide ver”, como ten lugar o roubo:
A mañá do 21 de agosto de 1911, un home delgado vestido cunha bata branca escapuliuse por unha das entradas laterais do Louvre e desapareceu entre as multitudes da rue de Rivoli. O seu paso non era lixeiro, xa que debaixo de bátaa levaba un panel de madeira que tiña que ocultar e protexer á vez. Cando regresou ao seu pequeno e escasamente amoblado cuarto na rue Hôpital Saint-Louis, deslizou o lenzo con coidado nun oco oculto á vista por cheas de leña. Moi pronto estaría comodamente encaixado no fondo falso dun baúl construído expresamente para coincidir coas súas dimensións.
Despois da súa recuperación, a obra foi exposta en Florencia, Roma e Milán antes de regresar a París en xaneiro de 1914 rodeada de medidas de seguridade, onde permanece até a actualidade.
Un toque de misterio
Pero como en todos os acontecementos un tanto peculiares o misterio tamén cobra o seu protagonismo. Aos longo dos anos especulouse sobre que detrás do pobre Perugio existía unha cabeza delituosa que aproveitou a ausencia da Gioconda para vender diversas copias, pasando por verdadeiras, a coleccionistas incautos. Esta historia nunca puido ser probada, polo que o misterio perdura.
Bibliografía:
- El robo de la Mona Lisa. Lo que el arte nos impide ver de Darian Leader (2014)
- El día que la Mona Lisa fue robada del Louvre. Muy interesante (mayo, 2020)
- El robo del siglo. National Geographic
